Peilingen voorspellen historische dag voor Europees parlement

Omdat de brexit nog niet gerealiseerd is, nemen ook de Britten deel aan de Europese verkiezingen. Zij beten donderdag de spits af, samen met de Nederlanders. Vrijdag trok Ierland naar de stembus, gisteren was het de beurt aan Letland, Malta en Slovakije. Enkel in Tsjechië werden de verkiezingen over vrijdag en zaterdag gespreid. Vandaag is het dus de beurt aan de 21 overige Europese lidstaten. Om 8 uur openen in ons land de stembureaus hun deuren.

Aangezien de brexit nog steeds geen feit is, worden het aantal zetels en de verdeling ervan tussen de lidstaten noodgedwongen behouden. Het parlement zal tot nader order met 751 volksvertegenwoordigers moeten blijven werken en de Britten zelf blijven 73 MEP’s naar Brussel en Straatsburg sturen.

Bekijk hier:  Kris Peeters hoopt dat België ook pro-Europa stemt

Als het Verenigd Koninkrijk wél de EU verlaat, zal de zetelverdeling in het Europees Parlement alsnog aangepast worden. Het idee achter de vermindering van het aantal zetels is de verdeling aan te passen aan de bevolkingsevolutie in de lidstaten. Van de 73 Britse zetels die uit het parlement zouden moeten verdwijnen, moeten er 27 herverdeeld worden onder de 27 overgebleven lidstaten. De 46 overige worden achter de hand gehouden voor een eventuele nieuwe uitbreiding van de EU in de toekomst. 

Her en der worden de Europese verkiezingen die vandaag hun vierde en laatste dag ingaan, omschreven als de ultieme krachtmeting tussen pro-Europeanen en populisten. Zo'n vaart zal het allicht niet lopen, maar één evolutie is onmiskenbaar: de macht van de traditionele politieke families brokkelt verkiezing na verkiezing af.

De peilingen van het Europees Parlement voorspellen een historische dag. Voor het eerst sinds de rechtstreekse verkiezingen van de parlementsleden in 1979 zouden de christendemocratische EVP en de socialistische S&D samen geen meerderheid halen. De voorbije jaren kregen die partijen in verscheidene grote lidstaten rake klappen, en dat dreigt zich ook op het Europese niveau te manifesteren. 

Bij de EVP zouden Les Républicains de bitterste pil moeten slikken (van 20 naar 13 zetels), maar ook het Duitse CDU, de Spaanse Partido Popular en Forza Italia staan op verlies. Ook de socialistische partijen in Italië, Duitsland en Frankrijk moeten tal van zetels moeten prijsgeven. Dat maakt dat de twee grootste Europese fracties elk 37 zetels kwijtspelen. Samen tuimelen ze van 403 naar 329 van de 751 zetels.

"We gaan niet meer terug naar de situatie van twintig, dertig jaar geleden. De komende decennia zullen altijd gekenmerkt worden door een zekere fragmentatie in het partijlandschap", meent onderzoeker Wouter Wolfs van de KU Leuven. "Op dit moment zien we meer eurosceptische en extremistische partijen, maar dat hoeft op zich geen deterministische tendens te zijn. Veel van die anti-establishmentpartijen gaan nationale bestuursverantwoordelijkheid moeten nemen en dat speelt vaak in hun nadeel. De Deense Volkspartij bijvoorbeeld is onderdeel van de coalitie en dat lijkt hen niet in dank afgenomen te worden door de kiezer. In Griekenland zou Syriza zwaar verliezen en zou Nea Dimokratia opnieuw de grootste kunnen worden. Soms zien we ook gewoon nieuwe centrumpartijen opduiken, zoals in Spanje en Frankrijk."

Voor de liberalen ogen de peilingen wel gunstig: ze voorspellen een sprong van 68 naar 76 zetels. En daar zijn de verwachte 22 verkozenen van La République en Marche van de Franse president Emmanuel Macron dan nog niet bijgeteld. Voorlopig heeft hij in andere landen niet genoeg partijen gevonden om een eigen fractie op te richten en zo het Europese partijlandschap naar Frans voorbeeld overhoop te halen. Een samenwerkingsverband met de liberalen is het meest realistische scenario. "We gaan een fractie hebben, met een nieuwe naam, die open staat voor andere positieve krachten, één met misschien wel drie of vier poten. We moeten de positieve krachten proberen bundelen", zegt Hilde Vautmans (Open Vld).

Ook de groenen staan op winst. Dankzij een forse groei in Duitsland, en twee extra zetels in België, zouden ze vijf bijkomende verkozenen in het halfrond verwelkomen. Het brengt hun aantal op 57. Wolfs: "De kans dat de pro-Europese partijen hun meerderheid verliezen is bijna onbestaande. Maar hoe groter de flanken, hoe meer de centrumpartijen op elkaar aangewezen zullen zijn om de besluitvorming in het parlement te stroomlijnen. Halfweg de voorbije legislatuur kondigden de socialisten het einde van de grote coalitie af, maar in de praktijk waren zij en de EVP nog steeds op elkaar aangewezen. Voor 2014 zag je meer centrumlinkse of centrumrechtse coalities, met de liberalen als kingmaker en eventueel de groenen aan de linkerkant en de conservatieven aan de rechterkant. Maar hoe kleiner die traditionele partijen worden, hoe moeilijker het is om die pivotale beweging te maken."

Naarmate de pro-Europese meerderheid slinkt, moeten hun leden zich wel steeds meer naar de fractielijn schikken. "Die fracties hebben al een sterke cohesie. Dat heeft het nadeel dat je op een bepaald moment ook de fractielijn moet volgen als dat niet helemaal jouw standpunt is, maar het maakt wel dat je sterk staat als onderhandelaar met andere fracties. Die weten dat je deel uitmaakt van een grote en goed geoliede machine die achter je staat en dan weegt je stem. Dat is natuurlijk niet het geval met een fractie waarin iedereen zijn ding kan doen", aldus Wolfs.

De conservatieve ECR bijvoorbeeld, de fractie die vijf jaar geleden door de Britse Tories werd opgericht en waar ook de N-VA onderdak vond. Op economische beleidsdomeinen werd die fractie soms wel betrokken in de besluitvorming, maar het bleef een alliantie zonder strikte lijn of cohesie die toch vooral aan de zijlijn moest toekijken. "N-VA heeft wel boven haar gewicht kunnen boksen omdat ze op dezelfde lijn zat met de Tories, en omdat er ook eurosceptische partijen in de fractie zaten, met parlementsleden die niet wakker liggen van een mooi rapport of functie", meent Wolfs. De fractie betaalt wel de tol van de existentiële crisis bij de Tories en zou tien zetels moeten inleveren. Ze zouden nog 66 zetels overhouden, en het is überhaupt maar de vraag of de alliantie na de brexit nog een lang leven beschoren is. 

Waar zou de grootste Vlaamse partij dan belanden? "Er zijn tal van gesprekken. We zullen zien na de verkiezingen. Maar we moeten het belang van zo'n fractie ook niet overschatten. Binnen de ECR konden we vrij onze stemhouding bepalen en dat blijft ons belangrijkste criterium wanneer we een keuze maken", reageert parlementslid Mark Demesmaeker. Zijn er rode lijnen? "Het moeten democratische partijen zijn die de grote lijnen van N-VA volgen. Wij zien Europa graag, maar staan er kritisch tegenover. Wij staan achter Europa als een sokkel waarin onafhankelijke lidstaten, met respect voor subsidiariteit, samenwerken op domeinen waar meerwaarde kan gecreëerd worden, bijvoorbeeld op het vlak van milieu, de aanpak van migratie en buitenlands beleid. Maar wij zijn geen eurofederalisten die vinden dat we op weg moeten gaan naar een Europese federatie."

Andere partijen binnen ECR zijn uitgesproken eurosceptisch en zouden net zo goed bij het uiterst rechtse ENF kunnen aanschurken. De Ware Finnen en de Deense Volkspartij bijvoorbeeld gaven onlangs acte de présence op een Europese meeting van de Lega in Milaan. De partij van de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini (van 6 naar 26 zetels!) zou van de ENF de grote winnaar van de Europese stembusgang kunnen maken: in één ruk van 37 naar 62 zetels. En waar de uiterst linkse GUE zes zetels dreigt te verliezen (en zou uitkomen op 46 zetels), zou de EFDD van de Britse eurohater Nigel Farage, de Italiaanse Vijfsterrenbeweging en het Duitse AfD aan de rechterzijde vier zetels winnen, goed voor een totaal van 45 verkozenen.

Salvini droomt van één grote eurosceptische fractie, maar hoe realistisch is dat? Wolfs: "De kans is heel klein. Brexit is wel een gamechanger. Door de deelname van de Britten aan de verkiezingen zijn de overlevingskansen van de drie fracties afzonderlijk groter. Het minste nog bij EFDD. Dat is sowieso al een moeilijk verhaal met de Vijfsterrenbeweging. Maar het lijkt mij onwaarschijnlijk dat ze samen met de Lega in één fractie belanden. Ook voor andere partijen speelt de nationaal-strategische component een belangrijke rol bij de keuze van een fractie. Ze willen bij hun kiezers gezien worden als een geloofwaardige partij die bestuursverantwoordelijkheid zou kunnen opnemen, en dan maakt dat sommigen veel minder geassocieerd willen worden met bijvoorbeeld Marine Le Pen."

Gerolf Annemans (Vlaams Belang) vreest het ook. "Dat idee van één eurosceptische fractie leeft natuurlijk, maar ik ben een pragmaticus. Ik denk dat er nog te veel partijen zijn die vinden dat ze fatsoenlijk moeten zijn. Zelfs Thierry Baudet, die ik als intellectueel zeer waardeer, is iemand die in de campagne in Nederland heeft gezegd dat hij fatsoenlijker is dan Wilders. Er is altijd een soort 'oei oei Le Pen' of 'oei oei Salvini'. Ook in Vlaanderen met N-VA. Misschien is (lijsttrekker, nvdr) Geert Bourgeois zelfs te fatsoenlijk voor de ECR. We zullen zien. In ieder geval, eurokritisch zijn blijft in Vlaanderen een eenzame arbeid. N-VA heeft heel dubbelzinnig gedaan alsof ze eurokritisch zijn, maar buiten een columnpje van Sander Loones hebben ze daar geen poot voor uitgestoken."

Hoe dan ook, ook al blijven de pro-Europese krachten de scepter zwaaien binnen het halfrond, zo'n grote eurosceptische fractie zou in Straatsburg wel meer sleutelposities kunnen opeisen, en het voorzitterschap van commissies kunnen claimen. "Dat zou de besluitvorming wel stroever kunnen maken, maar ook niet helemaal blokkeren. Het zijn nog steeds de coördinatoren van de grote pro-Europese fracties die daar de grote beslissingen nemen", meent Wolfs. Daarnaast zouden er ook meer werkingsmiddelen naar zo'n grotere fractie stromen. "De vraag is hoe ze die zouden aanwenden. De Europese besluitvorming interesseert hen niet, dus er is een risico dat die werkingsmiddelen aangewend worden voor nationale doeleinden. Dat blijkt in de praktijk ook zeer moeilijk te controleren", zo verwijst de academicus naar affaires met het FN en UKIP.