Het lijkt op alzheimer, maar dat is het niet: "LATE", een nieuw type van dementie
Wetenschappers hebben een nieuw type dementie omschreven dat mogelijk bijna even vaak voorkomt als alzheimer. "LATE", zoals het genoemd wordt, vertoont qua symptomen heel veel gelijkenissen met alzheimer, maar is iets helemaal anders. En die kennis is van groot belang voor het onderzoek naar dementie, naar alzheimer en naar behandelingen voor alzheimer.
Dementie is geen eenduidige diagnose. Het is een verzamelnaam voor aandoeningen die bij oudere mensen vooral problemen met onthouden en herinneren veroorzaken. Dementie toont zich in verschillende vormen, waarvan alzheimer de meest bekende en waarschijnlijk ook de meest onderzochte is. In de volksmond worden dementie en alzheimer vaak op een hoopje gegooid, maar dat is dus niet altijd hetzelfde.
Alzheimer kon lange tijd pas officieel worden vastgesteld na het overlijden van een patiënt. Bij een autopsie van de hersenen werden opeenstapelingen van de eiwitten amyloïde of tau gedetecteerd, zogenoemde "plaques". Pas vrij recent ontwikkelden wetenschappers speciale scans die de opbouw van die plaques bij levende mensen kunnen opmeten.
Uit verschillende onderzoeken is intussen gebleken dat bij heel wat mensen die de diagnose alzheimer gekregen hadden, geen opbouw van amyloïde of tau terug te vinden was in de hersenen. Die diagnose klopte dus niet. Daarnaast stelden wetenschappers vast dat veel mensen die op hogere leeftijd overleden, symptomen van dementie vertoonden, maar geen "plaques". Wat speelde er dan wel mee? Een vraag waarmee onderzoekers in de Verenigde Staten aan de slag gingen.
Eiwit TDP-43
Eerder onderzoek leek al te hinten naar de opeenstapeling van een ander eiwit in de hersenen, TDP-43. Dat eiwit was eerder al genoemd in een andere, niet aan dementie gerelateerde aandoening: amyotrofische laterale sclerose, oftewel de ongeneeslijke zenuw-spierziekte ALS. Wetenschappers aan de University of Kentucky en het Rush University Medical Center in Chicago hebben nu een nieuw type dementie gedefinieerd op basis van de aanwezigheid van TDP-43.
Ze bekeken daarvoor duizenden hersenautopsieën van patiënten met dementie en stelden vast dat bijna een op de vijf mensen ouder dan 80 jaar een abnormale opeenstapeling -plaques- van TDP-43 in hun hersenen had. Voldoende om problemen met het denk- en herinnervermogen te veroorzaken.
Het nieuwe type van dementie kreeg "lymbic-predominant age-related TDP-43 encephalopathy" als naam. Dat verwijst naar het gebied in de hersenen dat het meest getroffen wordt, het lymbisch systeem, betrokken bij onder meer geheugen, leren en herinneringen. De wetenschappers noemen de aandoening kortweg "LATE", een verwijzing naar het feit dat de ziekte vooral de oudste groep senioren treft.
De nieuwe studie schat dat tussen 20 en 50 procent van mensen ouder dan 80 jaar hersenveranderingen kunnen vertonen die geassocieerd worden met dementie. Het komt bij de oudste ouderen bijna even vaak voor als alzheimer.
Trager dan alzheimer
LATE lijkt qua uiterlijke symptomen heel erg op alzheimer, maar in de hersenen zie je een heel ander beeld en het gaat eigenlijk om een andere ziekte. LATE ontwikkelt zich in een ander gebied van de hersenen dan alzheimer en heeft ook een veel trager verloop. LATE kan ook voorkomen in combinatie met alzheimer, waardoor de patiënt veel sneller achteruitgaat dan wanneer die "maar" een van de twee aandoeningen heeft.
"Het lijdt geen twijfel dat veel mensen die de diagnose alzheimer kregen, eigenlijk geen alzheimer hadden", zegt Peter Nelson van de University of Kentucky, hoofdauteur van de studie. Of zoals co-auteur Julie Schneider van het Rush Universal Medical Center het formuleert: "Niet alles wat lijkt op alzheimer, is ook alzheimer. Van alle bekende vormen van dementie is LATE de meest gelijkende kopie ervan."
Het lijdt geen twijfel dat veel mensen die de diagnose alzheimer kregen, eigenlijk geen alzheimer hadden
En dat is van groot belang voor het onderzoek naar dementie, naar alzheimer en naar behandelingen voor alzheimer. In het recente verleden zijn meerdere veelbelovende klinische onderzoeken naar alzheimer stopgezet omdat ze geen resultaat opleverden.
"LATE reageert waarschijnlijk op andere behandelingen dan alzheimer, wat zou kunnen verklaren waarom in het verleden zoveel onderzoeken naar medicijnen tegen alzheimer faalden", zegt Nelson. "Nu de wetenschap over LATE afgestemd is, kan verder onderzoek naar het hoe en waarom ons helpen om specifieke medicatie te ontwikkelen die voor de juiste patiënten bestemd is."
"Geen one-size-fits-all"
LATE kan voorlopig alleen maar worden vastgesteld door een autopsie na het overlijden. De wetenschappers willen nu betere methodes ontwikkelen om abnormale opeenstapelingen van TDP-43 te meten en de diagnose van LATE te stellen. Op termijn hopen ze dat er zo gerichtere behandelingen zullen komen.
"Het belangrijkste is eigenlijk dat we stoppen met over dementie als een one-size-fits-all-ziekte te praten, één diagnose die voor iedereen geldt", zegt Nelson. "Er zijn meer dan 200 virussen die een verkoudheid kunnen veroorzaken. Dus waarom zouden we denken dat er maar één oorzaak is voor dementie?"