Waarom zwart geverfde gezichten niet lollig zijn
Wie zich zwart schminkt, kan tegenwoordig geheid kritiek verwachten. De blackface-discussie is in korte tijd naar vele uithoeken van de wereld overgewaaid. Ook in Azië en de Arabische wereld ligt blackface onder vuur.
De Canadese premier Justin Trudeau had zich geen slechtere start van zijn verkiezingscampagne kunnen bedenken. De afgelopen dagen doken beelden uit het verleden op waarin hij zwart is geschminkt – ook wel blackface genoemd. Zo deed Trudeau als tiener op de middelbare school een imitatie van de zwarte zanger Harry Belafonte. Als twintiger begaf hij zich als een pikzwart geschminkte Aladdin naar een feestje. Vrijdag bleek er ook nog een filmpje te zijn waarin hij begin jaren 90 met blackface te zien is.
Trudeau ging diep door het stof. “Wat ik heb gedaan, was pijnlijk voor alle mensen die dagelijks met intolerantie en discriminatie te maken hebben”, zei hij tegen de pers. “Het zwart schminken van het gezicht is altijd onaanvaardbaar, gezien de racistische geschiedenis achter blackface. Daar had ik me destijds bewust van moeten zijn. Ik had het nooit mogen doen.”
De zaak illustreert hoe controversieel het opvoeren van zwarte gezichten is geworden. Veel bekendheden, politici en bedrijven zijn recentelijk in de verlegenheid gebracht door blackface-incidenten. Kledingmerk Gucci bood eerder dit jaar excuses aan voor een trui waarop grote rode lippen waren afgebeeld. De Italiaanse vliegmaatschappij Alitalia verontschuldigde zich voor een spotje waarin een bruin geschminkte Obama te zien was.
Volgens veel tegenstanders is blackface per definitie racistisch, ongeacht de achterliggende bedoelingen. Daar valt ook niet gemakkelijk meer over te discussiëren. Zo werd de Amerikaanse presentatrice Megyn Kelly vorig jaar door tv-zender NBC ontslagen omdat ze zich in een interview afvroeg waarom witte mensen zich voor een feestje niet bruin mogen schminken, bijvoorbeeld om zich te verkleden als Michael Jackson. “Toen ik een kind was, kon je dat gewoon doen, zolang je maar duidelijk een personage uitbeeldde.”
Minstrelshows
De controverse komt voort uit de Amerikaanse geschiedenis achter blackface, die teruggaat tot de eerste helft van de negentiende eeuw. Witte artiesten trokken het land rond met zwart geschminkte gezichten om karikaturen van Afro-Amerikanen op te voeren. In veel theaters waren zwarte artiesten niet welkom.
De minstrelshows groeiden uit tot het populairste theatergenre in de Verenigde Staten. Halverwege de negentiende eeuw stak het genre over naar Europa. De gelijktijdige opkomst van de Zwarte Piet-traditie zou erdoor zijn beïnvloed.
Kritiek was er altijd al op de minstrels. Frederick Douglass, een van de belangrijkste voorvechters van de afschaffing van de slavernij, noemde de blackface-artiesten in 1848 “het vuile uitschot van de witte samenleving”. In de jaren 50 van de twintigste eeuw verdwenen de shows onder druk van de burgerrechtenbeweging grotendeels van de Amerikaanse televisie. Op de BBC was nog tot eind jaren 70 The Black & White Minstrel Show te zien.
Mede dankzij de sociale media is de bewustwording van de blackface-context in de afgelopen jaren internationaal toegenomen. Gemarginaliseerde groepen en activisten zijn beter dan voorheen in staat hun stem te laten horen en zich te verzetten tegen stereotypes. Media besteden er veel aandacht aan.
De Zwarte Piet-discussie is daar een goed voorbeeld van.
De discussie verspreidt zich ook over de niet-westerse wereld. Naar de Arabische entertainmentindustrie bijvoorbeeld. Daar wordt blackface regelmatig opgevoerd om Soedanezen te persifleren, inclusief accent en ‘luie’ kenmerken. Maar sinds kort kunnen acteurs rekenen op kritiek via sociale media. De Koeweitse acteur Hasan al-Ballam bood vorig jaar op Twitter zijn excuses aan voor het schminken van zijn gezicht.
In veel gevallen is de kritiek aan dovemansoren gericht. Zo ontstond vorig jaar op sociale media veel ophef over een racistische sketch in een Libische comedy. Daarin vroeg een zwart geschminkte actrice met verborgen camera aan voorbijgangers of die even op haar baby’s konden letten. Als die vervolgens in de buggy keken, sprongen er apen uit. Tv-zender Al Ahrar weigerde te reageren op de commotie.
'Lui’ en losbandig
Ook in Aziatische entertainmentindustrieën staat het gebruik van blackface ter discussie. Zo is het in Nepal gebruikelijk om de Madhesi-gemeenschap, die oorspronkelijk uit India komt, in zwart geschminkte gezichten op te voeren. Ook hier hebben typetjes een sterk accent en stereotiepe kenmerken als ‘lui’ en ‘losbandig’.
Deze zomer verscheen een groot artikel in The Kathmandu Post: “Behoort blackface nog wel thuis in de Nepalese komedies?” Het stuk verwijst expliciet naar de minstrelshows. “Het dragen van zwarte schmink en het nabootsen van een zuidelijk accent maken een personage nog geen Madhesi”, stelde de Madhesi-acteur Ramesh Ranjan Jha. “Zelfs als het gedaan wordt met goede humor, voelt het vernederend.”
Voor tegenstanders van blackface is het nog lang geen gelopen race. Het debat kan dan wereldwijd in de media zijn intrede hebben gedaan, de mars naar mentaliteitsverandering is een ander verhaal. “Het is gewoon komedie”, reageerde Shaimaa Seif, de populairste Egyptische komiek, nadat ze via sociale media kritiek had gekregen op haar blackface in een show.
Het is de vraag in hoeverre de Canadese bevolking Trudeau volgende maand tijdens de verkiezingen afrekent op de opgedoken beelden. De BBC maakte naar aanleiding van de ophef een rondgang bij Canadezen in de steden Toronto en Ottowa. De meeste mensen op straat deden de zaak af als een non-issue.