Zijn we elke vorm van controle over de IS-vrouwen kwijt? En wat met de kinderen?

Charles Michel (MR), premier van de regering in lopende zaken, roept woensdag de Nationale Veiligheidsraad bijeen. Die bestaat uit de premier en vicepremiers samen met de ministers van Binnenlandse en Buitenlandse Zaken, Justitie en Defensie en verschillende vertegenwoordigers van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Eerder hadden al verschillende leden van de oppositie, zoals Hans Bonte (sp.a), daarom gevraagd. Ze willen helderheid over het lot van de mannen, vrouwen en kinderen die ooit tot IS hoorden en nu misschien van de chaos in Syrië gebruikmaken om te ontsnappen.  

Belgische vrouwen en kinderen die vastzaten in het kamp Ain Issa, in het noorden van Syrië, zijn sinds zondag op de vlucht. Door de Turkse operatie kon de Koerdische YPG hen niet langer vasthouden in het kamp. Het is onduidelijk of zij zullen terugkeren naar IS, in de handen vallen van pro-Turkse rebellen, waarvan sommige fracties aan Al Qaida-gelieerd zijn, of Turkije kunnen bereiken. 

Heidi De Pauw, CEO van Child Focus, maakt zich grote zorgen over de kinderen met een Belgische link. “Op een gegeven moment zijn veel van die kinderen boven water gekomen in die kampen. We hebben hen daar gelokaliseerd en ze bevonden zich in een zekere structuur. Door de aanvallen en vooral ook het talmen van de Belgische en de Europese overheden om hen niet terug te halen, dreigen we hen nu helemaal te verliezen. Dit is helemaal terug naar af.”

200 academici van verschillende onderzoeksinstellingen in ons land vragen in een open brief om eindelijk over te gaan tot de repatriëring van deze kinderen en moeders. Net als De Pauw betreuren ze dat er geen pogingen zijn ondernomen om hen gecontroleerd in veiligheid te brengen tijdens de zomer, toen de situatie stabieler was. Ook de Amerikanen en de Koerdische YPG vroegen meermaals aan EU-landen om hun verantwoordelijkheid te nemen. De Pauw denkt dat er op Europees vlak nog wel iets mogelijk moet zijn. 

Voor u uitgelegd: Dit zijn de hoofdrolspelers in het conflict in Syrië

Te laat?

Vraag is of het niet gewoon te laat is? “Repatriëren is haast onmogelijk geworden in deze chaos”, zegt VUB-professor Gerrit Loots, die samen met De Pauw de Belgische gezinnen in de kampen bezocht. Noord-Syrië is op dit moment bijzonder volatiel, met de Koerdische YPG, enkele IS-cellen en het pijlsnelle oprukken van niet enkel de pro-Turkse rebellen, maar ook de troepen van de Syrische leider Assad.    

“Hypothetisch is alles mogelijk, maar in dit geval is een repatriëring of evacuatie in de praktijk uiterst moeilijk”, stelt Laura De Grève, verantwoordelijke Internationaal Humanitair Recht bij Rode Kruis Vlaanderen. Het Internationale Rode Kruis Comité (ICRC) is aanwezig in Syrië, ook in de kampen, waar het voornamelijk hulpgoederen verspreidt en medische hulp biedt in samenwerking met de Syrische Rode Halve Maan. Het ICRC hielp in 2016 samen met de Syrische Rode Halve Maan om burgers te evacueren uit Aleppo toen het Syrische leger de stad heroverde op de rebellen.

Vanuit het standpunt van het Rode Kruis is er om mensen te kunnen repatriëren een akkoord nodig van alle betrokkenen. Laura De Grève: “Eerst en vooral van de Belgische overheid, want een repatriëring is een politieke beslissing.” 

Veiligheid

Afwachten dus wat de uitkomst is van de Nationale Veiligheidsraad. Die zal zich ongetwijfeld ook buigen over het veiligheidsrisico dat Belgische, mannelijke jihadisten zouden ontsnappen. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) zei in Het Laatste Nieuws dat het risico gering is dat zij tot in België zouden geraken en zo een veiligheidsprobleem stellen in ons land. 

“De kans is inderdaad klein dat er hele groepen vrouwen, kinderen of mannen plots op onze stoep zullen staan”, zegt Liesbeth van der Heide van het Internationaal Centrum voor Counterterrorisme in Den Haag. “Lang niet iedereen daar wil terug, want ze weten dat hen de gevangenis wacht. Er is een groep die wel liever achter de tralies zit dan daar te blijven, maar het is er erg gevaarlijk voor hen om te vluchten, want je weet niet welke strijdende groepen je onderweg tegenkomt. Het is praktisch erg moeilijk om Europa te bereiken. Een golf van terugkeerders is dus weinig waarschijnlijk, maar langs de andere kant: één individu volstaat om voor een veiligheidsprobleem te zorgen.”

Tot nu toe had België weet van minstens 52 volwassenen en 68 kinderen met een Belgische link in gevangenschap bij de Koerdische YPG, maar er zijn zeker ook jihadisten nog niet boven water gekomen. “Het was vanuit een veiligheidsperspectief beter geweest als we de ons bekende hadden teruggehaald”, zegt van der Heide. “Je hebt liever zicht op hun whereabouts, dan dat mensen onder de radar verdwijnen. En wat met het risico dat de kinderen die in ellendige omstandigheden zijn opgegroeid zich later tegen je gaan keren omdat je hen hebt laten stikken?”

Dat stellen ook onderzoekers Rik Coolsaet en Thomas Renard in een nieuwe publicatie van het Egmontinstituut. “De tijd speelt niet in ons voordeel, tenzij we de juiste keuzes maken, en snel.” 

“Ik denk niet dat het te laat is,” zegt ook Van der Heide, “maar het wordt wel steeds moeilijker.”