De Wever dwingt zijn toekomstige coalitiepartners deze keer tot het uiterste

Maandag 14 januari 2019. Het is dringen in de Pieter-Paul Rubenszaal van het Vlaams Parlement, een muf lokaal dat zijn ronkende naam oneer aandoet. Die ochtend heeft N-VA-voorzitter De Wever de pers bij elkaar geroepen. Na een weekend vergaderen met de état-major van zijn partij heeft hij een beslissing genomen. De Wever schuift zichzelf onverwacht naar voren als toekomstig minister-president. 

De bookmakers hadden hun geld ingezet op Geert Bourgeois of Jan Jambon. Niet dus. De Wever is tot het besluit gekomen dat hij zelf achter het kanon moet plaatsnemen. “Ik kon niet in mijn stadhuis blijven zitten en zeggen: jongens, bekijk het maar. Iedereen moet naar het front. Iedereen”, verklaart hij.

Garanties 

Dan al, zes maanden voor de verkiezingen die voor N-VA zullen uitdraaien op een zware nederlaag, leeft binnen de partij het gevoel dat het in de volgende regeerperiode anders moet. Uit het teleurstellende palmares van  Michel I en Bourgeois I heeft N-VA geleerd dat regeringen niet gedefinieerd worden door de kleuren in hun vlag, maar door de woorden in hun regeerprogramma. Na de verkiezingsoverwinning van 2014 heeft N-VA zich veel te snel tevreden gesteld met de verdrijving van de socialisten en de montage van de centrumrechtse regeringen zelf.

Aan de onderhandelingstafel heeft De Wever nagelaten om zijn overwicht tegenover de coalitiepartners om te zetten in garanties voor het beleid dat hij verkiest. Wat De Wever zijn CD&V-collega Wouter Beke tot op vandaag kwalijk neemt – dat zijn partij de centrumrechtse regeringen vanaf dag één van binnenuit is beginnen bekampen om N-VA te beschadigen – heeft hij op die manier zelf mee mogelijk gemaakt. Die fout wil hij anno 2019 niet meer maken.

Na afloop van de persconferentie in de Rubenszaal benadrukt De Wever: “De lat moet straks omhoog. Toekomstige regeringen met N-VA hebben een ambitieus programma nodig.” Die ambitie moet ook uitgedragen worden door de beste verkoopslui. Door hemzelf op Vlaams niveau en door Jambon op Belgisch niveau. Die wordt kandidaat-premier.

Regisseur

Dame Fortuna heeft N-VA alvast aan een herkansing geholpen op 26 mei. De electorale versplintering bij de verkiezingen zorgt ervoor dat de partij ondanks haar aanzienlijke verlies onmisbaar blijft. Dit maakt De Wever, net als in 2014, de regisseur van het formatiespel ten noorden van de taalgrens. Om een Vlaamse regering te vormen kan hij de drie traditionele partijen tegen elkaar uitspelen: Open Vld, CD&V en sp.a dingen samen naar twee vrije plaatsen in de meerderheid.

De aanpak van formateur De Wever in de afgelopen maanden valt nog het best te omschrijven als een politieke aanbesteding. De twee partijen die het beste bod binnenbrengen – versta: wie bereid is tot de meeste toegevingen – mag zich opmaken voor machtsdeelname. Pragmatisme gaat daarbij voor op ideologie. Zo lijkt ook een coalitie linksom met CD&V en sp.a (de zogenaamde raketcoalitie, naar de kleuren van een raketwaterijsje: geel, oranje en rood) tot de mogelijkheden te behoren voor N-VA. Al is dit wellicht vooral een manier om de liberalen zenuwachtig te maken. 

Dat De Wever vandaag, bijna tachtig dagen na de verkiezingen, nog steeds niet beslist heeft met welke partijen hij wil onderhandelen over een coalitie, heeft te maken met dit aanslepende rondje om ter hoogst bieden. Voordat hij zich bindt, wil De Wever zijn toekomstige coalitiepartners deze keer tot het uiterste dwingen. Vandaar dat er volgens bronnen dicht bij de formatie de afgelopen dagen ook al uitvoerig is doorgepraat over een aantal belangrijke dossiers. 

Wantrouwen

Maar de vertraging heeft ook te maken met besluiteloosheid. Bij hemzelf en binnen N-VA.

Want in de coalitiekeuze spelen nog zaken mee. In de eerste plaats de vraag: quid CD&V? Na alle onenigheid binnen de Vlaamse en federale centrumrechtse regeringen is de goesting binnen N-VA groot om CD&V naar de oppositie te verwijzen. In alle geledingen van de partij zijn mensen te vinden die de partij finaal kopje-onder willen duwen. Hun ex-kartelpartner heeft historisch slechte verkiezingen achter de rug. CD&V nu naar de oppositie verbannen zou hard aankomen.

Antwerpen toont de weg. In de thuisstad van De Wever werkt de Bourgondische coalitie met Open Vld en sp.a naar behoren. De relletjes tussen Vlaams-nationalisten en socialisten zijn er op de vingers van een hand te tellen. Mede omdat burgemeester De Wever bij discussies binnen het college steeds teruggrijpt naar het gedetailleerde bestuursakkoord.

Waarom De Wever sp.a dan niet meteen in de armen sluit? Omdat het wantrouwen tegenover sp.a van dezelfde grootteorde is. Jarenlang kregen ‘de sossen’ vanwege N-VA de schuld van alles, nog net niet van het slechte weer. En nu zouden geel en rood er in Vlaanderen een regeerakkoord sluiten? Binnen N-VA zou er ‘grote verdeeldheid’ leven over het antwoord op deze vraag. Bovendien ligt sp.a intern overhoop: in de partij is er dissidentie tegen een regeringsdeelname.

Het is ook onduidelijk welk risico de verjonging die Crombez heeft doorgevoerd, inhoudt. Heel wat verkozenen beginnen aan hun eerste termijn in het parlement. Nieuwkomers zoals Conner Rousseau zijn gelokt met de belofte van free speech. Vijf jaar lang ’s woensdags onder partijdwang op een groen knopje moeten duwen, dat is iets anders.

Het grootste obstakel voor een Bourgondische coalitie met sp.a is echter rekenkundig. Als er ooit al een voorakkoord heeft bestaan tussen De Wever en Crombez om na Antwerpen ook Vlaanderen paars-geel in te kleuren, iets waar binnen sp.a een aantal parlementsleden van overtuigd is, dan heeft de uitslag van de verkiezingen dat heel erg moeilijk gemaakt. N-VA, Open Vld en sp.a hebben amper een meerderheid in het parlement. De marge bedraagt twee zetels.

België

Exit Bourgondische coalitie dus? Wat de beslissing van De Wever verder bemoeilijkt, is de federale regeringsvorming.

N-VA wil graag meebesturen op de beide niveaus. Sinds 2014 is de redenering dat de Vlaamse belangen zo het best gediend worden. Het probleem voor N-VA is dat de electorale versplintering waar de nationalisten van profiteren in Vlaanderen, ook PS dient in Wallonië. Een federale regering vormen zonder de Franstalige socialisten lijkt onmogelijk. De Wever wil daarom praten met PS-voorzitter Elio Di Rupo. Die houdt de boot echter af. Een rondetafel van anderhalf uur, geflankeerd door vijf andere partijen: daartoe is het contact tussen De Wever en Di Rupo beperkt gebleven sinds 26 mei.

Het enige houvast dat De Wever heeft, is de belofte van informateurs Johan Vande Lanotte (sp.a) en Didier Reynders (MR) dat ze eerst een paars-gele piste zullen aftoetsen de komende weken. De vorming van een Bourgondische coalitie met sp.a zou een belangrijk signaal kunnen zijn richting PS. Maar of men dat op de Keizerslaan 13, het hoofdkwartier van PS, ook zal opvangen, is onzeker. Of onderhandelingen met de Franstalige socialisten vervolgens ook ergens toe kunnen leiden, is dat nog meer. Afgaand op de dieprode eisenbundel die de vakbond FGTB heeft gepresenteerd, zal dat niet gebeuren.

Kiezen of delen

Voor De Wever is het nu kiezen of delen. Ofwel gaat hij all in met een Bourgondische coalitie (of wie weet, met een ‘raketcoalitie’). Die formules zijn fris en houden de federale kansen gaaf. Tegelijk zijn de risico’s hiermee verbonden enorm. Er is de mathematische instabiliteit in de coalitie, de mogelijke turbulentie binnen de eigen partij en sp.a, en de onzekerheid rond PS. Ofwel kiest De Wever voor veilig: met een heruitgave van centrumrechts. Deze optie lijkt de meeste kans te maken.

Om de renaissance van centrumrechts tot een succes te maken voor N-VA, zullen de formele onderhandelingen cruciaal worden. De Wever is dus nog niet onmiddellijk aan vakantie toe. Sowieso: als hij zijn eigen logica getrouw blijft, verlaat hij binnenkort zijn stadhuis en verhuist hij naar Brussel-centrum, welke coalitie hij uiteindelijk ook kiest.