Gezocht: 200 burgers om gevangenissen te controleren

De basiswet moet het toezicht op de gevangenissen deels uit handen van justitie halen en dateert al van 12 januari 2005. Na herhaaldelijk uitstel en meerdere aanmaningen van België door Europa en de Verenigde Naties, voor het schenden van de rechten van gedetineerden of het hen ontzeggen van interne beroepsprocedures, installeerde het federale parlement op 24 april de nieuwe Centrale toezichtsraad voor het gevangeniswezen (CTRG).

Die vernieuwt nu op zijn beurt de 35 commissies van toezicht voor elk van de 35 gevangenissen. Per 1 september kunnen burgers daar deel van uitmaken en mee een oogje in het zeil houden in de gevangenissen. Alleen ontbreken er nog zo’n 400 ogen.

“Tot hiertoe was het zo dat justitie zichzelf controleerde”, zegt Ralf Bas, permanent bureaulid bij het CTRG. “Een gedetineerde wilde een bepaalde situatie in de gevangenis aanklagen of een beslissing van de directie aanvechten, maar kon daarmee enkel terecht bij de oude commissies van toezicht, die slechts heel beperkt werden omkaderd. Het Europees comité oordeelde bij herhaling dat het toezicht extern moet gebeuren.”

Concreet: gedetineerde X belandt na een incident in een isolatiecel. Hij vindt dat onterecht. Hij kon in de praktijk nergens terecht. Of: een gedetineerde in Mechelen heeft een medische behandeling nodig, en ziet een transfer naar de ziekenboeg van de gevangenis in Brugge geweigerd. Straks kan die commissie, als ze dat noodzakelijk vindt, de directie overrulen.

“Per instelling zoeken we zes tot achttien burgers”, zegt Ralf Bas. “We plaatsten een oproep op onze website, en tot hiertoe hebben we 191 kandidaten. Dat zijn nu voor ongeveer 60 procent mensen uit de bestaande commissies, dikwijls magistraten, artsen of jonggepensioneerden. Voor de nieuwe commissies zijn we op zoek naar een dwarsdoorsnede van de samenleving.”

Om te kandideren heb je geen cv nodig, alleen een gezonde interesse voor het dagelijks leven achter de muren van onze gevangenissen. Je kan zelf de gevangenis kiezen waar je toezicht op wil helpen uitoefenen. Je krijgt dan onbeperkt toegang tot die gevangenis, zo vaak je wil. Je kunt er vrij rondlopen, met de gedetineerden praten, en met het personeel. Je krijgt ook toegang tot de afdelingen verhoogde veiligheid met terreurverdachten of -daders.

“We vragen elke kandidaat natuurlijk wel om een uittreksel uit zijn of haar strafregister, maar het feit dat je zelf ooit in een gevangenis hebt gezeten, sluit je niet per definitie uit”, zegt Bas. “Er zijn wel enkele onverenigbaarheden. Je kan geen commissielid worden in een gevangenis waar een familielid opgesloten zit, of er werkt. Er hebben zich ondertussen ook al heel wat studenten rechten en criminologie gemeld. Afgaand op de namen zitten er ook kandidaten met een allochtone achtergrond tussen, en dat is belangrijk. De leden krijgen een mandaat voor vijf jaar. En we zoeken dus nog zo’n 200 mensen.”

De CTRG en zijn 35 commissies zullen vanaf 2020 ook fungeren als rechtscolleges voor beklagrecht. Ze zullen in elke gevangenis om de twee jaar grondige controles uitvoeren.

Dat het veertien jaar moest duren voor gevolg werd gegeven aan de basiswet lijkt iets te zeggen over het enthousiasme waarmee het idee binnen het gevangeniswezen werd onthaald. “Een aantal directeurs juicht deze vernieuwing toe”, zegt Bas. “Anderen laten voorlopig nog niet van zich horen.”

Bas was in een vorig leven gevangenisdirecteur en lag in de jaren 90 aan de basis van de invoering van de elektronische enkelband. “Het is ook nu pas een begin, maar het brengt ons op termijn naar een transparanter gevangeniswezen.”

ctrg.belgium.be