Onervaren en ongehoorzaam? Waarom de PVDA in korte tijd verschillende gemeenteraadsleden zag vertrekken

De PVDA/PTB slaagde er tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018 in om in verschillende Vlaamse gemeenten de deur van de gemeenteraad open te beuken en enkele of meerdere zitjes in bezit te nemen. In Franstalig België staat de partij nog sterker. Maar vier maanden na hun eedaflegging hebben verschillende gemeenteraadsleden de partij al de rug toegekeerd.

In Antwerpen stapten de voorbije maanden twee gemeenteraadsleden op, waardoor de fractie er nu gehalveerd is, van 4 naar 2 gemeenteraadsleden. Ook in Brussel-stad zocht de helft van de fractie een week geleden andere oorden op, van de 6 gemeenteraadsleden blijven er nog maar 3 over. En ook in de Brusselse gemeenten Molenbeek en Vorst trok eerder al telkens 1 PVDA/PTB-gemeenteraadslid de deur achter zich dicht.

Gaat het hier telkens om specifieke, persoonlijke redenen waarom de gemeenteraadsleden opstappen of is er meer aan de hand? Politicoloog Dave Sinardet (VUB) vermoedt het laatste. "Dit is niet meer puur lokaal en begint toch op een breder fenomeen te lijken." Opvallend is dat het hier in alle gevallen om mensen met een migratieachtergrond gaat. Zij raakten in de meeste gevallen (maar niet altijd) verkozen vanop een vrij lage plaats dankzij hun hoge aantal voorkeurstemmen. "Tegen de wens van de leiding van de PVDA in", vermoedt Sinardet, "want die hadden uiteraard liever de mensen die hoger op de lijst stonden verkozen zien worden. Anders zet je hen daar niet."

Sinardet meent dan ook dat zij wellicht minder geïntegreerd waren in de partij en er (nog) niet zoveel affiniteit mee hadden. "Zulke mensen op de lijst zetten is natuurlijk een potentieel risico." Dirk De Block, regionaal PVDA-voorzitter voor het Brussels Hoofstedelijk Gewest, bevestigt dat het in de Brusselse gemeenten inderdaad om vrij nieuwe mensen ging. "En we zien dat de nieuwste mensen het eerst afhaken."

De Block geeft toe dat er bij de vorming van de lijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen her en der sprake was van enige miscasting, dat er mensen op de lijst gezet zijn die amper verbonden waren met de partij. Dat er nu op hetzelfde moment verschillende mensen uit de fractie stappen, heeft volgens De Block vooral te maken met de regionale verkiezingen die eraan komen. "Ze zijn opgestapt omdat ze niet tevreden waren met hun plaats op de regionale lijst. Bijvoorbeeld in Brussel had geen enkele van de 3 opgestapte gemeenteraadsleden een plaats op de lijst gekregen."

De partij had daar een goede reden voor, zegt De Block: de gemeenteraadsleden in kwestie kwamen hun engamenten tegenover de partij niet na. Ze stuurden bijvoorbeeld regelmatig hun kat naar de voorbereidende vergaderingen, kwamen ook niet altijd naar de gemeenteraden zelf en gaven ook hun zitpenningen niet af. Binnen de PVDA geldt de regel dat mandatarissen een deel van hun inkomen aan de partijkas afstaan. "Zij vonden dat ze wel recht hadden op die zitpenningen, omdat ze veel voorkeurstemmen hadden gehaald, maar wij zijn nu eenmaal een partij met principes. We zijn daar authentiek in en we zijn daar fier op."

Said Talbi, een van de opgestapte Brusselse gemeenteraadsleden en in oktober vanop de 34e plaats verkozen (zie affiche onder), klaagde afgelopen weekend op de Franstalige zender RTL aan dat de gemeenteraadsleden van de PVDA/PTB enkel als stemvee worden gebruikt en voor de rest hun mond moeten houden. Dat een partij haar raadsleden opdraagt hoe ze moeten stemmen, is echter niet abnormaal. Het gebeurt ook bij andere partijen. "Maar de PVDA is een jonge partij die misschien nog niet zo goed uitgerust is om mensen op te leiden. En de discipline bij de PVDA is nog net iets meer doorgedreven dan bij andere partijen, zeker op lokaal vlak. De partij heeft ook een erg collectivistische traditie, die ook doorgetrokken is in de werking van de partij", zegt Sinardet.

"Onze gemeenteraadsleden hebben een rol te spelen", reageert De Block op Talbi's kritiek. "Ze maken deel uit van een collectief. Ze wisten op voorhand dat hun mandaat in dienst stond van de PVDA. Voor sommigen is dat blijkbaar heel moeilijk. Zij willen zelf beslissen wat ze doen in de gemeenteraad. Hoewel ze dat engagement wel degelijk ondertekend hebben, nog voor de verkiezingen."

Hoewel de partij dus bepaalde lijnen uitzet, onder meer tijdens bovengenoemde voorbereidende vergaderingen, vindt De Block niet dat gemeenteraadsleden van de PVDA hun mond moeten houden. "Onze gemeenteraadsleden doen wel degelijk interventies, ja ook zij die zijn opgestapt." Maar, zo voegt hij eraan toe, ze moeten dan wel komen opdagen. "We vragen aan de gemeenteraadsleden ook om lokaal aanwezig te zijn en actie te voeren, ook dat deden zij te weinig."

Redenen genoeg, aldus de partij, om de gemeenteraadsleden in kwestie geen plaats op de regionale lijst te gunnen. Hoewel zij zelf met hun hoge aantal voorkeursstemmen schermden. "Dat werkt misschien bij een andere partij, maar niet bij ons", zegt De Block daarover.

Een dik halfjaar na de gemeenteraadsverkiezingen zijn er eind deze maand opnieuw verkiezingen, voor het federale parlement, de deelstaten en Europa. De peilingen voorspellen vooral in Brussel en Wallonië een gunstig resultaat voor de PVDA/PTB. In Vlaanderen flirt ze met de kiesdrempel, waardoor ze misschien wel kans heeft op een Vlaamse vertegenwoordiger in het federale parlement. Momenteel heeft de nationale partij (de enige in het land) slechts twee (Waalse) verkozenen in de Kamer.

Dreigt de PVDA na de regionale en federale verkiezingen met eenzelfde leegloop te maken te krijgen? Dat risico is deze keer minder groot, zegt Sinardet. "Door de kiesdrempel is de kans vrij klein dat zulke mensen verkozen zouden raken."

Maar belangrijker dan dat: de partij heeft naar eigen zeggen ook haar lesje geleerd. "De mensen die nu op de lijsten staan, moesten aan duidelijke voorwaarden voldoen: het zijn allemaal mensen die al een tijdje, een jaar of twee à drie, actief zijn voor de partij en die de partij goed kennen", zegt De Block. Geen nieuwelingen dus die weinig affiniteit hebben met de PVDA en haar principes. "We hebben lessen getrokken uit de gemeenteraadsverkiezingen en de discussie over het engagement tegenover de partij deze keer met nog meer precisie gevoerd."

Bij de PVDA heerst dan ook geen grote paniek, zo liet de partij eerder al verstaan. "Toch is dit geen goede zaak", meent Sinardet. "Mensen stemmen natuurlijk voor verschillende redenen op een partij, maar twijfelaars vinden wat er nu gebeurd is, misschien amateuristisch. En dat zou wel eens een rol kunnen spelen in het stemhokje."