“Monster” voor de één, “goeroe” voor de ander: portret van Dominic Cummings, het brein van Downing Street 10

Afgelopen donderdag bracht The Daily Mail het verhaal naar buiten van een telefoongesprek net voor de cruciale stemming op dinsdag, over het voorstel om een brexit zonder akkoord tegen te houden. “Wanneer gaan jullie f***king parlementsleden nu eens begrijpen dat we op 31 oktober uit de Europese Unie stappen? We gaan jullie allemaal wegzuiveren!”, riep een topadviseur een Conservatief parlementslid toe. 

Een tweede bron van de Conservatieve Partij bevestigde het verhaal en voegde eraan toe: “Dit is de meest roekeloze en wraakzuchtige omgang met collega’s die ik in mijn twintig jaar in het parlement heb gezien.” De adviseur die door andere ervaren Tories omschreven wordt als een “niet verkozen, grofgebekte mond” is Dominic Cummings. Ook voormalig premier John Major vermoedt dat de harde behandeling van de meer gematigde Conservatieve, rebellen is ingegeven door hem.

Ook lekte eind augustus naar buiten hoe Cummings - een keiharde bestrijder van lekken naar de pers - topadviseur Sonia Khan had verwijderd uit de regeringsgebouwen nadat ze beschuldigd werd samen te spannen met Conservatieven die een harde brexit willen vermijden. Hij belde zelfs de politie om haar hardhandig buiten te zetten en zou daarbij Khans baas, minister Sajid Javid, niet op de hoogte gebracht hebben. Een bewijs dat ook binnenskamers het brexitspel keihard gespeeld wordt. Hoofdverantwoordelijke daarvoor is wederom diezelfde Cummings.

Deze voormalige architect van de succesvolle Vote Leave-campagne werd eind juli door Boris Johnson aangesteld als diens belangrijkste adviseur. Achter de schermen, ver weg van journalisten, is hij - zo wordt algemeen aangenomen - de bedenker van de keiharde brexitstrategie die Johnson de voorbije weken aannam. Die leidde echter al tot een reeks pijnlijke nederlagen in het Britse parlement en het opstappen van een aantal ministers, zoals recentelijk Boris’ broer Jo Johnson en minister van Werk Amber Rudd.

Cummings is een opportunist noch een typische carrièreman, wel vooral een non-conformist. Volgens voormalig minister van Financiën en vooraanstaand rebel Philip Hammond heeft Cummings zelfs geen partijkaart. Hij loopt tussen de net geklede politici en regeringsmedewerkers aan Downing Street rond op Converse-sneakers, een los hemd met opgestroopte mouwen en een bodywarmer. Ook dat heeft een verklaring: Cummings wil niet verbonden worden met de politieke elite in Londen.

Cummings is in tegenstelling tot vele harde brexiteers zoals Jacob Rees-Mogg niet nostalgisch naar het Groot-Brittannië van vroeger en in tegenstelling tot Johnson en David Cameron geen nazaat van de Britse upper class. Zijn vader was projectmanager, zijn moeder leerkracht bijzonder onderwijs. Hij studeerde geschiedenis aan de universiteit van Oxford. Ook zijn ideaalbeeld van de maatschappij is atypisch: Cummings is voorstander van een ‘technocratie’, een samenleving met briljante denkers, zo schreef hij reeds zes jaren geleden. Hij is eigenlijk een intellectueel die eigenlijk het systeem haat waar hij deel van uitmaakt.

Cummings is voor Johnson wat de controversiële Steve Bannon was voor de Amerikaanse president Donald Trump. Bannon stapte in 2017 op als topadviseur in het Witte Huis, maar de parallellen zijn frappant. Ook Banon was een gevreesd strateeg met een al even nonchalante verschijning én iemand voor wie het doel de middelen heiligt. Ook Bannon voelde waar de angsten van de kiezer zaten en speelde daarop handig in.(lees verder onder foto)

Zo zette Cummings de toon van het Britse referendum over het EU-lidmaatschap. Hij bedacht de slogan ‘Take back control’, die de Britten wijs maakte dat ze geen baas waren in eigen land. De campagne was gebaseerd op twee leugens. Ten eerste kost de EU de Britse belastingbetaler geen 350 miljoen pond per week, wat zogezegd ten koste gaat van de nationale gezondheidszorg NHS. Ten tweede stond Turkije helemaal niet op het punt lid te worden van de EU. Maar degenen die wel lid wilden blijven van de Europese Unie, hadden geen antwoord klaar en het Leave-kamp won op 23 juni 2016 nipt.

Volgens een klokkenluider schakelde Cummings Aggregate IQ (AIQ), een Canadees databedrijf, in om het pro brexit-kamp te helpen bij het omzeilen van het uitgavenplafond. Zonder Aggregate IQ zou het Leave-kamp nooit zijn slag hebben thuisgehaald. Cummings heeft echter altijd geweigerd om naar het Britse parlement af te zakken, toen het hem daarover wilde ondervragen.

Hoe Cummings de brexitcampagne succesvol leidde, werd verfilmd in de film ‘Brexit: The Uncivil War’, waarin topacteur Benedict Cumberbatch de rol van de excentrieke strateeg speelt. Het was de eerste kennismaking van het grote publiek met Cummings. Volgens zijn vrouw was de vertolking wel herkenbaar. Hij is keihard en heeft maling aan regels en afspraken.

Cummings was tussen 2011 en 2014 adviseur van toenmalig onderwijsminister Michael Gove, tevens een overtuigd brexiteer. Ook daar zou hij een meedogenloze indruk gemaakt hebben. Daarna trok hij zich terug op het landgoed van zijn vader om veel te lezen en te schrijven, zoals op zijn intrigerende blog. Zijn ellenlange, complexe teksten werden de voorbije maanden uitvoerig bestudeerd door verschillende media om een beeld van de man te kunnen vormen - interviews met hem zijn dan ook bijna niet te vinden.

Daaruit blijkt dat Cummings geobsedeerd is door de Duitse 19de eeuwse kanselier Otto van Bismarck, wiskunde, militaire strategen en de Russische schrijver Dostojevski. Hij is niet principieel tegen de EU zoals andere harde brexiteers, Brussel is zijn ogen een obstakel voor de technocratische samenleving - een land geleid door een intellectuele elite - waar hij van droomt. Cummings wil traditionele politieke ideologieën vervangen door een wetenschappelijke benadering.

Toch schuilt er volgens The Guardian ook een populist in Cummings. Ook dat is weer een opvallende gelijkenis met Bannon. Volgens hem zou een tweede referendum over de brexit een revanche tegenover het volk betekenen. Ook dat was de uitleg achter het gelekte plan van Johnson om de wet die een harde brexit moet vermijden te breken. “Dit gaat over het parlement tegenover het volk. Boris Johnson staat aan de kant van het volk dat gestemd heeft om de EU te verlaten”, zo sprak een medestander van Johnson.

Voor zijn tegenstanders is Cummings een monster. Voor zijn fans binnen de Conservatieve Partij is hij een goeroe, zo schrijft The Guardian nog. Sinds 2016 wordt de topadviseur gehaat door verliezers van het referendum, en nog altijd is hij omstreden binnen de partij. Krijgt Johnson steeds meer tegenstand over zijn bikkelharde aanpak, dan dreigt Cummings vooral als een monster herinnerd te worden.