Schotland komt op straat: "Steeds meer mensen willen liever onafhankelijk land in EU dan deel van "Brexit Britain""

Zo'n vijf jaar geleden stemden de Schotten tegen de uitstap uit het Verenigd Koninkrijk in een historisch onafhankelijkheidsreferendum. Vooraf gaven de peilingen de voorstanders van onafhankelijkheid nauwelijks een kans. Maar tijdens de verhitte campagne veranderde dat. Uiteindelijk strandde het Yes-kamp op 45 procent . De onafhankelijkheidskwestie verdween voor even in de schuif. 

Maar 2 jaar later schudde een ander referendum de kaarten grondig door elkaar. 63 procent van de Schotten stemde tegen de uitstap uit de Europese Unie, meer dan in enig ander deel van het Verenigd Koninkrijk. “Dit is een duidelijk teken van de kloof tussen Schotland en de rest van het Verenigd Koninkrijk”, zei een strijdbare eerste minister Nicola Sturgeon the morning after. “Dit verandert de omstandigheden waarin Schotland in 2014 tegen onafhankelijkheid stemde. De optie van een tweede referendum ligt weer op tafel.”

Maar de regering in Londen, die de Schotten toestemming moet geven om zo’n referendum te organiseren, dacht daar anders over. “Now is not the time” - "nu is het niet de tijd" - waren de legendarische woorden van premier Theresa May in 2017. “We moeten alles op alles zetten om het beste akkoord uit de brand te slepen voor het hele Verenigd Koninkrijk. Praten over een nieuw onafhankelijkheidsreferendum voor Schotland is verspilde energie.” 

Ondertussen is Boris Johnson premier. Na zijn overduidelijke overwinning vroeg Sturgeon opnieuw voor een referendum. Peilingen geven namelijk aan dat een (weliswaar kleine) meerderheid voor onafhankelijkheid zou kunnen kiezen, zeker door de brexit. Maar de Britse regering is voorlopig duidelijk: een nieuw referendum komt er voorlopig niet. 

The National is de enige krant in Schotland die expliciet pro-onafhankelijkheid is. De krant werd opgericht na het referendum van 2014, “om de mening van de 45 procent weer te geven”, zegt Callum Baird. “In 2014 was Schotland niet klaar voor onafhankelijkheid. Bovendien heeft de “Better Together” campagne – die mensen aanspoorde voor de Unie te kiezen -de mensen bang gemaakt. Onder andere door hen voor te spiegelen dat Schotland uit de EU zou vallen, als ze voor onafhankelijkheid zouden stemmen.” 

Volgens Baird zou er zonder het brexitreferendum in 2016 nu niet zo’n “urgency” zijn voor een nieuw Schots onafhankelijkheidreferendum.  “De bestaande breuklijnen in het Verenigd Koninkrijk zijn nu voor iedereen duidelijk. Wij zijn Europees gezind, we hebben hier geen euro-sceptische politici of extreemrechtse partijen als Ukip. Bovendien is nu ook duidelijk dat Westminster totaal geen rekening houdt met bezwaren en noden van Schotland. Tijdens de brexitonderhandelingen worden we volledig genegeerd.”

Maar hebben de Schotten na de hele brexitmalaise nog zin in een tweede “messy divorce”, door een unie van 300 jaar oud uit elkaar te halen? “Brexit is iets heel anders dan onafhankelijkheid. Het probleem met brexit is dat niemand weet wat het is of welke versie ze willen. Iedereen weet wat onafhankelijkheid is, er zijn genoeg voorbeelden van kleine succesvolle Europese landen, kijk maar naar Ierland of Denemarken."

Mairi Spowage werkt als expert voor een onderzoeksinstituut aan de faculteit economie. In 2014 verloren de nationalisten het referendum omwille van economische argumenten. “Een meerderheid van de bevolking bleef ervan overtuigd dat ze beter af waren in de stabiele economie van het Verenigd Koninkrijk. Ze vreesden voor hun pensioen, voor het invoeren van de euro. De economische groei in Schotland liep achter op die in Engeland, Schotland gaf meer uit dan dat er binnenkwam en rekende erop dat Londen het tekort bijpaste."

Die laatste factoren zijn 5 jaar later niet meteen verbeterd, zegt Mairi Spowage, integendeel. Maar mensen zijn er niet zo zeker van dat het Verenigd Koninkrijk nog zo’n “stabiele economie” is. "Het is nu een keuze tussen twee “onbekenden” en meer en meer Schotten denken dat de keuze voor de EU misschien wel de meeste voordelen biedt."

Mairi Spowage is ervan overtuigd dat Schotland wel degelijk een succesvolle onafhankelijke economie kan worden. “Alle data waar we nu over spreken, gaan over Schotland als  deel van de Unie. Als we onafhankelijk worden, zullen we keuzes moeten maken, moeilijke keuzes wellicht, over ons belastingsysteem, over de uitgaven voor de sociale zekerheid. De vraag is vooral hoe we die  uitdagingen zouden oplossen in de eerste jaren na onafhankelijkheid."  

Nicola McEwen weet alles over de Belgische staatshervorming en de Catalaanse kwestie, ze doceert erover in Edinburgh. “Is media bij jullie een gemeenschapsbevoegdheid?” vraagt ze me. “In Schotland niet.” 

"Het onafhankelijkheidsvraagstuk is ook na 2014 niet verdwenen, daarvoor was het resultaat te nipt", zegt McEwen. "Maar nu is het helemaal terug.  In 2014 was er eigenlijk geen aanleiding voor een referendum, nu is dat er expliciet wel. We hebben in Schotland tegen de brexit gestemd, maar zullen de gevolgen ervan moeten ondergaan, of we dat nu willen of niet."

Intussen is er ook in Engeland iets vreemds aan de hand. "Het lijkt erop dat steeds meer hartstochtelijke voorstanders van de brexit bereid zijn om daar een zware prijs voor te betalen, en dat is het uiteenvallen van de Unie. Desnoods laten ze Noord-Ierland en Schotland gaan. Sommige Engelsen denken dat het in essentie gaat over hun recht op zelfbeschikking. " 

Ook McEwen twijfelt er geen moment aan dat Schotland het alleen zou kunnen. "Alleen heeft de brexit sommige zaken ook complexer gemaakt. Als het Verenigd Koninkrijk uit de EU stapt en wij niet, dan zitten we hier binnenkort ook met een buitengrens van de Europese Unie, op de grens met Engeland. En dat is een probleem dat ook de Ieren voorlopig niet opgelost krijgen. 

Laatste stop. Minister voor Migratie en Europa Ben MacPherson. Ik ontmoet hem net voor zijn “surgery” in een “community centre” in een armere wijk in het noorden van Edinburgh. Hij houdt er dienstbetoon voor zijn kiezers. MacPherson is, net zoals de rest van de Schotse regering, lid van de SNP.  Labour verkruimelde de afgelopen jaren in Schotland, en ook de conservatieven zijn onthoofd sinds de populaire leider Ruth Davidson “om persoonlijke redenen” ontslag nam, net na het aantreden van Boris Johnson. 

MacPherson heeft een speldje op zijn jas met een Schotse en een Europese vlag, en hij steekt zijn liefde voor Europa niet weg. “Schotland is een trotse Europese natie en we zien de Europese Unie als een verrijking voor onze maatschappij, economisch maar ook omwille van alle andere kansen die ze biedt." Hij kent ook het doemscenario: na de brexit zou de Schotse economie de volgende jaren krimpen met 8 procent, wat zou neerkomen op een verlies van 2.000 pond (zo'n 2.240 euro) voor elke Schot. In het geval van een “no deal” zouden 100.000 jobs verloren kunnen gaan. 

Maar MacPhersons stokpaardje is migratie. “De EU-burgers in Schotland dragen elk jaar 34.000 pond (zo'n 38.000 euro) bij aan de Schotse economie en 10.000 euro aan belastingen. Bovendien helpen ze de bevolking op peil te houden. De Schotse pensioengerechtigde bevolking zal de volgende jaren groeien met 25 procent, de werkende bevolking met amper 1 procent en die groei is volledig te danken aan migratie. Europese migranten zijn in Schotland meer dan welkom. "