Wie een kordaat migratiebeleid wil voeren, moet de handen vuil maken

Beetje bij beetje wordt de omvang duidelijk van de gruwelijkheden die zich afspeelden tijdens de repressie tegen de protesten in Soedan. Vorige week werden 40 lichamen opgevist uit de Nijl. Het dodental loopt op tot meer dan honderd. Meer dan 700 mensen raakten gewond. Ziekenhuizen in Khartoem maken melding van 70 verkrachtingsslachtoffers. 

Het doel van de "Militaire Transitie Raad" is duidelijk: het protest beëindigen en een militaire dictatuur installeren. Mohamed Hamdan "Hemeti" Dagolo, leider van de Rapid Support Forces (een beruchte paramilitaire groep die zijn wortels heeft in de oude Janjaweed-milities) en tot voor kort de rechterhand van de verdreven dictator al-Bashir lijkt de touwtjes stevig in handen te hebben. Het internet werd grotendeels plat gelegd.

Terwijl alle ogen gericht zijn op Khartoem, vallen de RSF-troepen in Darfur, in het oosten van het land, volledige dorpen aan en begaan ze gruwelijke wreedheden tegen de bevolking. Een tactiek die bekend staat als de "verschroeide aarde". 

Eens te meer werd een democratische protestbeweging in de regio bloedig neergeslagen. Voor het buitenlands beleid van de Europese Unie dat de laatste jaren sterker toenadering zocht tot het Soedanese regime vallen belangrijke lessen te trekken.

De strategische ligging langs belangrijke migratieroutes naar Europa en de bereidheid om die met geweld te stoppen maakte van Soedan een interessante partner. Hoewel de Europese Commissie benadrukt dat ze geen rechtstreekse steun geeft aan de autoriteiten is er de laatste jaren wel een intensieve samenwerking ontstaan. In 2017 werd de Amerikaanse opheffing van economische sancties tegen Soedan door de Europese Buitenlanddienst positief onthaald.

De Soedanese overheid is een cruciale partner in een Europees project dat de Soedanezen moet ondersteunen in het beheer van hun grenzen waarbij sterke linken gelegd werden met het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de politie (waarin ook Janjaweed milities geïntegreerd zijn). 

De mogelijke betrokkenheid van RSF wordt in projectfiches genoemd als "een belangrijk risico". Hoewel de Europese Commissie formeel ontkent enige directe opdracht inzake grensbewaking te geven aan de RSF werd de boodschap wel zo begrepen door RSF leider Hemeti die er prat op ging honderden migranten te onderscheppen. "We are hard at work on behalf of Europe in containing the migrants, and if our valuable efforts are not well appreciated, we will reopen the desert to migrants", zo kondigde hij aan.

In eigen land schreef toenmalig staatssecretaris voor migratie Theo Francken eind 2017 een heel eigen en weinig fraai Soedanhoofdstuk. Met de uitnodiging van een Soedanese identificatiemissie stelde hij Soedanese vluchtelingen bloot aan het regime dat ze ontvluchtten. Een rapport van het Commissariaat Generaal maakte duidelijk dat hij daarmee erg onvoorzichtig te werk ging en dat zijn diensten de risico’s op foltering onvoldoende onderzocht hadden. 

De premier schortte de terugkeer naar Soedan op, de regering kondigde enkele aanpassingen in het beleid aan en riep een bijzondere commissie in het leven om zich te buigen over het Belgische terugkeerbeleid. Mutrif Siddiq, de Soedanese ambassadeur waarmee toenmalige staatssecretaris voor migratie Theo Francken op de foto poseerde in kader van zijn "opkuis"actie in het Maximilaanpark, werd ondertussen naar Soedan teruggeroepen.

Mede onder druk van de betogers die eisten dat ambassadeurs die bloed aan hun handen hadden, zouden worden teruggeroepen. Mutrif Siddiq is voormalig adjunct-directeur van de Soedanese veiligheidsdienst NISS (die bekend staat als een van de brutaalste ter wereld) en stond bekend als absolute vertrouweling van al-Bashir.

Ook in andere Afrikaanse landen is een Europese migratieagenda de laatste jaren steeds meer de agenda gaan bepalen. In Libië financiert de Europese Unie een kustwacht die verdacht wordt van mensenrechtenschendingen en die banden onderhoudt met gewapende milities. Niger een van de armste landen van Afrika krijgt met zware Europese steun stilaan een van de meest gesofisticeerde systemen van grensbewaking. Het zegt veel over de prioriteiten van de EU.

Tegelijkertijd zoekt de EU toenadering tot al-Sisi, de sterke man van Egypte net nu het land volgen Human Rights Watch de ergste mensenrechtencrisis in decennia doorgaat. Opposanten van het regime verdwijnen op grote schaal en worden opgepakt, gefolterd en geëxecuteerd. Ook met Eritrea, door mensenrechtenorganisaties omschreven als het Noord-Korea van Afrika omwille van de systematische schendingen van de mensenrechten worden de relaties aangeknoopt.

Andere allianties zijn mogelijk. Afrikaanse jongeren hebben nood aan een Europa dat ondubbelzinnig opkomt voor bescherming van de democratische ruimte. De inkrimping van die ruimte in Soedan en elders vraagt een Europees beleid dat mensenrechten voorop plaatst, rode lijnen trekt wanneer een overheid geweld gebruikt tegen haar eigen burgers en er niet voor terugschrikt om sancties te nemen tegen de mensenrechtenschenders. Daarnaast moet Europa het maatschappelijk middenveld dat opkomt voor democratie actief ondersteunen. Allianties zijn ook mogelijk met overheden die wel vooruitgang boeken op vlak van mensenrechten. Zij verdienen Europese steun en onze hulp bij bijvoorbeeld het opzetten van betere opvangcondities voor vluchtelingen en wetgeving inzake asiel. 

Het heet dat wie een kordaat migratiebeleid wil voeren zijn handen vuil moet maken. Een migratiebeleid kan inderdaad niet zonder samenwerking met landen buiten Europa. Afspraken zijn nodig over de opvang van vluchtelingen, terugkeer en legale migratie.

Een belangrijke vraag die de EU en haar lidstaten zich dienen te stellen, is of de huidige samenwerking met (al dan niet rechtstreekse steun aan) autoritaire regimes op langere termijn niet bijdraagt aan de oorzaak van het probleem. Want regimes die hun burgers onderwerpen aan dwangarbeid en foltering, die elke democratische inspraak of kritische stem neerslaan of zoals in het geval van Soedan etnische bevolkingsgroepen vervolgen zijn de belangrijkste producenten van migratie. Net omwille van die redenen gaan jongeren uit die landen massaal op de vlucht.

Wie migratiecontrole op de eerste plaats zet en de mensenrechten overboord gooit komt snel bij foute vrienden terecht. Die in het zadel houden kan op langere termijn averechtse effecten hebben die ook voor Europa geen voordeel opleveren.