Nog altijd geen doorbraak in brexit-onderhandelingen van laatste kans, gesprekken liggen alweer stil

Londen en Brussel leken gisteren dichtbij een ontwerpakkoord over de brexit. De Britse premier Boris Johnson zou belangrijke toegevingen hebben gedaan over de Ierse grenskwestie. Concreet zou hij hebben ingestemd met douanecontroles in de Ierse zee, iets wat zijn voorganger Theresa May nog categoriek had afgewezen omdat het de unie tussen Noord-Ierland en de rest van Groot-Brittannië zou ondermijnen.

Na een hele dag en avond vergaderen in de Berlaymont in Brussel zijn de onderhandelaars rond 2.30 uur Belgische tijd uiteen gegaan. Over de stand van zaken blijft het voorlopig stil, vanmorgen rond 9.30 uur kwamen de verschillende partijen opnieuw bij elkaar. Volgens EU-bronnen zitten de gesprekken momenteel in een impasse. De laatste technische struikelblokken zouden niet kunnen worden opgelost zonder nieuwe instructies van de Britse regering. 

EU-onderhandelaar Michel Barnier ziet op zijn beurt een “aanzienlijk” aantal onderwerpen die nog niet zijn opgelost. De Fransman heeft dat in Brussel gezegd in een briefing over de stand van zaken bij de onderhandelingen in de wekelijkse vergadering van de Europese Commissie, heeft EU-commissaris Dimitris Avramopoulos na afloop bekendgemaakt.

Volgens Bloomberg is die Britse regering op dit moment zelf weer pessimistisch over de kans op een deal. De Noord-Ierse politieke bondgenoot van de regering van Johnson, de unionistische DUP-partij, zou bezwaar hebben gemaakt tegen de toegevingen die de Britten gedaan zouden hebben in Brussel. De voorzitster van de DUP, Arlene Foster, toonde zich na een ontmoeting met Johnson gisterenavond niet erg enthousiast. Johnsons toegevingen zouden betekenen dat Noord-Ierland juridisch wel deel blijft uitmaken van het Britse douanestelsel, maar eigenlijk de Europese regelgeving volgt. De DUP wil daarentegen niet dat Noord-Ierland anders behandeld wordt dan de rest van het Verenigd Koninkrijk.

De briefing die Barnier om 14 uur zou organiseren voor de ambassadeurs van de lidstaten, is uitgesteld naar 17 uur. Johnson zelf heeft ook om 17 uur een meeting met zijn kabinet, waarna hij rond 20.30 uur de Conservatieve parlementsleden zou ontmoeten. 

De onderhandelingsteams staan in elk geval onder grote tijdsdruk. Een eventueel ontwerpakkoord moet in principe ten laatste deze middag op tafel liggen, zodat de tekst nog kan worden voorgelegd aan de Europese top van staatshoofden en regeringsleiders morgen en vrijdag in Brussel. Kan Johnson daarna geen deal voorleggen aan het Britse parlement, is hij wettelijk verplicht opnieuw brexituitstel te vragen, tot na 31 oktober. De Britse brexit-minister Stephen Barclay zei vanmorgen overigens in het parlement dat de regering dat uitstel ook zal vragen.

Barclay zei dat de Britse regering zich aan de wet zal houden. “Ik bevestig dat de regering zich zal houden aan wat het heeft uiteengezet”, aldus de minister. Enkele weken geleden verklaarde Johnson “liever dood in de sloot” te liggen dan uitstel van de brexit te vragen. Johnson wil desnoods zonder deal op 31 oktober uit de EU stappen maar de wet houdt hem tegen.

De Franse minister Bruno Le Maire (Financiën) zei vanmorgen dat er nog een “sprankje hoop” lijkt te zijn dat een brexitdeal gesloten kan worden voor 31 oktober. Hij stelde dat het beschermen van de Europese interne markt een “rode lijn” is voor zijn land.

Premier Johnson heeft steeds gezegd vast te houden aan een brexit op 31 oktober, met of zonder brexitovereenkomst. Een meerderheid van het Britse parlement wil echter beslist niet zonder deal uit de EU stappen. De parlementariërs hebben tegen de zin van de regering een wet aangenomen om dat scenario te voorkomen.

Een akkoord tussen de Europese en Britse onderhandelingsteams is sowieso maar de eerste horde. Ook Johnsons voorganger Theresa May kwam ooit thuis met een brexitdeal, waarna ze die zelfs na verschillende pogingen nooit door het parlement goedgekeurd kreeg. Voor Johnson wordt het dus vooral zaak de Noord-Ierse unionisten van DUP en de harde brexiteers in zijn eigen partij te overtuigen.

Gisterenavond laat had Johnson nog een gesprek met DUP-leider Arlene Foster. "Het zou fair zijn aan te geven dat er nog een kloof is en dat verder werk nodig is", reageerde die na afloop kort.

De aanslepende onderhandelingen dompelen het verloop van de Europese top in grote onzekerheid. De choreografie van de Europese topbijeenkomsten wordt normaliter strak geregisseerd, maar ditmaal is er vierentwintig uur voor aanvang van het treffen zelfs nog geen officieel programma verspreid.

In een eerste scenario buigen de Europese leiders zich donderdagmiddag over een juridisch werkbaar en onmiddellijk operationeel akkoord. Dan zullen ze vooral van gedachten wisselen over de kalender van de ratificatie van het akkoord. Een zekerheid is dat de chefs zullen eisen dat het onvoorspelbare Britse parlement eerst zijn fiat geeft, en pas dan het Europees Parlement.

In een tweede scenario ligt er geen sluitende juridische tekst op tafel, maar krijgen de regeringsleiders wel te horen dat een doorbraak voor het einde van de maand binnen handbereik is. Ook dan dringt zich een gesprek over timing op, en komt er mogelijk een extra Europese top voor de brexit-deadline van 31 oktober.

Is er helemaal geen realistisch perspectief op een deal, dan rest de vraag of de Britten een nieuw verzoek om uitstel indienen. De Europese leiders zullen dan ongetwijfeld een goede motivering eisen, zoals een realistisch perspectief op een spoedig akkoord, nieuwe verkiezingen of een tweede referendum aan de andere kant van het Kanaal. Komt er geen uitstel, dan lijkt een ongeordende exit op 31 oktober onafwendbaar.