Ouders en hun betrapte pubers over porno kijken: ‘Het is op eieren lopen’

Hij keek vreselijk betrapt. Alsof hij net iemand had vermoord. Lars (bijna 14) probeerde tevergeefs de hitsige beelden en bijbehorende ooh- en aah-geluiden op zijn laptop weg te klikken. Maar papa Thomas (42), die onverwacht de kamer van zijn tienerzoon was binnengestapt, wist hoe laat het was. Thomas: “Ik heb zo luchtig mogelijk gestameld: bon, het meest gênante moment van het jaar hebben we dan ook weer gehad. Waarop ik zo cool mogelijk weer naar buiten stapte.”

Elke ouder vreest het zogenaamde vuilezakdoekmoment. Maar tenzij je puber wél een stevig slot heeft op zijn slaapkamerdeur, is het vrij onafwendbaar. Volgens Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid, vergaapt 40 procent van de 12- tot 14-jarigen zich regelmatig aan copulerende lijven op het wereldwijde web. Opvallend: bij jonge tienermeisjes zou het maar om 7 procent gaan. Dat aantal stijgt wel met de leeftijd: bij de 21- tot 24-jarigen kijkt 93 procent van de jongens naar internetporno, en 53 procent van de meisjes.

Tegenwoordig hoef je dan ook geen computernerd te zijn om online kamasutrastandjes op te delven. Niemand weet hoeveel pornografische sites er precies zijn, maar het moet ergens in de miljoenen lopen. “Tot dertig jaar geleden moest je nog je best doen om wat porno te vinden. Vandaag tik je gewoon twee woorden in en je bent getuige van een expliciete vrijpartij”, zegt Sarah Van Gysegem, redacteur opvoedingsondersteuning bij de Gezinsbond. Ze schreef een boek over tieners en onlineseks, Digitaal ontmaagd. We leren onze kinderen met een computer werken, stelt ze, dus natuurlijk gaan die wel eens ‘seks’ en ‘pijpen’ googelen als jij je rug draait. “En zodra je seks met een X schrijft, kom je bij porno uit. Ouders houden er dus beter rekening mee. Porno is onvermijdelijk.”

Extreme varianten

Toch is het net dat wat ze in Groot-Brittannië willen doen: proberen te vermijden dat minderjarigen nog op sekssites rondsnuffelen. De Britse regering is ervan overtuigd dat porno kijken schadelijk is voor jongeren. Door naar ‘onrealistische seksscènes’ te kijken zouden ze een verkeerd beeld krijgen van ‘de daad’. Porno zou ook nefast zijn voor het zelfbeeld, wanneer tieners hun eigen penis en borsten beginnen te vergelijken met de exemplaren uit de films. Last but not least kunnen jongeren eraan verslaafd raken, klinkt het, en bestaat het risico dat ze steeds extremere varianten opzoeken.

“We willen onze jeugd zo goed mogelijk beschermen”, zei Margot James, de conservatieve Britse minister van Digitalisering. Om haar stelling te staven sleurde James er een aantal onderzoeken bij die allemaal aantonen hoe schadelijk en verslavend porno voor jongeren wel is.

Daarom kwam ze met een plan: een onlinepornoblock. Britten die online nog getuige willen zijn van het betere gerampetamp zullen eerst een soort paywall moeten passeren, waar ze moeten bewijzen dat ze boven de 18 jaar zijn. Dat kan door zich eenmalig aan te melden bij AgeID, en het achterlaten van naam, e-mailadres en kredietkaartgegevens.

Privacy

Maar niet iedereen is even enthousiast over de plannen. De onderzoeken waarnaar verwezen wordt, zouden verre van wetenschappelijk zijn. De block zou ook enkel gelden voor de grote commerciële sites. Alle sites waar niet meer dan 30 procent porno te zien is en alles wat op sociale media circuleert, vallen niet onder de regeling.

Bovendien is AgeID ontwikkeld door Mindgeek, de moedermaatschappij van enkele van ’s werelds grootste pornosites, zoals Pornhub en Youporn. Met andere woorden: de pornosites worden dus zelf geacht om kinderen en jongeren te beschermen tegen koppels die voor de camera van bil gaan.

Met als extra ‘gevaar’ dat Mindgeek op deze manier zal beschikken over heel gevoelige informatie van een hele hoop Britten, zoals identiteits-, kredietkaartgegevens en surfgedrag. Mindgeek beloofde wel om die data niet te gebruiken, maar lang niet iedereen gelooft hen op hun woord.

Wanneer de block exact ingevoerd wordt, is nog onduidelijk. De regering gaf vorige week toe dat de praktische uitwerking wat moeilijk verloopt, maar benadrukte meteen dat ze bij haar voornemen blijft.

‘Awkward’

“Doek dat verbod gewoon op”, is de raad van seksuologe Goedele Liekens. Al heeft ze wel begrip voor de beweegredenen van de Britse regering. Net als de Britten trekt Liekens al jaren aan de alarmbel omdat ze merkt dat steeds jongere kinderen porno kijken. Niet zonder gevolgen, merkt ze in haar lessen seksuele opvoeding. “Sommige lieve, brave jongens van zestien denken dat een vrijpartij pas eindigt als ze klaarkomen in het gezicht van het meisje.”

Vooral bij jonge tieners, de 12- tot 14-jarigen, zijn er risico’s, vreest ze. “Vooral bij gebrek aan goede duidelijke seksuele opvoeding als tegengewicht.”

Maar met een pornoblock, betoogt Liekens, riskeer je een averechts effect. Verboden vrucht en zo... “Dan maak je het voor tieners alleen maar aanlokkelijker. We hebben dat ook gezien met alcohol en sigaretten. Ze willen het nog meer, en zo’n verbod is ook vrij makkelijk te omzeilen.”

‘Awkward’

De oplossing is heel wat minder radicaal, maar evenzeer een stuk minder comfortabel voor de ouders. “Wat nodig is, is praten met jongeren”, meent zowel Liekens als Van Gysegem. En hen uitleggen dat de seks die ze zien circuleren in internetporno daarom geen algemene leidraad in de slaapkamer hoeft te zijn.

Ook Thomas wist dat er geen ontkomen aan was. Dat hij na ‘het voorval’ moest praten met zijn zoon Lars. Eerst moest hij wel zijn vrouw kalmeren, die in alle staten was. “Voor ons was Lars nog steeds ons klein ventje. Dat hij een puber is geworden, en bovendien een seksueel wezen, dat hadden we niet zien aankomen. Aan de andere kant besef je wel dat zijn gedrag normaal is. Een seksuoloog zou het zelfs gezond noemen. Alleen, als het over je eigen kind gaat, ligt dat gewoon moeilijker. Je wil dat eigenlijk helemaal niet weten, laat staan zien. En al helemaal gedetailleerd over praten.”

Toch gingen ze met z’n drieën rond de tafel zitten. “Héél awkward”, lacht Lars als hij terugdenkt aan dat moment. “Mama was half hysterisch en deed alsof ik iets vreselijks had gedaan. Papa reageerde dan weer chill en probeerde de humor erin te houden. Hij kon mama ook kalmeren met een verhaal uit zijn kindertijd. Over hoe hij na een papierslag van de Chiro uren doorbracht in de papiercontainer met opgehaald papier om daar vooral in seksboekjes te kijken. Dat was wel grappig om te horen.”

Leren pijpen

Ook Niels (16) heeft zo’n gênant moment meegemaakt met zijn ouders. Vorig jaar ontdekte zijn mama dat hij al eens naar sekssites durft te surfen. “Eigenlijk begon het eerder toevallig”, vertelt hij. In het tweede middelbaar surfte hij voor een spreekoefening Nederlands op het internet, toen hij plots op een vrij expliciete site terechtkwam. “De opdracht was: geef een instructie aan de klas, een tutorial zeg maar. Ik zocht dus op tutorials en kreeg plots een filmpje over hoe je een goeie blowjob kon geven. Heel interessant. (lacht) Ik wist al wel wat dat was, daar hadden we het al op de speelplaats over gehad. Maar hoe het écht in zijn werk ging, dat wist ik nog niet.”

Een gelijkaardig verhaal bij Jonas (15). Ook hij kwam vorig jaar ‘toevallig’ op een pornosite terecht. Of beter gezegd, een pornasite, een site met vrouwvriendelijke porno dus. “Ik zocht info voor een werk van godsdienst over relaties en kwam op ifeelmyself.com terecht. Een site over hoe vrouwen masturberen”, zegt Jonas. “Eerst schrok ik, maar ik ben blijven kijken naar al die filmpjes. Ik dacht: als ik begrijp wat vrouwen leuk vinden, dan kan me dat wellicht nog een voordeel opleveren.”

Koelbloedig blijven

Na de eerste bezoekjes volgden er voor zowel Jonas als Niels nog vele andere. Officieel houden ze het op ‘een paar keer per week’. Niels kijkt vaak op de speelplaats op zijn smartphone, samen met enkele vrienden. “Je moet wel weten met wie je samen kijkt. Het is niet de bedoeling dat ze opgewonden, opgehitst of giechelig beginnen te doen, want dan valt het op en komt er een leraar kijken wat we aan het doen zijn. Enkel wie koelbloedig blijft, mag meekijken.”

Er is de twee jongens wel iets opgevallen, bij het kijken naar porno. “Het is nep”, concludeert Jonas. “Het draait louter om penetratie en er is weinig conversatie. Er worden ook geen condooms gebruikt. Ik kan begrijpen dat sommige jongeren er zeer onzeker van worden. De vrouwen zien er opgespoten en übergeil uit. En de mannen zijn volledig afgetraind, hebben een gigantisch lid én een bijzonder groot uithoudingsvermogen. Ik kan me niet inbeelden dat het in het echt ook zo gaat.”

Uit een Nederlands onderzoek uit 2017 blijkt dat de meerderheid van de jongeren dat ook beseft. Bij de 12- tot 14-jarigen gaf 54 procent aan dat seks in porno niet hetzelfde is als echte seks. Bij de 21- tot 24-jarigen was dat al 80 procent.

Gevaar en plezier

Ook een onderzoek van de UGent uit 2016, Seks in Beeld, nuanceert een en ander. De conclusie was daar dat jongeren hun sekskennis helemaal niet enkel online sprokkelen. Zelfs bij de jongste leeftijdsgroep stond voorlichting op school met stip op één. Gevolgd door vrienden en jawel, internetporno.

Met de gevolgen van pornokijken valt het dus nogal mee, zegt Boris Cruyssaert van Sensoa. “We kunnen wel zeggen dat de vermeende negatieve effecten van internetporno, zoals minder met condoom vrijen en steeds extremere vormen opzoeken, niet bewezen zijn.”

Toch is er dus wel degelijk een kleine groep die wél denkt dat het moet zoals in de films. Vaak gaat het om ‘sensation seekers’ die op verschillende gebieden risicogedrag vertonen. En dat dus ook doen in hun pornoconsumptie. “Ook voor kwetsbare jongeren, die niet begeleid worden, zit er gevaar in”, zegt Sarah Van Gysegem. “Als ze geen band meer hebben met de realiteit, kunnen ze makkelijk de weg kwijtraken in al die opties en fictiebeelden.”

Het enige wat kan helpen is een heel goeie en doorgedreven seksuele voorlichting, meent Goedele Liekens. “Waarin zeker niet alleen over de gevaren wordt gesproken, maar vooral ook over het plezier van seks en genot.”

Niet te expliciet

Bij die seksuele voorlichting durft het al eens fout te lopen. Jan (48), vader van drie puberzonen van 12, 14 en 17 jaar, herinnert zich nog levendig de seksuele opvoeding die hij vroeger zelf kreeg. “Met mijn ouders heb ik daar nooit over gepraat. En op school hadden we les van een oudere leerkracht, een heel gelovig man. Hij legde uit hoe de bijtjes de bloemetjes bevruchten en zei dan ietwat ongemakkelijk: bij de mens gaat het ook zo. Daar moesten we het dan mee doen. (lacht)”

Zijn vrouw Fien heeft een gelijkaardig verhaal. “Ik zat op een nonnenschool. Ik herinner me vooral de schroom van die nonnen om het over seks te hebben. Ze toonden snel iets met een ringetje en een stokje, en benadrukten vooral dat je daar zwanger van kon worden of van kon doodgaan. Het was iets vies, iets kwaadaardigs precies. Wij kwamen allemaal met een schrik buiten.”

Zowel Jan als Fien moest het allemaal zelf uitvinden en ontdekken. Met hun zonen willen ze het anders doen. En dus wordt er thuis, aan de keukentafel, weleens over seks gesproken. Fien: “De jongens zitten wel degelijk met vragen en weten dat ze die gewoon kunnen stellen. We proberen ook zo eerlijk mogelijk te antwoorden, al willen we over ons eigen seksleven bijvoorbeeld ook niet al te expliciet worden. We houden het toch wat abstract.”

De sex talks aan de ontbijttafel begonnen al vrij vroeg. “Onze oudste zoon was 4 jaar en had een eerste seksuele voorlichting gekregen in de kleuterklas. Hij kwam thuis met de vraag: mama, moet je dat eerst vragen aan een meisje, als je je piemel in haar gaatje wil stoppen? Ondertussen is het soort vragen uiteraard veranderd. (lacht)”

Of de zonen naar porno kijken, weten ze niet. Willen ze ook niet weten. Dat behoort tot hun privacy, vinden hun ouders. En soms is zo open praten over seks ook wel moeilijk, zegt Fien. “Onze jongste zit nog in de fase dat hij alles wat met bloot en seks te maken heeft vies vindt. Het idee alleen al dat zijn vader en moeder ‘dat’ doen, bezorgt hem al rillingen. Je ziet hem dan ook bijna onder tafel kruipen als we het over dat onderwerp hebben aan tafel. Dus is het voor ons soms op eieren lopen. Het bespreekbaar maken is één ding, maar het mag niet te expliciet worden, anders vlucht de jongste weg.”

Dildo in de klas

Het blijft blijkbaar voor velen een moeilijk thema. Niet alleen voor ouders, ook leerkrachten die de blijde boodschappen moeten overbrengen aan een klas ongemakkelijk giechelende pubers hebben het niet altijd onder de markt. “Je moet dus uitgelegd krijgen dat de penis in de vagina gestopt dient te worden, zonder dat ze niet meer weten waar te kruipen van ongemakkelijkheid”, zegt Nadine, leerkracht biologie in een Brusselse school.

Zelf gebruikt ze graag didactisch materiaal, zoals bananen en condooms. Of een dildo. En ja, het gaat weleens over porno in haar les. “Die kinderen zijn daar wel mee bezig. Het behoort nu eenmaal tot hun leefwereld. Zeker de al wat ouderen. Ze zijn sowieso nieuwsgierig en de durvers hebben ook al eens rondgesurft op zoek naar uitleg. Enkelingen hebben zelfs al extreme seks gezien. Wat ik probeer te doen, is benadrukken dat seks veel meer met plezier, intimiteit en respect te maken heeft dan met de standjes die je ziet in zo’n pornofilm.”

En dat is inderdaad exact wat leerkrachten, net als ouders, horen te doen, vinden ze bij Sensoa. Daar werken ze ook aan didactisch materiaal waar leerkrachten mee aan de slag kunnen als ze het willen hebben over porno. “We zijn een aantal vragen met bijbehorende antwoorden aan het formuleren die leerkrachten zouden kunnen gebruiken in hun les”, zegt Boris Cruyssaert. “Bijvoorbeeld: welk beeld geeft porno van seksualiteit? Dan kan je het hebben over het lichaamsbeelden, de lichamen in die films, verschillende standjes, zin in seks of orgasmes. Zo zijn leerkrachten goed voorbereid wanneer ze vragen krijgen van leerlingen of als ze zelf een thema ter sprake willen brengen.”

Bakken kritiek

Al is er wel een ander groot probleem op het vlak van voorlichting. De impact van porno daalt als jongeren tegelijkertijd ook voldoende informatie krijgen over realistische seks, blijkt uit onderzoek. Alleen, waar haal je beelden over realistische seks? Op de website van Sensoa, allesoverseks.be, staan tekeningen van alle mogelijke standjes en sekstechnieken. Cruyssaert: “In die getekende situaties is er duidelijk intimiteit tussen beide personen. Er is ook aandacht voor diversiteit. Alleen krijgen we daar veel kritiek op van eerder conservatieve ouders. Dan moet je je eens de reactie voorstellen van diezelfde ouders als hun kind thuiskomt met het verhaal dat ze over beffen of pijpen geleerd hebben in de klas. Leerkrachten staan er al niet om te springen om daarover les te geven, en krijgen dan vaak nog kritiek ook.”

Ook Goedele Liekens kent het probleem. Net door het tekort aan realistische beelden en als tegenwicht tegen porno startte ze zelf met de website goedele.com. Daarop staan filmpjes van echte koppels die vertellen over wat ze lekker vinden, wat werkt bij hen en hoe ze het doen. Tegen betaling zijn ook video’s te krijgen waarin de koppels tonen hoe ze het doen. “Makkelijk is het niet”, zegt de seksuologe, die ook bakken kritiek kreeg op haar initiatief, dat voor velen te expliciet was. Zelf wijt ze de kritiek aan onwetendheid. “Veel mensen weten dat niet, maar uit onderzoeken van onder andere de Wereldgezondheidsorganisatie blijkt dat een goede seksuele voorlichting de leeftijd waarop jongeren aan seks beginnen net verlaat. Het klopt dus niet dat dergelijke facts and figures over seks jongeren aanspoort tot seks.”