Vande Lanotte en Reynders geven na meer dan vier maanden de fakkel door: zo verliep hun moeizame parcours

“Vlaanderen nooit zo rechts, België nooit zo complex”, kopt deze krant de ochtend na de verkiezingen. De N-VA verliest wel pluimen tegenover vijf jaar geleden, maar blijft met kop en schouders boven de rest uitsteken. Aan Franstalige kant is de PS dan weer oppermachtig. Meteen waarschuwt N-VA-voorzitter Bart De Wever: een federale regering vormen zonder Vlaamse meerderheid vormt “een majeur probleem”. Lees: de andere Vlaamse partijen moeten niet proberen een paars-groene regering zonder N-VA op de been te brengen. De Wever hoopt voor koning Filip dan ook dat hij voldoende Dafalgan Forte in de la heeft liggen voor tijdens zijn consultaties. 

Of hij de pijnstillers nodig heeft gehad, weten we niet, maar feit is dat koning Filip na drie dagen gesprekken met de partijvoorzitters de hete aardappel doorschuift naar twee koninklijke informateurs. Hij gelast Johan Vande Lanotte (sp.a) en Didier Reynders (MR) met een informatie-opdracht “om de uitdagingen waar ons land voor staat te identificeren en om de mogelijkheden en de noodzakelijke voorwaarden tot de vorming van een federale regering na te gaan”. Beide politici hebben bakken ervaring in de slangenkuil van de federale politiek, bezitten een uitgebreid adresboekje en liggen allebei goed aan de respectievelijke overkant van de taalgrens. 

Meteen is duidelijk dat de twee informateurs voor een bijzonder lastige opdracht staan: formeel hebben noch N-VA noch PS een veto tegen elkaar uitgesproken, inhoudelijk laten beide partijen niet na om te benadrukken hoe ver hun standpunten uit elkaar liggen. N-VA wil gerust met de PS spreken, maar enkel over het confederalisme. De PS weigert dan weer om ‘depanneur’ te spelen van de afgestrafte Zweedse coalitie.

Snel wordt ook duidelijk dat er van enige vooruitgang geen sprake zal zijn zolang de regionale puzzels niet gelegd worden. Al is er ook sprake van een catch-22: begin juli drukt Vlaams informateur Bart De Wever ook daar de pauzeknop in, “tot er meer duidelijkheid is over het federale”. Het leidt tot weken waarin weinig tot niets beweegt en waarin Vande Lanotte en Reynders met niet meer dan een overzicht van de “grote uitdagingen” en “budgettaire stand van zaken” naar de koning moeten. 

Op 1 juli, bij hun derde verslag in vier weken tijd, wordt de opdracht van de informateurs ineens met een volle maand verlengd. Bedoeling is vanaf dan inhoudelijk te gaan werken aan een preformatienota. Die tekst moet proberen de verschillen tussen de partijen te overbruggen. Aan boord zijn nog acht partijen: N-VA, PS, CD&V, MR, Open Vld, Ecolo, sp.a en Groen.

Vande Lanotte en Reynders spreken in verschillende constellaties met de partijen: apart, per taalgroep en eind juli voor de eerste keer ook met iedereen samen. Van de acht partijen stuurt enkel Ecolo zijn kat: de Franstalige groenen weigeren om samen met de N-VA te spreken over een mogelijke regeringsvorming, hoe voorlopig en informatief het gesprek ook is. Eerder had het cdH al laten weten dat het voor de oppositie koos en tegen Vlaams Belang en PVDA waren er sowieso veto’s uitgesproken.

Op 29 juli, de dag na de eerste topontmoeting tussen de partijen, wordt de opdracht van Vande Lanotte en Reynders opnieuw verlengd, dit keer meteen tot begin september. Ondanks de signalen vanuit de PS dat regeren met de N-VA bijzonder moeilijk, zo niet onmogelijk wordt, blijft Vande Lanotte de moed erin houden. “Mocht ik overtuigd zijn dat het geen optie was, zou ik hier niet zitten”, klinkt het. 

De Wever zelf is pessimistischer gestemd. “Dat men ‘goeiedag’ zegt, ‘hoe gaat het met u?’, zich neerzet en eens vraagt: ‘Wat denkt u ervan?’ Gewoon dat simpele gesprek, dat kan blijkbaar nog altijd niet”, klinkt het midden augustus wanneer hij de Vlaamse fakkel doorgeeft aan Jan Jambon, die formateur wordt. Tegen de aanwezige journalisten zegt hij: “Bon, we zien elkaar terug tussen nu en Kerstmis. Ik heb alleen niet gezegd van welk jaar.” 

Ook ex-minister en Europees parlementslid Johan Van Overtveldt verwoordt het pessimisme: “Over tewerkstelling, begroting, migratie en klimaatbeleid liggen de standpunten zo ver uiteen dat het mij inhoudelijk en electoraal zelfmoord lijkt voor N-VA om met de PS in een regering te stappen.” Tegelijkertijd benadrukt PS-voorzitter Elio Di Rupo nog maar eens dat zijn partij de Zweedse coalitie niet zal depanneren.

Eind augustus volgt uiteindelijk toch een nieuw rondetafelgesprek tussen de zeven overgebleven partijen. Ondertussen raakt ook bekend dat PS en N-VA elkaar ook al apart en discreet in de ogen hebben gekeken, maar zonder enig concreet resultaat.

Wanneer Vande Lanotte en Reynders op 9 september nog maar eens naar de koning trekken, klinkt het dat hun opdracht deze keer echt wel voor de laatste keer wordt verlengd. De Waalse en Brusselse coalities zijn rond, ook de Vlaamse zit in zijn finale fase, waardoor de grote tenoren eindelijk hun pijlen op het federale zullen kunnen richten. 

Meteen valt ook Groen formeel af als onderhandelingspartner, aangezien de partij niet zonder zusterpartij Ecolo in een regering wil stappen. Paars-groen is daarmee - formeel althans - van tafel, de informateurs werken verder op de in hun ogen logische coalitie: paars-geel. Die coalitie van liberalen, socialisten en N-VA, al dan niet aangevuld met CD&V, blijft het einddoel. Vanuit de PS wordt echter gespind dat er in dat geval nog een andere partij moet afvallen: Open Vld. “Anders is het te rechts.” 

Vandaag, 7 oktober, 134 dagen na de verkiezingen, trekken Vande Lanotte en Reynders dus echt voor het laatst naar de koning. Reynders begint over enkele weken sowieso aan zijn nieuwe job als Europees Commissaris. Om 16.30 uur worden de twee bij koning Filip verwacht, om 17.30 uur geven ze een laatste persconferentie. 

Daarna geven ze de stok door, vermoedelijk aan een N-VA’er én een PS’er, de twee partijen die het uiteindelijk zullen moeten proberen. Allicht zullen het nog altijd niet de echte toppers zijn, daarvoor is het - nog altijd - nog te vroeg. Voor de PS zal het dan ook allicht oud-minister Jean-Claude Marcourt zijn, bij N-VA wordt gekeken naar een ook voor de PS aanvaardbaar figuur als oud-minister-president Geert Bourgeois. Welke titel ze krijgen, valt ook nog af te wachten: preformateurs? Koninklijke onderhandelaars? Verkenners? 

Of onderhandelingen tussen N-VA en PS iets zullen opleveren, blijft ook sowieso hoogst onzeker. Bij de N-VA heerst argwaan over de bedoelingen van de PS. De meeste N-VA’ers gaan ervan uit dat de socialisten eigenlijk azen op een paars-groene coalitie. Het is tegelijk de vraag of de N-VA wel geïnteresseerd is in regeringsdeelname met de PS. Dat zal moeilijk verteerbaar zijn voor de achterban.

De N-VA wil het confederalisme op de tafel leggen indien ze met de PS zou onderhandelen. Paul Magnette, de gedoodverfde kandidaat om PS-voorzitter te worden, herhaalde vorige week nog dat ondanks herhaalde contacten “we nog nergens staan”. “Sinds 26 mei zijn er veel erg discrete ontmoetingen geweest met de informateurs. Ik heb vier of vijf maal aan tafel gezeten met N-VA en andere partijen. We hebben over alle onderwerpen gepraat en ik zie geen enkel punt waarover we het eens zijn.” Ook het optimisme van Alexander De Croo (Open Vld) - “een regering met N-VA en PS moet mogelijk zijn tegen december” - verandert daar niets aan.