Neen, leerlingen worden niet slimmer door dat heel hard te geloven

Waarom lukt het sommigen wel om goede schoolresultaten te behalen en anderen niet? Die vraag houdt pedagogen en psychologen al even lang bezig als hun disciplines oud zijn. 

Nochtans is het antwoord volgens een relatief recente theorie simpel: alles hangt af van de houding die we hebben ten opzichte van leren en intelligentie. 

Dat is wat psychologieprofessor Carol Dweck (Stanford) besloot na zo’n dertig jaar over de vraag te hebben getobd. Concreet ziet ze twee houdingen: mensen die geloven dat je vaardigheden en vooral je intelligentie vastliggen (fixed mindset) en mensen die geloven dat die kunnen groeien (growth mindset).

Dus luidde haar boodschap: we moeten kinderen aanleren dat ze door hard te werken slimmer kunnen worden. Wie daarvan overtuigd raakt, zal zich automatisch ook beter inzetten en betere resultaten behalen. 

Dat kan via relatief simpele ingrepen, bijvoorbeeld in de communicatie van de leerkracht. Die mag wel zeggen ‘wat heb je dat goed gedaan’, maar niet ‘wat ben jij slim’. Dat laatste focust te veel op intelligentie als een vaststaand gegeven en stimuleert leerlingen te weinig.

Moeilijk bewijs te vinden

Dwecks boek, dat nog maar in 2006 verscheen, was zo’n succes dat ondertussen ongeveer elke leerkracht – zeker in de Angelsaksische wereld – het kent. Maar ook buiten het onderwijs maakte de opvatting opmars: wie in Google op growth mindset zoekt, stuit al snel op allerhande lijstjes met tips die niet alleen de schoolrapporten, maar ook uw carrière of sportresultaten een boost kunnen geven.

Al verliest de theorie de laatste tijd een groot deel van haar pluimen. Onlangs nog in het Verenigd Koninkrijk, waar onderzoekers van de universiteit van Portsmouth de resultaten van 5.018 leerlingen van 10 en 11 jaar oud voor wiskunde en Engels analyseerden. 

Wat bleek? De groep waarvan de leerkrachten intensieve bijles over de groeimindset kregen, haalde dezelfde resultaten als de andere groep, meldt het onderwijsblad Tes, de Britse tegenhanger van Klasse.

Het is de zoveelste studie die Dwecks oorspronkelijke, zeer positieve resultaten niet kan reproduceren. Zeker als de theorie getoetst wordt bij grote groepen, blijkt het moeilijk om bewijs te vinden. “En een groot effect vind je bijna nergens terug”, zegt pedagoog Pedro De Bruyckere (Arteveldehogeschool/Universiteit Leiden). 

Verder onderzoek nodig

“Het zou dan ook redelijk naïef zijn om te denken dat zulke kleine en simpele ingrepen zo’n groot effect kunnen hebben”, zegt onderwijspsycholoog Wim Van den Broeck (VUB). Hij maakt de vergelijking met het Pygmalion-effect: het idee dat de verwachtingen van leerkrachten over hun leerlingen mee de resultaten bepalen. Ook daarvan is bewezen dat die vlieger niet zomaar opgaat: alles hangt sterk af van de randvoorwaarden.

“Maar het is ook niet dat de theorie volledig tegen het canvas ligt: de vragen die nu worden gesteld, focussen vooral op welke voorwaarden kunnen leiden tot een goed resultaat”, zegt Van den Broeck. 

Sommige studies, veelal bij kleinere groepen, vonden wél positieve resultaten, vooral dan voor leerlingen die zwak presteren of bij jonge kinderen. 

Voor de duidelijkheid: niemand twijfelt eraan dat je stinkende best doen ertoe kan leiden dat je slimmer wordt. “Maar we moeten een beetje realistisch blijven: dat kan niet door louter en alleen de boodschap van een leerkracht bij te sturen”, zegt Van den Broeck.

Dweck geeft ondertussen zelf toe dat de toepassing van haar idee op de klasvloer moeilijker bleek dan verwacht. Verder onderzoek is met andere woorden nodig. 

Wetenschappers kijken in elk geval vol spanning uit naar een grote Amerikaanse studie die binnenkort uitkomt. Bevestigt die de opvatting of plaatst ze de zoveelste kanttekening?