De suspense in de finale mocht er wezen, maar de door de wol geverfde PS-onderhandelaars Rudi Vervoort en Laurette Onkelinx behalen wél hun doel: vóór 21 juli legt de nieuwe Brusselse regering de eed af - wellicht morgen - en het is een regering geworden met zes partijen (zonder de MR). Een ultieme poging van Open VLD-voorzitster Gwendolyn Rutten om haar eigen stunt van in 2014 te herhalen voor de Franstalige zusterpartij, namelijk zich in meerdere regeringen knokken, mislukte.

Haar manoeuvre - ‘vooral veel show’, oordeelde een droge ex-minister Didier Gosuin (Défi) op BX1 - veroorzaakte wel uren vertraging. In plaats van dinsdagavond, werd het dus woensdagochtend. Om half vier kwam uiteindelijk witte rook uit de schouw. Socialisten, groenen, het Défi en Open VLD waren het eens over een 120 bladzijden tellend regeerakkoord, dat later deze namiddag wordt voorgesteld. In de vooravond volgen de partijcongressen waarop de achterban van de onderhandelaars groen licht moet geven.

Coup de théâtre

Het Brussels regeerakkoord, dat zaterdag al voor ‘90 procent’ rond was, vormt het orgelpunt van enkele woelige uren en dagen. Toen de onderhandelaars van de zes partijen maandagmiddag verzamelen bliezen om de eindsprint in te zetten, zorgde Open VLD plots voor een onverwachte wending. Terwijl iedereen dacht dat de Vlaamse liberalen zich er intussen bij hadden neergelegd dat ze geen Franstalige tegenhanger zouden hebben in de Brusselse regering, waagde de partij tóch nog een nieuwe poging om de MR aan boord te hijsen. Naar verluidt was de partij bereid om een nagenoeg beklonken regeerakkoord zonder veel wijzigingen te tekenen, in ruil voor deelname.

Vanwaar die ultieme demarche? Open VLD, tot voor 26 mei de sterkste Nederlandstalige partij in Brussel, heeft verloren in het hoofdstedelijke gewest. Via een liberale alliantie hoopte de partij sterker te staan voor de federale regeringsvorming. Door zich als familie te presenteren zou bovendien de kans vergroten dat de twee liberale partijen in álle regeringen zitten waar ze kunnen in zitten.

De blauwe blufpoker op een zucht van de meet was het rechtstreekse gevolg van de onderhandelingen op Waals gewest- en Franse gemeenschapsniveau, waar de MR vorige week incontournable bleek en de PS en Ecolo uiteindelijk met lange tanden de liberalen aan de tafel vroegen. Meteen hoopte Jean-Luc Crucke (MR) op een forcing in Brussel. Niemand minder dan premier Michel benaderde vrijdag in alle discretie PS-voorzitter Elio Di Rupo en Ecolo-covoorzitter Jean-Marc Nollet om de strategie te bespreken. ‘Een vraag, geen chantage’, lieten liberale bronnen nadien optekenen. Maar zo voelde Ecolo het niet aan.

De vijf andere partijen reageerden not amused, niet het minst omdat ze aanvoelden dat Open VLD-onderhandelaars Sven Gatz en Guy Vanhengel niet van harte meespeelden in het spel van partijkopstukken Gwendolyn Rutten en Alexander De Croo. Bij aanvang van de dinsdagvergadering, de herkansing van de ‘laatste eindsprint’, lieten onder meer Groen-boegbeeld Elke Van den Brandt en Défi-voorzitter Olivier Maingain niet mis te verstane boodschappen achter. ‘Ik zie de schaduw van de N-VA achter dat manoeuvre’, sneerde die laatste.

Rutten herself, geduld raakte op

De onderhandelaars van de zes partijen waren nauwelijks binnen of de vergadering werd alweer geschorst. Rutten herself was naar het Brussels parlement afgezakt voor ‘intern overleg’ met de blauwe delegatie. Vijf uur lang lieten ze de anderen wachten. ‘En dan zeggen dat de kermis, de echte dan, om de hoek is’, tweette Zakia Khattabi (Ecolo) niet zonder sarcasme. Ze ging dan maar smoutebollen eten. ‘Open VLD gijzelt Brussel met het oog op de federale regering’, kopte de Franstalige pers.

Maar wat in 2014 lukte dankzij Michel (Open VLD alsnog in de Vlaamse regering), bleek deze keer een maat voor niets. De ene blauwe partij slaagde er niet in om de andere aan boord te laten hijsen. Het was Onkelinx die definitief de deur dichtdeed, Rutten kon niet anders dan onverrichter zake weer vertrekken. Elke Franstalige partij bleek zo haar redenen te hebben om de MR niet toe te laten. De Ecolo-onderhandelaars hadden simpelweg geen mandaat van de basis om met de PS én MR te onderhandelen, de afkeer van het Défi - ooit MR’s kartelpartner FDF - voor de Franstalige liberalen zit diep en de PS had de Brusselse regering nodig om aan haar achterban te laten zien dat de partij wáár ze kon een progressieve coalitie verkoos boven één met liberalen (of nog: om de andere twee Franstalige regeringen intern ‘verkocht’ te krijgen). Maar ook Groen kon er niet mee lachen.

Iets voor 18 uur herstartte dan toch de ultieme vergadering - zonder liberalen. Na een eetpauze werd de eindsprint verdergezet op een geheime locatie, pas ruim na middernacht waren de zes partijen eruit.

Voorbeeldstad

De grote lijnen van het akkoord lekten eerder al uit. De komende vijf jaar moet Brussel nog veel meer een ‘leefbare’ stad worden. De nieuwe regering-Vervoort III zet zwaar in op mobiliteit en wonen, ook de bevoegdheid veiligheid - sinds de zesde staatshervorming een gewestelijke aangelegenheid - wordt uitgediept. In navolging van de lokale ‘coalities van schone lucht en veilig verkeer’ met Ecolo en Groen wil het gewest een voorbeeld zijn op het vlak van klimaat. Tegen 2050 wil Brussel helemaal CO2-neutraal zijn. Er komt een algemene zone 30 (uitgezonderd de grote verkeersassen zoals de kleine Ring en de steenwegen), metro 3 zal van zuid naar noord door het gewest klieven en het gewest voorziet ook de aanleg van extra trams. De fietsinfrastructuur wordt aangepakt, zodanig dat er een echt Brussels fietsnetwerk ontstaat. Een en ander vergt grote investeringen, beseft het gewest.

Méér mensen moeten toegang krijgen tot sociale huisvesting, luidt het, want dat is in Brussel al jaren een nijpend probleem. Er worden dus meer sociale woningen gebouwd en ze zullen beter geïsoleerd worden. De Jongerengarantie wordt uitgebreid tot álle werkzoekenden en in het kader van de ‘nieuwe politieke cultuur’ komt er een integraal cumulverbod en een geleidelijke afbouw van het aantal lokale mandatarissen.

De stadsvlucht van de (jonge) middenklasse tegengaan, was een liberale bezorgdheid. In de laatste rechte lijn moesten nog een paar losse eindjes over het fiscale luik worden weggewerkt, maar verwacht wordt dat de fiscale voordelen zoals de verminderde/kwijtgescholden registratierechten voor de eerste woning worden uitgebreid.

Wordt het Khattabi?

De posten zijn nog níet verdeeld. Voor de laatste onderhandelingen hadden een aantal partijen laten verstaan dat het een zware bevalling zou kunnen worden. Het is geen geheim dat de groenen graag Mobiliteit, Openbare Werken, Energie en Klimaat hebben, en de liberalen Financiën en Begroting en ook iets als Veiligheid als het even kan. Open VLD stuurt met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid Sven Gatz in het veld, die zich opmaakt om voor even ‘superminister’ te zijn in twee regeringen.

Pascal Smet (one.brussels-SP.A), die zijn ministerpost moet inruilen voor een staatssecretariaat, hoopte vurig op een sociale portefeuille, maar die claimt de PS doorgaans. Ook het Défi wilde zich niet laten doen. In de vorige regering was Didier Gosuin (Werk, Economie) een van de ministers die het meest een verschil konden maken, de partij schuift deze keer Bernard Clerfayt naar voren. Hij neemt dan ontslag als burgemeester van Schaarbeek.

Het wordt nog uitkijken naar de Ecolo-ministers. Dat Brussels boegbeeld Alain Maron erbij is, is een certitude. Hij krijgt een vrouw naast zich - mogelijk covoorzitster Zakia Khattabi zelf. Zij moet haar beslissing sowieso voorleggen aan de achterban. De ecologisten houden vanavond in de ULB-gebouwen twee congressen: één voor de goedkeuring van de inhoud van het akkoord, één voor de ministers.