Fit- en gezondupdate: een kleiner bord helpt tóch niet om minder te eten en andere nieuwtjes

Een bekende psychologische truc om minder te eten, onder meer getipt door het Nederlandse Voedingscentrum, zet toch geen zoden aan de dijk. Wie voedsel opschept op een kleiner bord, eet nauwelijks minder dan van een groter bord, blijkt uit nieuw Brits onderzoek. Het is de eerste keer dat gedragswetenschappers deze eettruc aan een streng onderzoeksprotocol hebben onderworpen. “Het bordgrootte-effect was altijd al een beetje onduidelijk”, zegt Ingrid Steenhuis, hoogleraar preventie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en niet betrokken bij de studie. “Nu kunnen we wel zeggen dat als het effect al bestaat, het klein zal zijn. Over de bordtruc ontstonden de laatste jaren al twijfels. Het is één van de vondsten van consumptiehoogleraar Brian Wansink, maar die raakte twee jaar geleden in opspraak vanwege ‘wetenschappelijk wangedrag’. Zijn werk vormde de echter de basis van veel voedingsadviezen. De controverse, samen met de tot nu toe tegenstrijdige resultaten, was voor de Britten de aanleiding om de bordtruc eens grondig onder de loep te nemen, schrijven ze in de International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity. De bordtruc bleek slechts een klein beetje te werken: de groep proefpersonen die van een groot bord at, kreeg gemiddeld slechts 3 procent meer calorieën binnen dan de groep die van een kleiner bord at. Het bevestigt volgens Hermans dat de truc in zijn eentje geen wonderen verricht. “Als je zelf iets wil doen om af te vallen, moet je een groter totaalpakket aan maatregelen nemen.”

De onderzoekers van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek dat deel uitmaakt van de Wereldgezondheidsorganisatie ondervroegen 450.000 Europeanen over hun eet- en drinkgewoontes en dat gedurende 16 jaar lang. Vrijwel toevallig ontdekten ze zo dat de proefpersonen die dagelijks frisdrank dronken, een veel hoger risico hadden om vroegtijdig te sterven. Op zich is dat geen verrassende conclusie; we weten allemaal dat frisdrank en met name de suikers en zuren erin niet goed zijn voor de gezondheid. Maar dat deelnemers die dagelijks 2 glazen van 250ml lightfrisdrank dronken nog vaker vroeger kwamen te overlijden, doet meer vragen rijzen. Het is niet de eerste studie die stelt dat lightfrisdrank slecht voor de gezondheid kan zijn, maar dat ging steeds om erg kleinschalige onderzoeken.

Toch hangt ook dit onderzoek, ondanks de grote groep proefpersonen, met haken en ogen aan elkaar. Hoofdauteur van de studie dokter Neil Murphy zegt namelijk zelf dat het “onduidelijk is waarom lightfrisdrank het risico op een vroege dood verhoogt”. Er werd dan ook niet verder gekeken naar bijvoorbeeld de levensstijl van de proefpersonen, terwijl de ondervraagde lightdrinkers misschien toevallig bijna allemaal rookten en niet aan beweging deden. De deelnemers moesten bovendien zelf inschatten hoeveel (light)frisdrank ze gedronken hadden, wat minder nauwkeurig is. Murphy verwijst zelf naar eerdere studies die aspartaam, de meest gebruikte kunstmatige zoetstof in lightdrankjes, aanduiden als grote boosdoener. Maar ook die studies zijn veelal tegenstrijdig en tonen zelden exact aan waarom aspartaam net zo slecht zou zijn. Deze zoetstoffen worden bovendien altijd gecontroleerd door de Europese Autoriteit voor Voedsel-veiligheid EFSA. Zij bestudeert het veiligheidsdossier van een stof voor ze op de markt komt. Na uitgebreid onderzoek wordt dan besloten of een stof veilig genoeg is om dagelijks te eten of te drinken. Zodra een stof veilig genoeg is, krijgt ze een E-nummer. En aspartaam heeft zo’n E-nummer gekregen. Nadat het E-nummer toegekend is, wordt er gekeken naar de hoeveelheid die je dagelijks mag innemen om veilig te zijn. Bij aspartaam is die aanvaardbare dagelijkse inname (adi) veertig milligram per kilo lichaamsgewicht. Die hoeveelheid mag je gedurende je hele leven dagelijks innemen zonder dat je gezondheidsschade loopt.

Volgens onderzoekers aan de Universiteit van Oxford hebben vegetariërs 20% meer kans om een beroerte te krijgen dan vleeseters. Ze kwamen tot die conclusie na een grootschalige studie die maar liefst 18 jaar lang geduurd heeft. De wetenschappers aan de universiteit volgden voor het onderzoek 50.000 Britten met een gemiddelde leeftijd van 45 jaar. De helft daarvan at vlees en vis, een derde was vegetariër en een vijfde at enkel vis. De deelnemers moesten op regelmatige basis hun eetpatroon rapporteren en hun bloed werd ook verschillende keren onderzocht. In de 18 jaar dat ze gevolgd werden, waren er 2.820 gevallen van hartziektes en 1.072 beroertes. In de British Medical Journal schreven de onderzoekers na afloop van de studie het volgende: “Over het algemeen tonen de resultaten aan dat Britse volwassenen die vegetariër of pescotariër zijn minder risico lopen op hartziektes dan vleeseters, maar wel wat vaker beroertes krijgen.” In cijfers zou de laatste groep mensen 22% minder vaak hartziektes krijgen, maar wel 20% meer kans maken op een beroerte.

Nu zou het natuurlijk makkelijk zijn om hierna meteen te kunnen stellen dat het helemaal niet beter is om vlees (en of vis) te vermijden. Echter gaat het om een erg bescheiden verband dat niet oorzakelijk is. De onderzoekers gokken dat lagere niveaus van belangrijke vitamines zoals B12 in het bloed van vegetariërs wel eens de oorzaak kan zijn, of het feit dat ze vaak ook minder goede HDL-cholesterol in hun bloed hadden circuleren, maar dat is letterlijk een pure gok. Ook is het moeilijk om conclusies te trekken aangezien de helft van de deelnemers vleeseters waren en amper een derde vegetariër. Het klopt inderdaad dat sommige vegetariërs een tekort hebben aan B12-vitamine, en dat dat tot problemen kan leiden. “Een tekort kan zorgen voor tintelingen in handen en voeten, minder kracht en op termijn problemen met wandelen, waardoor je houterig gaat lopen. Daarnaast kunnen zenuwen in de hersenen aangetast worden, met geheugenproblemen en zelfs dementie tot gevolg”, legde neuroloog Rik Vandenberghe (UZ Leuven) eerder al uit aan onze krant.