De Oostenrijkse regering: een emmer met steeds meer druppels

"Er is een hetze ontstaan tegen onze partij. Wat daar in Ibiza gebeurd is, is illegaal en ik dien een klacht in." Het is een strijdvaardige Strache, dan nog vice-kanselier en topman van de FPÖ tijdens een persconferentie. Toch zal hij zeven minuten later zijn ontslag aanbieden. Het is een Strache met een dubbele boodschap: enerzijds de Strache die schande spreekt van wat ze hem gelapt hebben, anderzijds de Strache die beseft dat hij zichzelf in nesten gewerkt heeft. "Ik heb me gedragen als een macho onder invloed van alcohol. Ik wou een knappe vrouw imponeren en heb me daarbij gedragen als een tiener. Dat was dom en onverantwoord."

Dat domme en onverantwoorde gedrag speelde zich af in Ibiza, zomer 2017. Een duidelijk beschonken Strache hangt in een zetel van zijn vakantiewoning, in het gezelschap van een andere FPÖ-topper. Een blonde dame doet zich voor als nicht van een rijke Rus. Strache laat zich helemaal gaan: "jij koopt voor ons de Kronen Zeitung, wij zetten daar wat van onze mannetjes en in ruil krijg jij openbare opdrachten in Oostenrijk". Het geheel wordt in het geniep gefilmd, de Russische is geen echte Russische uit een oligarchenfamilie.

Bijna twee jaar later duikt het filmpje op in de Duitse Süddeutsche Zeitung en bij Der Spiegel. Maar ze zijn niet de enige: de Duitse komiek Jan Böhmermann weet al een maand van het bestaan van het filmpje. Hij heeft er zelfs al - zij het subtiel - naar verwezen bij een televisieoptreden. Hoe hij het wist en via wie, blijft voorlopig geheim.

Hoe dan ook is het bewust in de val lokken en in het geniep filmen van een politicus in vakantie-modus, een verwerpelijke techniek. Maar wat gezegd is, is gezegd en nu ook bekend gemaakt. 

Door zijn ontslag hoopt Strache toch nog de regering te redden. Door het op zijn persoon te trekken in plaats van op de partij, had dat moeten lukken. Maar dat was buiten kanselier Kurz gerekend. (lees verder onder de afbeelding)

Nog voor de verkiezingen zelf, half oktober 2017, leek het een uitgemaakte zaak: Oostenrijk zou een serieuze afslag naar rechts nemen. De coalitie was al bijna gevormd, nog voor de bewoners van het Alpenland hun stem uitgebracht hadden.

Er was een nieuwe ster aan de Hofburg in Wenen verschenen: de 31-jarige Sebastian Kurz. De man - gladgeschoren, goed gekamd, strak in het pak - die zijn eigen ingedommelde conservatieve ÖVP wakker geschud had. Als minister van Buitenlandse Zaken had hij als jongste van Europa een paar keer zijn been opvallend stijf gehouden tijdens de vluchtelingencrisis. Hij schrikte er niet voor terug het momument Angela Merkel, nochtans uit dezelfde politieke familie, een paar keer fel tegen te spreken. 

Als hij de verkiezingen zou winnen, zou hij Oostenrijk veranderen. Maar dat zou ook met een andere coalitiepartner moeten. Op een intermezzo rond de eeuwwisseling na, werd Oostenrijk altijd bestuurd door een coalitie van de conservatieve ÖVP met de sociaal-democraten van de SPÖ. Gewoon verder doen zou niets opleveren en zijn succes was gebaseerd op verandering. De peilingen indachtig, zou dat enkel met de uiterst-rechtse FPÖ kunnen. Een nieuw "Haider-tijdperk".

En dat gebeurde ook: Kurz won de verkiezingen, FPÖ deed het ook goed, de nieuwe regering stond er verbluffend snel. (lees verder onder de foto)

Anders dan in het tijdperk Haider, bleef het nu stil uit Europa. Er was geen Louis Michel die opriep om niet meer te gaan skiën in Oostenrijk, er kwam geen boycot.

Voor een stuk is radicaal-rechts besturen minder een uniek Oostenrijks fenomeen, zoals het begin deze eeuw wel nog was en bovendien had de FPÖ zijn meest ranzige hoekjes afgevijld. Het openlijke anti-semitisme bleef in de kast, topman Strache deed zijn best om zo verzoenend mogelijk te klinken en zelfs over de Öxit - zoals een mogelijk Oostenrijks vertrek uit de EU had moeten heten - werd steeds minder gerept. 

Het leek even alsof Oostenrijk een stabiele rechtse weg zou bewandelen. De regering voerde een aantal hervormingen door, zoals een arbeidsmarkthervorming die werkweken tot 60 uur mogelijk maakte. Het Alpenland werd ook een halfjaar voorzitter van de Europese Unie en rondde ook dat af zonder al te veel kleerscheuren. De focus op migratie was daarbij de perfecte reddingsboei voor Kurz, samen met het feit dat hij alle bevoegdheden die met Europa te maken hebben, netjes uit de handen van de FPÖ kon houden. 

Maar de laatste weken stapelden steeds meer incidenten met de FPÖ zich op. Vice-kanselier en partijleider Strache ging frontaal in de aanval tegen de openbare omroep ORF, wraakte zelfs een politiek moderator. Een lokale afdeling stelde voor om vluchtelingen eenmaal aan het werk hun schulden te laten aflossen, uit een andere FPÖ-hoek dook een gedicht op dat migranten vergelijkt met ratten. Geuten in de emmer van Kurz, die zijn uiterste best bleef doen het Oostenrijkse imago proper te houden.

Maar ooit stopt het.

(lees verder onder de foto)

Zowat twee uur na de verklaring en het aangeboden ontslag van Strache, had kanselier Kurz een persconferentie moeten geven. Verwacht werd dat hij het ontslag zou aanvaarden. Maar Kurz verscheen niet. Intussen hadden zich wel duizenden verzameld voor Kurz' kanzleramt, zijn kantoor. Ze eisten dat de regering zou opstappen en er nieuwe verkiezingen zouden komen. 5000 schreeuwers buiten, een overleggende en twijfelende Kurz binnen.

Tezelfdertijd stond in Italië al wat radicaal, uiterst en populistisch rechts is bij de volgende verkiezingen, samen op een podium en stuurden Merkel en Kramp-Karrenbauer vanuit Duitse christendemocratische hoek hun afschuw voor dat uiterst rechtse gebeuren de wereld in. 

Voor Kurz werd de druk duidelijk te groot. Anderhalf jaar was hij bezig met operatie "schade beperken". Even lang kreeg hij striemende kritiek, ondanks zijn eigen gewenste ongekreukte imago. Even lang was het spitsroeden lopen tussen redelijk en radicaal. Net nu - vlak voor de Europese verkiezingen - doet de FPÖ er zelf een schepje bovenop: de verkoop van de staat aan Russen, voor persoonlijk gewin. Zo'n druppel is meer dan een rimpeling in een volle emmer. "Staatsgevaarlijk" was te horen.

Om kwart voor acht - net voor de grote journaals in de Duitstalige wereld - dook Kurz dan toch op. "Genoeg is genoeg", zei hij. Daarmee was het lot van zijn regering bezegeld.

Een zware gok, een week voor de Europese verkiezingen. De FPÖ kan zich volop in de slachtofferrol hullen: we zijn erin geluisd om ons een week voor de verkiezingen zwart te maken, de pers en het establishment onder een hoedje, ... Het zal hen in eigen rangen vermoedelijk geen windeieren leggen. Kurz kan dan weer campagne voeren als de man die afrekende met radicaal-rechts, de man die zich niet als marionet laat gebruiken. Hij hoopt alvast op een monsterscore bij de vervroegde verkiezingen: voldoende om met een kleine partij - dus niet de SPÖ of FPÖ - aan een meerderheid te raken en zijn nieuwe Oostenrijk echt vorm te geven. Zijn gok met een "deftige FPÖ" was de verkeerde, hij hoopt op een tweede kans.

De campagne start nu, de eerste peiling is er volgende zondag. Een voorproefje.