Elia en CREG vechten cijferoorlog uit. Inzet: tot 14 miljard euro subsidies

Hoogspanningsnetbeheerder Elia vreest grote tekorten. De instelling die toeziet op de stroombevoorrading van het land waarschuwt al enkele jaren dat de lamp kan uitgaan. Een recent onderzoek van Elia, gepubliceerd eind juni, schat dat België serieus in de problemen komt vanaf 2025. Dat jaar zullen de zeven kernreactoren in Doel en Tihange definitief de deuren sluiten. Hun productie vervangen wordt heel moeilijk, luidt het. Om de bevoorrading te garanderen, is 3,9 gigawatt aan stroom nodig. Dit komt overeen met de capaciteit van zes gascentrales. Herculeswerk.

Energiewaakhond CREG ziet het anders. De regulator vindt dat Elia het probleem overschat. De specialisten van de CREG hebben een reeks bedenkingen bij het studiewerk van de netbeheerder. Zelf denken ze dat België, gerekend volgens de methodologie van Elia, maximaal een tekort van 2,2 gigawatt moet opvangen tegen 2025. Maar de CREG stelt die methodologie dus in vraag. Het ‘echte’ stroomtekort kan volgens de regulator nog een stuk kleiner uitvallen. Binnen de CREG wordt onder meer verwezen naar een rapport in opdracht van het Duitse ministerie van Energie. Daarin wordt de stroombevoorrading van Duitsland en zijn buurlanden onderzocht. Voor België besluiten de Duitsers dat “de bevoorrading verzekerd” is tot 2030. Het rapport is sinds juli openbaar gemaakt. Vier consultancybureaus hebben eraan meegewerkt.

Elia en de CREG raken er voorlopig niet samen uit. De netbeheerder en de energiewaakhond blijven weliswaar in gesprek met elkaar. Hun specialisten zien mekaar elke vrijdag tijdens een vergadering. Maar Elia lijkt niet van plan om een herberekening uit te voeren. Tijdens een hoorzitting in het federale parlement gisteren vertelde Andreas Tirez, de marktendirecteur van de CREG, kort dat “onze bemerkingen besproken zullen worden in een werkgroep samen met Elia”. Bij de waakhond wordt die opmerking geduid als een poging om gehoord te worden. Een vorm van wishful thinking.

Gascentrales

Het belang van de cijferdiscussie tussen Elia en de CREG kan moeilijk overschat worden. De inzet is enorm. Afgaand op de voorspellingen van Elia wil afscheidnemend minister Marie Christine Marghem (MR) subsidies uitdelen aan energiebedrijven om nieuwe gascentrales te bouwen in België. Deze centrales draaien weliswaar op een fossiele brandstof, maar omdat ze grote hoeveelheden stroom opwekken, vormen ze volgens de minister het beste alternatief voor de productie van de kernreactoren in Doel en Tihange. Windmolens en zonnepanelen leveren momenteel nog te weinig op.

Gascentrales aan de gang houden is echter een probleem in België. De winstgevendheid staat geregeld onder druk. Marghem werkt daarom, intussen al sinds 2015, aan het zogenaamde CRM-steunmechanisme. Ze wil veilingen organiseren waarbij energiebedrijven tegen elkaar moeten concurreren om subsidies te krijgen. De bedrijven die het meeste stroom kunnen aanleveren tegen de laagste prijzen winnen. De kostprijs van het steunmechanisme wordt geraamd op 351 miljoen euro per jaar. Over een looptijd van vijftien jaar betekent dit een factuur van 5,2 miljard euro. Geld dat zal worden verrekend in de stroomfacturen van de gezinnen en bedrijven. (Ook dit cijfer, afkomstig van consultant PwC, wordt betwist door de CREG. Die komt zelf uit op een kost tot 940 miljoen euro per jaar. Of 14,2 miljard euro in totaal.)

Als het van Marghem afhangt dan stemt het federaal parlement eind dit jaar over de invoering van het steunmechanisme. De wetteksten worden klaargestoomd: in december moeten ze af zijn. Maar, wat als de rekenkunde van Elia echt te wensen overlaat? Dan dreigt een nieuwe ‘zonnepanelenflop’ waarbij de politiek te veel subsidies uitdeelt op basis van foute en achterhaalde informatie. Want eens het steunmechanisme in werking gaat, is er geen weg terug. Dat zou contractbreuk zijn tegenover de energiebedrijven. De eerste veiling staat gepland voor oktober 2021. De tweede midden 2024.

Duidelijkheid

In het parlement maken verschillende partijen zich zorgen. Onder meer N-VA, Groen, sp.a en CD&V eisen snel duidelijkheid over de precieze omvang van de stroomtekorten. “Wij moeten straks beslissen over miljarden euro’s overheidssteun. Geld dat de consument zal betalen via zijn stroomfactuur. Dat kan je niet doen zonder de juiste cijfers”, zegt Bert Wollants, energiespecialist van N-VA. “In de Kamer is er geregeld urenlang discussie over een miljoentje links of rechts. Dan kan je van ons toch niet verwachten dat we zomaar een systeem goedkeuren dat miljarden euro’s te veel kan kosten?”

Ook Tinne Van der Straeten, Groen-parlementslid en energiejurist, voelt zich “erg ongemakkelijk” bij de gang van zaken. “Er moet duidelijkheid komen over de precieze stroomnood van dit land”, reageert ze. “Ik stel voor dat we de mensen van Elia en de CREG in een kot steken waar ze niet mogen uitkomen tot ze een consensus vinden over de beste berekeningsmethoden. Want zoals het nu gaat, dat kan niet. Ik zal dit steunmechanisme niet goedkeuren op een drafje.”

Volgens Wollants en Van der Straeten is er een duidelijke reden voor de tweespalt tussen Elia en de CREG: beide instellingen denken – of beter: rekenen – vanuit hun eigenbelang. Elia heeft een aantal zenuwslopende jaren achter de rug. De laatste winters moest de instelling alle zeilen bijzetten om stroomtekorten te voorkomen. Als netbeheerder is Elia verantwoordelijk voor het elektriciteitsbeheer van het land. De komst van een reeks nieuwe gascentrales in België zou het leven van Elia aanzienlijk vergemakkelijken in de toekomst. Bovendien verdient het beursgenoteerde bedrijf hier een mooie cent aan. Elke nieuwe centrale die aangesloten wordt op het hoogspanningsnet moet hiervoor betalen aan Elia.

Ook de CREG bevindt zich in een lastige situatie. De energiefactuur van de Belgische gezinnen en bedrijven weegt vandaag al zwaar door, vooral door een karrenvracht aan overheidstaksen en - heffingen. Daar straks nog een smak bovenop doen, ligt gevoelig. Zeker wanneer oversubsidiëring op de loer ligt. Zoals gezegd: iedereen herinnert zich de ‘zonnepanelenflop’ en de ‘Turteltaks’ nog. Als regulator is de CREG mee verantwoordelijk voor de hoogte van de stroomfactuur. Wollants: “Ik begrijp dat Elia en de CREG anders naar dit vraagstuk kijken. Maar ze moeten uiteindelijk wel ergens landen. En de CREG heeft gelijk: de consument mogen we niet vergeten. Het gaat om een monsterbedrag aan subsidies.”

Europa controleert

Opvallend: ook de industrie mengt zich in de strijd. Febeliec, de koepel van de grote energieverbruikers, tekent “ernstig voorbehoud” aan bij Marghems plannen. “Iedereen is bezorgd over de bevoorradingszekerheid, zeker de industrie”, zegt topman Peter Claes. “We zijn geen voorstander van die subsidies, zoals bekend (Febeliec pleit voor een uitstel van de kernuitstap, JVH). Volgens ons is dit voorbarig. Maar als het mechanisme er dan toch komt, dan moet het tenminste gebaseerd zijn op goed rekenwerk. Het kan niet dat twee hoofdrolspelers recht tegenover elkaar staan. Dat moet uitgeklaard worden. Niemand heeft baat bij de verspilling van miljarden euro’s overheidsgeld. De stroomfactuur is al te hoog.”

Claes vraagt zich tegelijk af wat België tegen Europa zal zeggen. De Europese Commissie moet haar zegen geven voor het uitdelen van overheidssteun aan energiebedrijven. Die procedure is niet voor de galerij. “België moet bewijzen dat die subsidies absoluut nodig zijn om stroomtekorten te vermijden. Een zogenaamde last resort-maatregel. Maar hoe ga je dat doen als je eigen specialisten het daar niet over eens raken?”, werpt Claes op. De houding van Europa is een vraagteken. Als de Commissie het spel hard wil spelen, kan de goedkeuring van de subsidies een calvarietocht worden. Anderzijds: in andere Europese lidstaten – onder meer Frankrijk, Polen en Italië – zijn al gelijkaardige systemen in voege. Volgens een bron is het onwaarschijnlijk dat Europa een lidstaat zal terugfluiten over een vitaal thema als stroombevoorrading.