Waarom Belgen de fietshelm links laten liggen

Zowat 71 procent van de Waalse fietsers draagt nooit een helm. Dat meldt het Waalse Agentschap voor Verkeersveiligheid (AWSR) op basis van een enquête bij 10.334 fietsers. Het cijfer ligt in dezelfde lijn als de meest recente nationale cijfers. Die tonen aan dat 68 procent van de Belgische fietsers nooit een helm draagt. Daarmee bengelt ons land onderaan een Europese vergelijking, net voor Nederland en Hongarije.

Een fietshelm kan nochtans het verschil maken tussen leven en dood. Volgens het Belgische verkeersveiligheidsinstituut Vias verkleint een helm bij een ongeval de kans op een ernstig hoofdletsel met 60 procent. Uit autopsies van overleden fietsslachtoffers die géén helm droegen, blijkt dat 37 procent van hen had kunnen overleven indien ze wel een helm hadden gedragen.

Natuurlijk helpt een fietshelm weinig tot niet bij aanrijdingen door zware voertuigen of tegen zeer hoge snelheid. “Helmen worden namelijk getest aan een snelheid van 20 km per uur”, zegt Wout Baert, woordvoerder van Vlaams kenniscentrum Fietsberaad. Als een fietser langs achteren wordt aangereden, is een helm ook minder doeltreffend dan bij een frontale of zijdelingse botsing. “Maar voor andere types ongevallen is de fietshelm uiterst doeltreffend”, benadrukt Vias. “Zeker bij ongevallen die fietsers alleen veroorzaken, zoals een valpartij of een botsing tegen een voorwerp.”

Tegenstanders werpen weleens op dat een helm tot compensatiegedrag leidt. Helmdragende fietsers zouden zich onveiliger gedragen dan wanneer ze onbeschermd zouden rondrijden. Maar de wetenschap levert daarvoor geen bewijs, benadrukt het Vias. Net zoals het ook niet bewezen is dat auto- of vrachtwagenchauffeurs een fietser met een helm gevaarlijker zouden inhalen dan zonder helm.

Niet cool

Ondanks die positieve vaststellingen blijft de helmdracht in ons land dus wel betrekkelijk laag. Hoe komt dat eigenlijk? Over de motieven van volwassenen om wel of geen fietshelm te dragen, is geen onderzoek bekend. De evaluatie van een Zeeuwse campagne geeft wel een inkijk wat betreft jongeren: het vaakst genoemde motief om hen niet langer een fietshelm te laten dragen, is dat hun leeftijdsgenootjes ook zonder fietshelm fietsen en dat de ouders niet willen dat hun kind opvalt. 

De helm is, met andere woorden, niet erg cool. Uit een VAB-bevraging in 2016 bleek dan ook dat in de leeftijdscategorie van 16- tot 20-jarigen slechts 3 procent een helm opzet. 

Volgens Baert neemt het helmgebruik in ons land wel toe, onder meer dankzij scholen of bedrijven. “Dat blijkt bijvoorbeeld uit cijfers van het Brussels Fietsobservatorium.” In 2017 droeg 50 procent van de Brusselse fietsers een helm volgens die telling, in 2018 was dat 55 procent.

Baert benadrukt wel dat het om “persoonlijke bescherming” gaat. Als de discussie over verkeersveiligheid an sich gaat - en dus het gedrag van weggebruikers of de weginfrastructuur in rekening wordt gebracht - ligt het risico op een aanrijding niet lager. Hij verwijst naar enkele Canadese provincies. “In sommige provincies is er helmplicht, in andere niet. Uit onderzoek blijkt dat er geen positief verband is tussen de verplichting en de sterftecijfers onder fietsers.”

Fietsberaad ziet daarom, net zoals belangenorganisaties zoals de Fietsersbond, geen meerwaarde in de soms voorgestelde verplichting tot helmgebruik. “In Nederland ligt de fietsveiligheid trouwens een pak hoger dan in ons land. Dat komt door betere en gescheiden infrastructuur, niet door meer helmdracht. Integendeel, die ligt in Nederland nog lager.”

Balder Kennivé (28) uit Gent draagt altijd een helm

“De helm die we in de lagere school allemaal gekregen hadden, moet ergens in het eerste middelbaar zijn afgegaan. Waarom? Niemand deed het, er werd ook niet echt naar omgekeken. De vraag was toen eerder: waarom zou je wél een helm dragen?

“Een jaar of drie geleden heb ik opnieuw de switch gemaakt en draag ik altijd een helm op de fiets. Er speelden verschillende factoren bij die beslissing. Sowieso is er mijn vriendin, die doorheen de jaren een fluohesje en helm is blijven dragen vanuit gezond verstand: ‘Schoon of lelijk, dat boeit niet.’ Ik werk bovendien voor de chemische sector, een branche waar sterk op veiligheid gehamerd wordt. Ik schat dat toch zo’n dertig procent hier met de fiets naar kantoor komt en slechts een paar mensen dragen geen helm.

“Er waren op dat moment ook net twee mensen die eenzelfde verhaal hadden: iemand die was aangereden, een klap tegen het hoofd kreeg en overleed. Met telkens de bedenking: als hij een helm had gedragen, leefde hij misschien nog.

“Ik let er nu meer op als ik door Gent fiets en krijg toch de indruk dat meer mensen een helm beginnen dragen. Ik durf er ook meer dan vroeger vragen over stellen aan vrienden of collega’s die het nog niet doen. ‘Ach ja’, is dan meestal het enige weerwerk. Of ze stellen de vraag: ‘Waar moet ik dan met mijn helm naar toe?’ Ik heb een apart slotje om mijn helm aan mijn fiets vast te binden. Kouder dan een muts in de winter? Er bestaan oorwarmers om aan je helm te bevestigen. Rationeel valt er simpelweg niets tegen in te brengen.”