Hoe de VS en Iran elkaar een oorlog in kunnen rommelen
Koersen de VS en Iran af op oorlog? Mogelijk wel als het aan John Bolton lag, de Amerikaanse adviseur voor nationale veiligheid. De superhavik heeft er nooit een geheim gemaakt uit te zijn op omverwerping van het ayatollahregime. President Trump houdt echter niet van militaire interventies. Waarschijnlijk ziet hij liever dat de economische sancties het Iraanse regime op de knieën dwingen. Maar een ongeluk schuilt in een klein hoekje.
Het is een vertrouwd, maar daarom zeker niet geruststellend beeld. Bronnen in de Amerikaanse regering reppen van ‘specifieke en geloofwaardige informatie’ dat aan Iran gelieerde milities plannen hebben Amerikaanse doelen in de Golfregio aan te vallen. Amerikaanse oorlogsschepen stomen daarom op naar de Perzische Golf. Vorige week kwam daar al een vliegdekschip aan, dit weekend volgde het transportschip USS Arlington, met amfibievoertuigen aan boord. Op een basis in Qatar zijn B-52-bommenwerpers geland. Minister van Buitenlands Zaken Mike Pompeo intussen stookt het diplomatieke vuurtje op. Maandag was hij in Brussel om ‘dringende zaken’ te bespreken over Iran, een land met een regime dat, zoals hij eerder zei, banden heeft met Al Qaida.
Nog even en de teletijdmachine van professor Barabas heeft ons teruggebracht naar 2003, de aanloop naar de Irakoorlog, en Pompeo’s voorganger Colin Powell zwaait in de Veiligheidsraad weer met ‘geloofwaardige informatie’ over Saddam Hoessein.
Zware tijden
Net als destijds doet het belaagde regime er weinig aan om te de-escaleren. De Iraanse president Hassan Rohani verhoogde vorige week de spanning met zijn mededeling dat Iran over zestig dagen weer uranium gaat verrijken, als Europa niet meer doet om zijn verplichtingen uit het nucleair akkoord na te komen. En zondag volgde zijn waarschuwing aan het Iraanse volk zich voor te bereiden op ‘zware tijden’, zwaarder nog dan toen het land in de jaren tachtig in oorlog was met Irak.
Koersen de VS en Iran af op oorlog?
Vermoedelijk wel als het aan John Bolton lag, de Amerikaanse adviseur voor nationale veiligheid. Als alleen Bolton het Iran-beleid van de VS zou formuleren, was er minder te gissen dan nu. De superhavik maakte er voorheen geen geheim van uit te zijn op omverwerping van het ayatollahregime, op welke manier dan ook. In maart 2015 (in het Obama-tijdperk) schreef hij een opiniestuk in The New York Times onder de kop ‘To stop Iran’s bomb, bomb Iran’.
Inmiddels gebruikt Bolton, eenmaal in functie, diplomatieker bewoordingen, maar zijn invloed in het Witte Huis is groot. Hij was vorige week degene die – ongebruikelijk voor een militair manoeuvre – de vlootbewegingen aankondigde. Bovendien is Pompeo in veel opzichten een medestander.
‘Waanzin’
Toch vormt dat oude opiniestuk niet de blauwdruk van het Iranbeleid onder Donald Trump. De president is een verklaard tegenstander van interventionisme. Bovendien heeft hij óók mensen om zich heen – zeker in het Pentagon – die hem vertellen dat omverwerping van het Iraanse regime door interventie, met grondtroepen en al, geen haalbare mogelijkheid is. Zo’n militaire operatie gaat het voorstellingsvermogen te boven. ‘Waanzin’, schrijven Richard Sokolsky en Aaron David Miller op de site van de Carnegie Endowment.
Maar wat dan wel? Dat is de grote vraag. Onduidelijk is zelfs of Amerika wel een eenduidig Iranbeleid hééft.
Officieel is regime change niet het doel en heeft Washington het atoomakkoord opgezegd om aan de onderhandelingstafel iets beters af te dwingen. Dat is wat Trump vorige week nog zei, in reactie op Rohani: hij is graag bereid te praten over een ‘eerlijke deal’.
Mogelijk houdt Trump een doorbraak echt voor mogelijk, maar erg reëel is heronderhandeling niet. Ongetwijfeld wacht Teheran liever even af wie er in november 2020 in het Witte Huis wordt gekozen. Nieuwe ronde, nieuwe kansen. En de Amerikanen hebben weinig te bieden. Zij eisen dat de Iraniërs zo’n beetje alles onttakelen wat ze hebben aan defensie en buitenlands beleid.
Een plausibele variant in het Amerikaanse Iran-beleid is daarom die van regime change van binnenuit. In dat scenario zijn de sancties zo fnuikend voor de Iraanse economie, dat het volk in opstand komt en de regering bezwijkt. Rohani’s noodkreet dit weekend maakt duidelijk dat de sancties inderdaad pijn doen.
Alleen: de Iraanse regering laat zich niet zomaar even omver duwen. Sokolsky en Miller sommen een tiental sterke redenen op waarom het veel makkelijker is de regering van Venezuela te laten struikelen, dan die van Iran. Toch zit president Maduro nog altijd in het zadel en is zijn opponent Guaido verdwaald geraakt in het bos.
Voorwendsel
Diplomatie, sancties, militaire druk: daartussen lopen zo’n beetje de scheidslijnen die in het Amerikaanse kamp ongetwijfeld bestaan. Hardliners als Bolton en Pompeo willen volgens de geruchten met hun vertoon van militaire macht Iran verlokken tot acties die de VS een voorwendsel kunnen geven ook met geweld het regime uit balans te brengen.
Bolton grootste angst is, zo hoorde The New Yorker in het Witte Huis, dat de Iraniërs Trump direct benaderen om over een nieuw akkoord te praten, wat Bolton zou beroven van de mogelijkheid om van het regime af te komen. Het woord ‘compromis’ zit niet in zijn vocabulaire.
Het grote gevaar is intussen dat het wapengekletter een eigen dynamiek krijgt. Ongetwijfeld heeft Irans Revolutionaire Garde gevechtsplannen klaar liggen voor-het-geval-dat. En ook Rohani heeft, net als Trump, in eigen huis te maken met haviken die hem in de nek hijgen omdat hij te soft zou zijn. Zo kunnen de twee presidenten elkaar onbedoeld een oorlog in rommelen.