“Hakuna matata”: “De leeuwenkoning” viert zijn zilveren jubileum

“Leve de koning!” zouden we willen roepen op het zilveren jubileum van Simba, Nala en de andere dieren, maar die uitdrukking is natuurlijk niet gepast, want het waren de sarcastische woorden van Scar toen hij zijn broer Mufasa de afgrond in duwde, waar hij door gnoes werd vertrappeld.

We schrijven 1994 en Disney komt met een 32e tekenfilm. Na de zwakkere jaren 70 en 80 is dan volop de Disney-renaissance aangebroken, met achtereenvolgens "De kleine zeemeermin", "Belle en het beest", "Aladdin" en dan "De leeuwenkoning": de jaren negentig waren van goud voor Disney. De animatie was nog ambachtelijk handwerk, behalve in de gnoescène, met de eerste computergegenereerde beelden.

"De leeuwenkoning" is niet gebaseerd op een bestaand sprookje, zoals "Sneeuwwitje" en zoveel andere films, maar brengt een eigen verhaal, dat fors de mosterd haalt bij William Shakespeare en zijn beroemdste toneelstuk “Hamlet”. Simba is Hamlet, wiens vader Mufasa/Hamlet senior wordt vermoord door oom Scar/Claudius.  Hamlet en Simba krijgen allebei raad van de geest van hun dode vader. Ze gaan allebei in ballingschap en hebben echte vrienden:  Horatio en het olijke duo Timon en Pumbaa. En ze nemen uiteindelijk wraak op hun respectieve ooms. Bij Disney loopt het natuurlijk beter af: Simba blijft leven en Hamlet legt het loodje.

Net als een lasagne heeft een tekenfilm baat bij vele laagjes. Of je de vergelijking met Hamlet nu maakt of niet: “De leeuwenkoning” gaat over grote thema’s als familie, trouw, verraad, wraak en opgroeien met vallen en opstaan.

Laten we maar wat superlatieven bovenhalen. Te beginnen met de heerlijke liedjes van Elton John en Tim Rice! “The circle of life" of "De kringloop van het leven" dat begint met enkele zinnen Zulu: “Nants ingonyama bagithi Baba”, vrij vertaald: “Vader, hier komt een leeuw”.

“I just can't wait to be king" of "Wacht maar af tot ik koning ben” is een werveling van poten, vleugels en nekken, alsof David Attenborough een glas te veel op had. "Can you feel the love tonight" of "’s Avonds bloeit de liefde op” is een poeslieve ballade die Elton John een Oscar deed winnen, en "Be prepared" of "Sta paraat” een foute mars.

“Hakuna matata” kunnen we intussen allemaal meezingen: “’t Is een theorieeeee, filosofieeee”… Het nummer bevat ook een prachtig momentje van “coming of age”, wanneer de kleine Simba met Timon en Pumbaa over een boomstam loopt en in amper enkele tellen en passen puber en adolescent wordt. Schitterend gedaan.

Veel scènes zijn  25 jaar na dato nog altijd indrukwekkend. De rijzende zon en alle dieren die zich rond de rots scharen om de pasgeboren leeuwenwelp Simba te aanschouwen als ware hij het Lam Gods, wat is dat legendarisch mooi. Of Scar die de hele film zijn klauwen aanscherpt om ze op het juiste moment in de voorpoten van zijn broer te planten.

Simba en Nala die het verbod negeren en op verkenning gaan op het akelige olifantenkerkhof. Een prachtig geval van grensoverschrijdend gedrag. Of neem nu Scar die zijn hyenatroepen laat marcheren als in “Triumph des Willens”, de propagandafilm van Leni Riefenstahl over de nazi’s. 

Felle emoties ook in deze Disney: hoe hartverscheurend toch, dat kleine welpje Simba bij zijn dode vader Mufasa, als een echo van Bambi die zijn mama verliest.

Er lopen een paar geestige zijpersonages rond. De sjamaan/mandril Rafiki die er op cruciale momenten is: om Simba te “dopen” met wat kleurstof op het voorhoofd, hem aan het volk te presenteren, en later om hem naar zijn spiegelbeeld in het water te laten kijken en te confronteren met de geest van zijn vader.  Natuurlijk ook Zazoe, de neushoornvogel/intrigant met de scherpe tong, heerlijk geacteerd door Rowan Atkinson. En niet te vergeten: stokstaartje Timon en wrattenzwijn Pumbaa, je-m’en-foutisten van het zuiverste water die de bijna-dode Simba er weer bovenop krijgen met hun zotternijen.

Het was de tijd dat films in Nederland en Vlaanderen nog hetzelfde klonken. Alle stemacteurs waren Nederlanders, behalve David Verbeeck die Timon speelde en Door Van Boeckel als Pumbaa. Twee dieren die in het verhaal buiten de grenzen leven; vandaar het idee om er Vlaamse acteurs voor te vragen. Verbeeck oefende zijn bijzondere lach en Van Boeckel noemt Pumbaa “een goeiige dommerd met een gouden hart, dat ben ik!” Hier zie en hoor je hen in "Stemmen van toen" terugblikken op hun sterke stemmenwerk: 

Er kwam wel kritiek op “De leeuwenkoning”. Waren die hyena’s niet te donker en de leeuwen niet te bleek? Waarom zijn de leeuwen eigenlijk baas, en is het niet raar dat zelfs de antilopen, toch echt leeuwenvoer, knielen voor baby Simba? Of dat de hyena’s, toch even felle jagers als de leeuwen, een afvallige leeuw  - Scar - nodig hebben om hen te leiden? Sprak die Scar, met de heerlijke stemmen van Jeremy Irons en Arnold Gelderman, niet veel te verwijfd en was daarmee weer eens een “gay” personage de slechterik?

Hoe systeembevestigend ook, die cirkel van het leven, want uiteindelijk wint de erfelijke monarchie langs mannelijke lijn! En dat Disney een patent nam op de zin “Hakuna matata” viel ook al niet in goede aarde in oostelijk Afrika, waar de Swahili-uitdrukking vaak wordt gebruikt.

Misschien komt daar wat verandering in met de remake van “De leeuwenkoning”, een live-actionversie. Dat wil zeggen dat de dieren driedimensioneel en aaibaar zijn, maar dat alle beelden wel uit de computer komen. De trailer is alvast veelbelovend, met een schattige Simba. Opvallend is dat de dieren aan het begin nieuwsgierig komen kijken, maar niet lijken te knielen…

Afwachten wat regisseur Jon Favreau zal doen met de hyena’s en met Scar. In zijn remake van “Jungleboek” vervelde de sssluwe ssslang Kaa tot een vrouw met de stem van Scarlett Johansson.  In de nieuwe “Leeuwenkoning” wordt Nala gespeeld door niemand minder dan Beyoncé Knowles.  De film komt op 17 juli uit bij ons.

“De leeuwenkoning” is natuurlijk een commerciële franchise geworden, met vervolgfilms op video, een succesvolle musical, t-shirts, brooddozen, ijsjes en knuffels. Maar het is vooral een van de meest geliefde Disneyfilms ooit. Nants ingonyama bagithi Baba...