Wat levert een nieuwe oorlog in de Golf op? De hoofdrolspelers op een rij
Na de aanval op twee Saudische olie-installaties wijzen zowel de VS als Saudi-Arabië naar Iran als dader. Maar wie heeft eigenlijk belang bij een escalatie van het conflict in de Golfregio? De posities van de hoofdrolspelers op een rij.
Verenigde Staten
Voor de aanslagen op de grootste olieraffinaderij ter wereld en een nabijgelegen olieveld in Saudi-Arabië leek het erop dat de Amerikaanse president Trump en zijn Iraanse tegenspeler Hassan Rouhani elkaar volgende week bij een VN-top in New York mogelijk de hand zouden schudden. Nu lijkt dat plan van tafel. ‘Fake news’, twitterde Trump.
Na de dubbele luchtaanval van zaterdag leek er bij de Amerikaanse regering geen twijfel te bestaan over de schuldige. Iran, twitterde minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo. Trump zelf voerde maandag de druk op Iran verder op. Op – alweer – Twitter stelde hij dat Iran vaker liegt. “Nu zeggen ze dat ze niets van doen hebben met de aanval op Saudi-Arabië. We zullen zien?”
De wijzende vinger past in een trend: al maanden beschuldigt de VS Iran, ook al worden de beweringen niet gestaafd door openbaar beschikbaar bewijs. Kleefmijnen op tankers in de straat van Hormuz? Iran. Aanslag op een Saudische oliepijp, opgeëist door rebellen in Jemen? Ook Iran. En natuurlijk is volgens de Amerikanen de precisieaanval op de olie-installaties het werk van Iran – al stelt VN-gezant voor Jemen Martin Griffiths dat de toedracht ‘niet helemaal duidelijk’ is.
Toen Iran een Amerikaanse drone neerschoot, werd de geplande vergeldingsaanslag volgens Trump pas op het laatst afgeblazen. En ook nu is Amerika ‘locked and loaded’, zeg maar: schietklaar. De vraag is echter of Trump echt oorlog wil. Vorige week nog ontsloeg hij zijn nationale veiligheidsadviseur, John Bolton. Bolton was vermoedelijk tegen het verlichten van sancties op Iran. Trump wil dat juist wel, in de hoop dat de Iraanse president Rouhani dan wil praten. Nu volop dreigen, is ook een manier om je gesprekspartner naar de onderhandelingstafel te dwingen.
Iran
Iran zucht onder Amerikaanse economische sancties. Omdat de Amerikanen andere landen waarschuwen om geen Iraanse olie te kopen, is de olie-export vrijwel stilgevallen. Er moet dus iets gebeuren. Maar Iraans hoogste leider, ayatollah Khamenei, wil niet met het mes op de keel onderhandelen. Dus is zijn beleid ten aanzien van Trump: geen oorlog, geen onderhandelingen.
Alleen komen de Iraniërs daarmee ook weinig verder. Het feit dat de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken, Mohammed Javad Zarif, na Franse bemiddeling ineens verscheen op de G7-top in Biarritz in augustus, laat zien: de Iraanse regering wil best onderhandelen. Maar wel graag zonder gezichtsverlies.
Dat Iran zijn buitenlandvertegenwoordiger naar een internationale top stuurt en tegelijkertijd tankers in de straat van Hormuz aan de ketting legt, milities in Irak steunt, drones neerschiet en mogelijk – al is dat niet bewezen – kleefmijnen op schepen plakt, is volgens het Amerikaanse Brookings Institute bewust beleid. “De Islamitische Republiek heeft het tot een kunstvorm verheven om diplomatie gepaard te laten gaan met geweld.”
Maar wat wint Iran bij een aanval op de grootste Saudische olieraffinaderij? Eén scenario is uiteraard dat Iran niet rechtstreeks betrokken was bij de Saudische aanval, zoals de Iraanse regering zelf stelt. Een ander scenario is dat de Iraanse Revolutionaire Garde, de oppermachtige militie die is gekant tegen onderhandelingen met ‘onbetrouwbaar Amerika’, hiermee wil voorkomen dat Zarif of andere gematigde figuren Trump zullen ontmoeten. De Iraanse Revolutionaire Garde onderhoudt nauwe banden met onder meer pro-Iraanse milities in Irak. In dit laatste geval kan een dreun in het gezicht van de Amerikanen uitmonden in een regionale oorlog.
Saudi-Arabië
De satellietbeelden die de Amerikanen openbaar maakten van de olie-installatie Abqaiq laten zien: Saudi-Arabië is slachtoffer. De grootste olieraffinaderij ter wereld is met chirurgische precisie onklaar gemaakt. De olieproductie moet worden gehalveerd. Net op het moment dat staatsbedrijf Saudi Aramco naar de beurs zou gaan. De onbekende aanvallers met hun geheimzinnige wapens hebben daarmee voor elkaar gekregen wat Irak tijdens de eerste Golfoorlog en later terreurgroep Al Qaida nooit is gelukt.
Of komen de daders deels ook uit Saudi-Arabië zelf? Wel volgens de Houthi-rebellen in Jemen, die achter de aanval zeggen te zitten. Zij stelden zaterdag dat zij hulp hebben gekregen vanuit Saudi-Arabië. Er zijn in het overwegend soennitische koninkrijk sjiitische groepen die zich verzetten tegen de heersende macht.
Terwijl Amerikaanse politici volop twitterden dat Iran achter de aanslagen zit, bleef het in Riyad aanvankelijk stil. Pas maandag kwam er een verklaring. “De eerste resultaten laten zien dat de wapens Iraans zijn en we werken nu om de locatie te bepalen”, stelde Turki al-Malki, de woordvoerder van de militaire coalitie tegen de Houthi-rebellen. “De terroristische aanval kwam niet uit Jemen zoals de Houthi-militie beweert.” Op de bewering van de Houthi’s dat er hulp van binnenuit zou zijn geweest, gaat hij niet in.
Jemen
De Houthi-rebellen in Jemen, de enige groep die verantwoordelijkheid opeist voor de aanvallen van zaterdag, dreigden maandag met nieuwe voltreffers. “Wij verzekeren het Saudische regime dat onze lange arm kan toeslaan op elke plaats die we willen, op elk moment dat we willen.”
De Houthi’s bevinden zich in een merkwaardige positie: die van bekennende verdachte die niet geloofd wordt. De afgelopen jaren wisten ze een uitzonderlijk droneprogramma te ontwikkelen. Ook beschikken ze over precies het type raket, een Quds 1, waarvan brokstukken in de woestijn bij Abqaiq lijken te zijn gevonden. De VN waarschuwden al eerder dit jaar voor aanvallen diep in Saudi-Arabië.
En de Houthi-rebellen hebben een motief. Zoals het onderzoeksbureau van voormalig FBI-agent Ali Soufan het stelde: “De aanslagen kunnen voor de Houthi’s een manier zijn om de internationale gemeenschap te dwingen om een meer actieve rol op zich te nemen in het beëindigen van de oorlog in Jemen.”
Maar de grootmachten in dit verhaal – de VS en Saudi-Arabië – zijn niet bereid om de rebellen erkenning te geven voor de door hen geclaimde aanslag. Maandag luidde VN-hulpcoördinator Mark Lowcock voor de zoveelste maal de noodklok over Jemen. De toegang voor hulporganisaties is “nooit slechter is geweest dan nu”. Bij een Saudisch bombardement op een gevangenis zijn net nog 100 doden gevallen. Oorlogen in het Midden-Oosten spelen zich soms af in Jemen, maar gaan niet over Jemen.