Boris Johnson: ‘Geen brexit-uitstel, geen nieuwe verkiezingen’

Conservatieve rebellen, onder wie bekende oud-ministers die hun steun verlenen aan deze wanhoopspoging een no deal te voorkomen, lopen kans uit de partij te worden gezet. Nieuwe parlementsverkiezingen, de derde in vijf jaar tijd, liggen daarom op de loer.

Het is een van de iconische beelden van de Brexitsoap geworden: het spreekkatheter dat voor de deur van 10 Downing Street wordt neergezet. Zo ook maandagnamiddag. Terwijl leden van de Conservatieve Partij in de achtertuin van de ambtswoning genoten van een late zomerborrel, verscheen premier Boris Johnson met de mededeling dat de kans op een nieuw akkoord met Brussel sinds zijn aantreden is toegenomen en dat de Britten eind oktober, akkoord of geen akkoord, het blok eindelijk verlaten.

Voor Johnson is er alles aan gelegen om de EU ervan te overtuigen dat de Britten bloedserieus zijn met hun Halloween-Brexit, hoe groot de schade ook kan worden op eiland en vasteland. Zijn voorganger, Theresa May, dreigde dat ook aanvankelijk, getuige haar credo dat no deal beter is dan een slechte deal. Probleem was dat niemand haar geloofde. Wanneer het Lagerhuis die dreiging van tafel neemt, aldus Johnson, komt het nooit tot een betere deal. Dat EU-onderhandelaar Michel Barnier in The Sunday Telegraph, een Johnson-gezinde krant, had geschreven dat er niet getornd zal worden aan het huidige akkoord, beschouwen de brexiteers als bluf.

Nadat Johnson vorige week voor een daverende verrassing had gezorgd met zijn aankondiging het Lagerhuis vanaf volgende week vijf weken naar huis te sturen – officieel wegens het congresseizoen en de troonrede op 14 oktober – is het nu de beurt aan de parlementariërs om wraak te nemen door no deal wettelijk onmogelijk te maken. Voor Conservatieve rebellen als Philip Hammond en de populaire Rory Stewart betekent dit een existentiële keuze: carrière of landsbelang? Ze zouden dit weekeinde een ontmoeting hebben met Johnson, maar de premier bleek opeens andere verplichtingen te hebben.

Normaal gesproken zou de Chief Whip, de zweepmeester die moet toezien op de fractiediscipline, potentiële dwarsliggers dreigend toespreken, chanteren zelfs. Dat gebeurde opmerkelijk genoeg niet, wat rebel David Gauke, tot voor kort minister van Justitie, tot de overtuiging bracht dat Johnson eigenlijk graag verkiezingen wil. De premier moet er alleen voor zorgen dat hij ertoe gedwongen wordt. Immers, hij had tijdens de leiderschapscampagne herhaaldelijk beloofd geen verkiezingen te zullen organiseren totdat Brexit voltooid is. Hij herhaalde dat maandag tijdens de korte toespraak op Downing Street, maar niemand geloofde dat echt.

Beloften

Eerder in de toespraak kwam Johnson met beloften die niet zouden misstaan in een verkiezingscampagne: 20 duizend extra agenten om de straten veiliger te maken, het moderniseren van twintig ziekenhuizen en meer geld voor onderwijs. Docenten krijgen wat hem betreft een minimumsalaris van 30 duizend pond. In een interview met The Sunday Times waarschuwde Johnson zijn partijgenoten dat hen een ‘fundamentele keuze wacht tussen mijn ambitieuze agenda, waaronder het pompen van miljarden in publieke diensten, of een hard-linkse Labour-leider’. Tegelijkertijd probeert hij kiezers van Nigel Farage te paaien door van de Conservatieve Partij een soort nieuwe Brexit Party te maken.

Topadviseur Dominic Cummings, die politiek beschouwt als oorlog voortgezet met vreedzame middelen, gokt erop dat er genoeg kiezers zijn die een premierschap van Jeremy Corbyn een grotere ramp voor het land vinden dan een no deal. Deze strateeg van het EU-referendum verheugt zich op een nieuwe, nog hardere strijd tegen de ‘elitaire Remainers’. Tijdens een toespraak eerder op de maandag zei Tony Blair dat Cummings en Johnson een valstrik aan het leggen zijn voor Labour. ‘Onze regering is overgenomen door een bende van avonturiers’, beweerde de oud-premier.

Angst bij oppositie

In normale tijden staan oppositiepartijen te springen om nieuwe verkiezingen. De socialist Corbyn roept al twee jaar om een stembusgang, hopend dat de angst voor een no deal kiezers lokt die hem normaal gesproken zouden mijden. Maar de Labour-oppositie is opeens een stuk minder enthousiast geworden over nieuwe verkiezingen. Er is niet alleen de angst dat Johnson verkiezingen op 10 of 17 oktober wint, waarna een no deal bijna niet is te voorkomen, maar ook de angst dat Johnson de verkiezingen simpelweg houdt op 7 november, de eerste donderdag na de Brexit-deadline. Dat zou een typische Cummings-streek zijn.

Liever dan een electorale gok werkt de Remain-alliantie, bestaande uit Labour, de Schotten, de Liberaal-democraten en de Conservatieve rebellen, aan een noodwet die no deal moet voorkomen. Wanneer de pro-EU-alliantie de kans krijgt om aan die wet te werken, duikt voor Johnson de vraag op hoe hij verkiezingen kan forceren. Vroeger kon een premier te allen tijde verkiezingen uitroepen, maar David Cameron heeft die macht in 2011 beperkt om zijn coalitie te beschermen. Wanneer de regering een verkiezingsmotie indient, in wezen een motie van wantrouwen tegen zichzelf, heeft zij de steun nodig van tweederde van de kamerleden.

Wat de regering ook kan doen, is een noodwet maken die het weer makkelijker maakt om verkiezingen uit te schrijven. Maar hoe optimistisch Cummings ook is, het blijft een alles-of-nietsgok. Oerbrexiteer Nigel Farage, zo schreef politicoloog Matthew Goodwin in het online magazine Unherd, geeft de Conservatieven niet zomaar vrij baan. Bij de recente tussentijdse verkiezing in Wales verloren de Conservatieven een zetel omdat de Brexit Party kostbare stemmen wegsnoepte. ‘Daar zien we een een grote Brexit-ironie’, beweert Goodwin, ‘namelijk dat de man die zijn leven in het teken van Brexit heeft gesteld, voorkomt dat hij plaatsvindt.’

Tegenstanders van de Brexit willen dinsdag de zittingsagenda afpakken van de regering om zodoende te kunnen werken aan een noodwet die een akkoordloos vertrek van de Britten uit de EU onwettig moet maken. De regering is furieus over dit plan dat gesteund wordt door zeker twintig conservatieve rebellen, onder wie Rory Stewart en andere oud-ministers. De kans is groot dat ze uit de fractie zullen worden gezet, wat een scheuring in ‘s werelds oudste politieke partij betekent. Het houdt ook in dat de regering haar gedoogmeerderheid kwijtraakt.