Beelden tonen aan: Belgische wapens gebruikt in oorlog in Jemen

Het onderzoek naar de wapenhandel werd uitgevoerd in samenwerking met het internationale onderzoeksteam van Bellingcat en het Nederlandse journalistencollectief Lighthouse Reports. Honderden video’s uit het conflict in Jemen en andere plaatsen zijn geanalyseerd. Conclusie voor ons land: Saudi-Arabië gebruikt wel degelijk Belgische wapens in de oorlog in Jemen. En sommige van die wapens zijn ook in handen van de tegenpartij gevallen.

Die oorlog in Jemen is nu al meer dan vier jaar aan de gang. Saudi-Arabië voert er een offensief uit tegen de Houthi’s, een sjiitische gewapende groep die gesteund wordt door Iran. Duizenden mensen kwamen al om het leven en de ellende in het land is enorm: miljoenen Jemenieten lijden honger. Volgens de Verenigde Naties vindt in Jemen de ergste humanitaire crisis in de wereld plaats.

Alle betrokken partijen in de oorlog maken zich volgens de VN schuldig aan oorlogsmisdaden. In november 2018 keurde het Europees Parlement daarom een resolutie goed, die de Europese regeringen aanmaant om geen wapens meer te leveren aan Saudi-Arabië en zijn bondgenoten, de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein.

Ons land doet dat wel. Vooral in Wallonië komen de Saudi’s al jaren shoppen voor hun soldaten, voornamelijk bij de Luikse wapenfabrikant FN Herstal. Maar, zo zegt Waals minister-president Willy Borsus (MR), Wallonië verkoopt sinds 2017 geen wapens meer aan het Saudische leger zelf. In de plaats daarvan worden enkel nog vergunningen toegekend voor wapens die bestemd zijn voor de Saudische Nationale Garde.

Die wapens zijn volgens Borsus "op geen enkele manier bedoeld om militaire operaties buiten Saudi-Aurabië uit te voeren", want de Saudische Nationale Garde is enkel bevoegd voor grensbewaking en het beschermen van het koningshuis. Dat klopt, maar volgens recente berichten blijkt dat tot begin dit jaar extra troepen van die Nationale Garde, intussen een van de belangrijkste afnemers van wapens uit ons land, richting Jemen zijn vertrokken. En ook uit ons onderzoek blijkt dat de troepen van de Nationale Garde wel degelijk ingezet zijn voor gevechten aan de grens met Jemen, maar ook in het land zelf.

De woordvoerder van de Nationale Garde zegt het zelf in onderstaande video die verspreid werd via het officiële snapchataccount van de Nationale Garde: "Beste volgers, we zijn nu live vanuit Jemen om de geboekte vooruitgang van de Nationale Garde op te volgen. Blijf bij ons en bid mee voor de mannen van de Nationale Garde."

Woordvoerder en luitenant Rakan Al-Rad’ie volgt via zijn smartphone de operaties van de Nationale Garde in Jemen. De video dateert van begin december 2018 en werd eveneens via Twitter verspreid, onder meer door de trotse vader van de luitenant.

De Nationale Garde is erg machtig in Saudi-Arabië, met een eigen budget en ministerie. Ze is onafhankelijk van het leger en wordt altijd geleid door een lid van het Saudische koningshuis. In dezelfde video is verder te zien hoe een lid van de Nationale Garde een bevel geeft voor een aanval op een doelwit van de Houthi’s: 

"Is het kanon klaar om te schieten conform de coördinaten, Mohammed?
– Ja, klaar.
Oké, voer uit."

En ook op onderstaande beelden zijn de troepen van de Nationale Garde in Jemen te zien.

Op de beelden uit ons onderzoek is niet enkel te zien dat de Nationale Garde wel degelijk actief is in Jemen, maar ook dat de Saudi's in Wallonië gemaakte geschutskoepels (het bovenste deel van een tank) inzetten bij die oorlog. Die geschutskoepels worden gemaakt door het Waalse bedrijf CMI Defence en worden op de Canadese pantserwagens van het type LAV gemonteerd.

Op onderstaande video uit maart 2017, verspreid door pro-Saudische accounts, ziet u zo’n LAV-pantserwagen aan de Saudisch-Jemenitische grens richting Jemen schieten. Door gebruik van satellietbeelden konden we de exacte locatie van het voertuig aanduiden.

Dezelfde geschutskoepels zijn gemakkelijk te herkennen bij Saudische konvooien die de afgelopen jaren richting de grens met Jemen vertrokken zijn:

Maar er is meer. Uit het onderzoek blijkt niet alleen dat Saudi-Arabië in ons land gekochte wapens in de oorlog in Jemen heeft gebruikt, sommige wapens blijken ook in de handen te zijn gevallen van de tegenpartij, de Houthi’s.

Op onderstaande videobeelden pakken tevreden Houthi-strijders uit met de wapens die ze buitgemaakt hebben nadat ze een Saudische grenspost in Marash nabij Najran hebben ingenomen. De video dateert van maart 2018. Bij de veroverde wapens zien we een FN F2000, een aanvalswapen dat gemaakt is door het Waalse bedrijf FN Herstal en oorspronkelijk geleverd was aan de Nationale Garde. Wat de Houthi’s met de veroverde wapens gedaan hebben, weten we echter niet.

Belgische wapens belandden overigens niet alleen in Saudi-Arabië bij anderen dan voor wie ze bedoeld zijn. Dat blijkt bijvoorbeeld ook het geval te zijn in Mexico. Op deze beelden van de arrestatie van een kartelleider zijn de wapens te zien die gevonden zijn in zijn huis, waaronder de zogenaamde FN Five-Seven, een pistool gemaakt door FN Herstal.

FN Herstal is al meer dan twintig jaar volledig eigendom van de Waalse overheid. De overheid is in principe wettelijk verplicht om bij het verlenen van een exportvergunning rekening te houden met de impact op de mensenrechten en het internationaal humanitair recht. Afgelopen zomer bleek dat volgens de Raad van State niet het geval te zijn. De vergunningen werden door de Raad van State toen vernietigd na een klacht van het Franstalige vredesplatform CNAPD en de Franstalige Mensenrechtenliga. Allemaal exportlicenties voor wapens van FN Herstal naar Saudi-Arabië. 

Op 2 oktober 2018 werd de Saudische journalist Jamal Khashoggi vermoord in het Saudische consulaat in de Turkse stad Istanboel.   Het kabinet van de Waalse minister-president Borsus laat ons via mail weten dat sinds de moord geen Waalse vergunningen meer zijn verleend aan Saudi-Arabië. Verder is Borsus niet op onze aanvraag voor een interview ingegaan.

Hij laat wel weten dat alle Waalse exportlicenties verleend voor oktober 2018 twee jaar geldig zijn. De wapenexport vanuit Wallonië is met andere woorden tot vandaag niet gestopt. Dat blijkt ook uit veiligheidsrapporten van de Antwerpse haven die we konden inkijken. Zelfs dit jaar is er nog Waalse munitie via de haven van Antwerpen vertrokken naar Saudi-Arabië.

In Vlaanderen lijkt een directe link met de oorlog in Jemen minder zichtbaar, maar lang niet onbestaand. Vlaanderen verkoopt voornamelijk geen wapens meer aan Saudi-Arabië: "Als blijkt dat de wapens gebruikt kunnen worden bij conflicten, dan weiger ik de vergunning. Een concreet voorbeeld hiervoor is Saudi-Arabië, waar ik geen enkele vergunning verleen", reageert Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA). Zowel in Vlaanderen als in Wallonië is de minister-president bevoegd voor vergunningen voor wapenexport.

Bourgeois erkent het feit dat de Saudische regering zich schuldig maakt aan zware mensenrechtenschendingen. Hij heeft de afgelopen maanden ook een vergunning geweigerd voor de uitvoer van Vlaams materieel voor schepen aan Duitsland, omdat hij wist dat de eindbestemming de Verenigde Arabische Emiraten was, die ook betrokken zijn bij de oorlog in Jemen.

Toch is het perfect mogelijk dat Vlaanderen onderdelen leverde aan wapensystemen die nu in Jemen worden ingezet. Denk maar aan de Eurofighter Typhoon, het Europese gevechtsvliegtuig, dat door de Saudische luchtmacht gebruikt wordt. Er zijn beelden teruggevonden die verwijzen naar de betrokkenheid van de Eurofighter Typhoon bij de oorlog in Jemen. Een onderdeel voor het radarsysteem van dat toestel werd door Vlaanderen geleverd, weliswaar met een vergunning waarop als eindbestemming Duitsland stond. Of denk aan de MRTT, de militaire versie van de Airbus, waarin ook Vlaamse technologische onderdelen zitten.

Maar Bourgeois benadrukt dat hij geen enkele keer een vergunning verleend heeft voor de verkoop van onderdelen waarvan geweten is dat de eindbestemming van dat gevechtsvliegtuig Saudi-Arabië is: "We leveren voornamelijk aan onze NAVO-bondgenoten. Europa moet zich goed kunnen verdedigen. We zijn er ook van overtuigd dat ook onze bondgenoten handelen conform de Europese richtlijnen."

Maar die bondgenoten, zoals Frankrijk en de Verenigde Staten, leveren wel wapens aan de Saudi’s. "Het is niet verwonderlijk dat Vlaamse producten op die manier via een achterpoortje toch terechtkomen in landen als Saudi-Arabië", reageert Vlaams Parlementslid Tine Soens (SP.A), die het onderwerp goed opvolgt.

Volgens Bourgeois heeft Vlaanderen echter geen instrumenten of middelen om het effectieve eindgebruik te controleren van die wapensystemen waaraan Vlaanderen meegewerkt heeft: "Is het effectief die bestemming of is er een afwending van die bestemming? Dat vergt wat inzet op het terrein. Daar moet je diplomatie voor hebben. Daar moet je mensen voor hebben, die gemachtigd zijn om bepaalde controles te doen. Vlaanderen kan dat niet doen. België evenmin. Ik denk dat daar een taak weggelegd is voor de Europese Unie", aldus Bourgeois.

Toch is dat niet genoeg voor Soens, die vindt dat Vlaanderen iets meer van de kopende Europese bedrijven kan eisen: "Europa kan inderdaad een belangrijke rol spelen. Maar de kans dat dit op Europees niveau geregeld zal worden, is heel klein. Vlaanderen zou moeten aandringen bij de kopende Europese bedrijven om opnieuw een toestemming te vragen bij de Vlaamse regering in geval van doorverkoop."

Maar Bourgeois benadrukt ook dat Vlaanderen eigenlijk niet altijd vrij is om een vergunning te weigeren: "Als het gaat over bepaalde kleine onderdelen die ingebouwd worden in grote systemen, dan mogen we de vergunning volgens de opgelegde Europese richtlijnen niet weigeren. We moeten die onderdelen leveren."

Het Vlaams vredesinstituut is niet verbaasd over de resultaten van dit onderzoek. "Dit ligt in lijn met eerdere vaststellingen", zegt onderzoeker Diederik Cops. "Aan deze wapens kunnen we niets meer doen. Maar het zou voor de verschillende overheden van dit land toch goed zijn om naar aanleiding hiervan nog eens goed na te denken over het toekomstig beleid." 

Wallonië, dat vooral zware afgewerkte wapens levert, zou in de toekomst bijvoorbeeld rekening kunnen houden met het feit dat de Nationale Garde in Saudi-Arabië de Belgische kanonnen gebruikt in Jemen. Vlaanderen dan weer levert onderdelen die geïntegreerd worden in internationale wapensystemen. "Vlaanderen moet proberen een beter beeld te krijgen van de eindgebruikers," zegt onderzoeker Diederik Cops, "dat betekent dus investeren in het zoeken naar informatie."

Maar de meest opvallende waarschuwing is er toch voor de federale overheid. Nu België de komende jaren veel militair materieel vervangt, zal veel ouder materieel worden verkocht. Die handel in tweedehands wordt niet goed opgevolgd. "Belgisch materieel zal vaak terechtkomen in minder stabiele regio's", denkt het Vredesinstituut. Zo zijn Belgische M113-pantserwagens gebruikt bij het neerslaan van de Bahreinse lente. "Het federale niveau moet alleen toezien op die verkopen van het Belgische leger. Een restbevoegdheid weliswaar, maar de komende jaren wél een belangrijke. Ook de federale overheid moet maar eens bekijken hoe we in de toekomst omgaan met die legerverkopen."