Hittegolven leiden tot meer vroeggeboortes

De klimaatopwarming slaat bij ons toe. De laatste jaren brengen onze zomers gemiddeld één hittegolf terwijl dat vroeger eens om de drie jaar was. De hittegolven worden ook langer en intenser, zo tonen berekeningen van Johan Brouwers, expert bij de Vlaamse Milieumaatschappij.

Eén van de minder bekende gevolgen zijn meer vroeggeboortes, zo ontdekten onderzoekers aan de Universiteit Hasselt onder leiding van professor epidemiologie Tim Nawrot. Ze baseren zich op gegevens over Vlaamse baby’s geboren tussen 22 en 36 weken zwangerschap in de periode tussen 1998 en 2011. Hun analyse is gepubliceerd in vakblad Journal of Epidemiology and Community Health.

Wanneer het gematigd warmer wordt (met nachtelijke minima die stijgen van gemiddeld 8,3 graden naar 16,3 graden en maxima die van 14,7 graden naar 26 graden klimmen), dan stijgt het risico op vroeggeboorte met ongeveer negen procent. Wordt het flink heter (met minima die toenemen van 8,3 graden naar 19 graden en maxima die stijgen van 14,7 graden naar 30,7 graden), dan gaat dat risico met 15,6 procent omhoog. “Het zijn vooral warme dagen waarbij het ook ’s nachts maar weinig afkoelt die meer risico geven”, zegt Nawrot.

Die vroeggeboortes zijn problematisch want in westerse landen is het de grootste doodsoorzaak bij pasgeborenen. Uit cijfers van het Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie van 2018 blijkt dat een op de vier baby’s die voor 28 weken worden geboren, overlijdt in de eerste week na de geboorte. Kindjes die het wel halen, kampen vaak tot op volwassen leeftijd met gezondheidsproblemen, zo stelt onder andere de Wereldgezondheidsorganisatie vast.

Geen twijfel meer

Recentere gegevens zijn er nog niet, maar de kans dat het aantal vroeggeboortes tijdens de laatste zomers nog hoger lag is groot, want in 2018 en vooral afgelopen zomer werd het in ons land abnormaal warm met maxima tot boven de 40 graden.

Die hittepieken leiden ook tot extra sterfte. Cijfers van 2000 tot 2017 tonen dat het in ons land gaat om meer dan 2.000 extra sterftes tijdens de heetste zomers. Niet alleen de hogere temperaturen maar ook de ozonwaarden die tijdens hittegolven vaak pieken, dragen bij aan die extra sterfgevallen.

In de jaren met erg warme zomers 2003, 2006 en 2010 kwam de oversterfte boven de 6 procent uit. In de jaren 2008 en 2016 was dat boven de 5 procent. Zo stierven in 2003 in totaal 2.494 mensen meer dan verwacht. In 2006 waren dat 2.245 mensen. In 2010 overleden 2.313 meer Belgen dan verwacht. Voor de laatste twee zomers, met vooral afgelopen zomer heel wat hittegolfdagen, is het nog wachten op definitieve cijfers.

De slachtoffers zijn vooral oudere mensen in steden, waar de temperatuur in de zomer hoger oploopt. Ook mensen die al ziek waren sterven vroegtijdig. “Een misverstand is wel dat het alleen gaat om verzwakte mensen die zeer binnenkort toch waren gestorven”, zegt Nawrot. “Als dat de volledige verklaring zou zijn, zou je na een hittegolf een lagere sterfte moeten zien dan voor de hittegolf. Maar dat is niet zo.”

Twijfel over het verband tussen hitte en extra sterfte is er niet meer, stelt Nawrot nog. “Het verband eenduidig aantonen is niet makkelijk omdat zoveel factoren bepalen of iemand vroegtijdig sterft. Maar omdat we het werkelijk in de hele wereld zien en we het zelfs ook bij vee zien, is er eensgezindheid dat temperatuur de sterfte in de bevolking mee bepaalt. Het is vaak niet de directe doodsoorzaak maar een factor die de sterfte uitlokt.”

Verkeersdoden

Maar Brouwers wijst erop dat hitteslachtoffers weinig zichtbaar zijn. “Nochtans gaat het om aantallen van eenzelfde grootteorde als het aantal verkeersdoden”, zegt hij. “Eerdere analyses voor ons land gaven al aan dat tijdens een zomer gemiddeld 300 extra overlijdens worden geteld tijdens hittegolven. En in jaren met meerdere of langdurige hittegolven lopen die aantallen dus nog op tot een veelvoud.”

Bovendien is dat slechts het topje van de ijsberg: hittegolven leiden ook tot meer ziekenhuis-, spoedopnames en doktersbezoeken. Ook kampen meer mensen met een verlaagde uithouding en onopgemerkte veranderingen zoals slapeloosheid waardoor ze vaker naar medicatie grijpen.

Verwacht wordt dat de gezondheidsimpact door hittestress alleen maar zal toenemen, aangezien het steeds warmer wordt. Onder het niet langer uit te sluiten hoge impactscenario kan in 2050 zelfs overal in Vlaanderen sprake zijn van ernstige overlast door hitte. Gemiddeld zou een jaar dan 18 hittegolfdagen kunnen tellen en naar 2100 toe zelfs 50, terwijl het er nu 4 zijn.

In combinatie met de vergrijzing, zou dat steeds meer oversterfte door hitte kunnen betekenen. “Mensen hier zijn minder bestand tegen hitte dan wie in het zuiden woont”, zegt Nawrot.

Ondertussen is wel duidelijk dat de hitteplannen die vanaf bepaalde hoge waarden in gang treden, werken. Ze maken de bevolking meer bewust van de risico’s en van wat we kunnen doen om hitte­stress te vermijden. Een analyse voor de zomer van 2013 toonde bijvoorbeeld al aan dat er toen ondanks een lang aanhoudende hitteperiode met twee hittegolven, geen significante stijging van het aantal overlijdens waren. Ook voorlopige cijfers voor de laatste zomers lijken in die richting te wijzen.