Help, mijn kind staart naar een scherm: ‘Onze oudste lijkt ermee vergroeid’

Meer dan zes op de tien Vlaamse ouders geeft aan dat hun kinderen onder de 7 jaar gek zijn op de smartphone of tablet als zogenaamde shut-up toy. Dat is speelgoed dat handig van pas komt om de kroost heel even te kalmeren of af te leiden. 

Zo’n afleidingsmanoeuvre kent ook een schaduwkant: bezorgdheid. Want tuurt een kind op die manier niet te veel naar een scherm? Voor de helft van de ouders is dat vandaag zorg nummer één als het gaat over de mediaopvoeding van de allerkleinsten. Vierennegentig procent van de ondervraagden geeft zelfs aan dat ze het moeilijk vinden om een goede balans te vinden tussen de tijd die kinderen met en zonder scherm doorbrengen.

De resultaten komen uit MediaNest Cijfers, een nieuw onderzoek van Mediawijs waarin wetenschappers vijfhonderd ouders hebben bevraagd over het schermgebruik van hun kinderen tussen 0 en 7 jaar. Dat is een doelgroep waar tot op vandaag nog maar weinig onderzoek naar gebeurde. “Het is de bedoeling om dit in de toekomst te verbeteren en te herhalen”, zegt onderzoeker Hadewijch Vanwynsberghe.

“We zien dat de meeste ouders twee zaken doen om de balans te zoeken tussen leven met en leven zonder scherm”, zegt Vanwynsberghe. “Ten eerste zijn ze op zoek naar regels.” Denk aan limieten op schermgebruik (74 procent) of de smartphone of tablet inzetten als een beloning (48 procent). “Ten tweede probeert iedereen een oogje in het zeil te houden.” Het mag niet verrassen dat de mediaconsumptie van 0- tot 7-jarigen zich vooral in de woonkamer afspeelt, waar minimaal toezicht mogelijk is. Ook af en toe samen een filmpje bekijken of een spel spelen kunnen we tot die categorie rekenen (82 procent).

Gezond verstand

Bij Mediawijs krijgen ze regelmatig de vraag van ouders om duidelijk te zijn. Hoeveel schermtijd is oké? Hoeveel keer mogen ouders een smartphone met filmpjes of spelletjes in de handen van hun kroost duwen zonder dat ze zich daar schuldig over moeten voelen. Daarop moeten de onderzoekers een antwoord schuldig blijven. “Er bestaat nauwelijks wetenschappelijk onderzoek rond”, klinkt het.

De richtlijnen van de onderzoekers zijn terug te brengen naar ‘gebruik je gezond verstand’. “Het heeft geen zin om je schuldig te voelen als je je kind een iPad geeft omdat je even de handen wilt vrij hebben”, zegt Vanwynsberghe, die zelf de truc met de tablet gebruikt om op een rustige manier nagels te knippen. “Het slechtste wat je kunt doen is kinderen volledig afsluiten van digitale producten. Mediawijsheid betekent kinderen weerbaar maken in een digitale wereld. Dan moeten ze af en toe fouten kunnen maken.”

Zolang kinderen niet verslaafd zijn aan een tablet en er voldoende gepraat wordt over gekke YouTube-filmpjes en al te onnozele tabletspelletjes is er volgens de onderzoekers geen reden om zich ongerust te maken. “Het is dus positief om te zien dat 96 procent van de ouders een oogje in het zeil wil houden bij wat hun kinderen precies doen in die digitale omgeving”, zegt Vanwynsberghe.

Ongepaste inhoud

Toch wil ze een tweetal belangrijke kanttekeningen maken. De eerste heeft te maken met de ouders die bevraagd werden. “We zijn er voor deze eerste editie niet voldoende in geslaagd om kwetsbare doelgroepen te bereiken”, zegt Vanwynsberghe. We weten uit onderzoek dat de sociaal-economische status een grote rol speelt in mediagebruik en mediawijsheid.

Dat sluit meteen aan bij nuance nummer twee. Uit de enquête blijkt dat mensen die vertrouwen hebben in hun eigen mediawijsheid zelf een beter kader kunnen creëren voor hun kinderen om op ontdekkingstocht te gaan. “Zulke ouders laten zich niet van slag brengen door zaken op het internet die niet bestemd zijn voor kleine kinderen”, zegt Vanwynsberghe. “Ze ontdekken vaak samen met hun kinderen nieuwe apps, spelletjes of series. En nog belangrijker: ze weten wat ze kunnen doen om hun kinderen, indien het nodig is, af te schermen van kwalijke inhoud.”

Ongepaste inhoud is trouwens voor meer dan een derde van de ouders een bezorgdheid; 38 procent zou ongeschikte foto’s en filmpjes zelfs willen kunnen voorkomen. Hoe ze dat precies moeten doen, weten ouders dan weer niet. Dat kunnen we ook afleiden uit de mediaconsumptie van de 0- tot 7-jarigen. Niet Ketnet, niet VTM Go, niet Netflix, maar YouTube is de absolute favoriet. Zowel om video’s te bekijken als om muziek te beluisteren. Dat is nu niet meteen de meest veilige omgeving om kinderen in het rond te laten klikken.

“Die uitkomst verrast me niet”, zegt Vanwynsberghe. “YouTube werkt enorm intuïtief. Ook als je niet kunt lezen en schrijven wijst het zichzelf uit. Bovendien moet je geen account aanmaken om te kunnen kijken.” Het nadeel van reclame en een algoritme dat peuters regelmatig doorverwijst naar minder kwalitatieve filmpjes nemen ouders er dus bij.

Familie Hollevoet

Toen Bas een dikke twee jaar geleden geboren werd, kwam zijn oudste broer Ewan (toen 12) boven de couveuse hangen met een tablet. “Ik wil absoluut de eerste zijn die hem laat kennismaken met de straling van een scherm”, zei hij trots. Katrien Hollevoet twijfelde heel even of ze die anekdote wel in De Morgen wilde delen. “Maar het toont perfect aan hoe die eeuwige strijd met schermpjes eraan toegaat.”

Met twee tieners van 12 en 14 en een kleine uk van nog geen 3 mikt mama Hollevoet vooral op kleine overwinningen, zoals haar schermloze donderdagen. “Vroeger betekende donderdag alleen geen tv, maar tegenwoordig zit er overal een scherm op.” Hoewel dat een vaste afspraak is, moet ze het elke week herhalen.

Op inhoud wordt weinig gecontroleerd. Het is vooral belangrijk dat haar kinderen bewuste keuzes maken. “Apathisch voor de tv hangen en zappen doen ze niet. Daar ben ik heel blij om. Ze kijken bewust naar een bepaalde serie op Netflix of kiezen een spelletje op PlayStation. Maar als mama het wil, kunnen ze dat gerust een hele dag volhouden.”

De aantrekkingskracht van schermen is voor kleine Bas heel aanstekelijk. En dat hij er snel mee weg is, is een understatement. Hij was amper een jaar oud toen hij al verstond hoe je naar foto’s op de telefoon moet kijken. Vooral foto’s van zichzelf vindt hij fascinerend. “Ongelooflijk”, zegt Hollevoet. “Hij weet ook perfect hoe hij YouTube opent en door de filmpjes swipet. Ik heb het zijn broers niet eens horen uitleggen.” Bas kijkt graag naar Nijntje en scrolt door dinoverhaaltjes.

Zijn twee broers hebben ondertussen elk een smartphone. “Die dient officieel enkel om te bellen, te sms’en of te whatsappen.” Ze nemen hun telefoon allebei mee naar school, voor mocht er wat loos zijn. Handig, al zijn tieners soms moeilijk van het scherm weg te slaan. “De oudste lijkt ermee vergroeid. Maar nu is zijn smartphone stuk en blijft hij er gerust onder. Hij kan dus toch nog zonder”, lacht ze.

Familie Wyns

Vroeger gaf Karen Wyns haar twee oogappels één uur schermtijd per dag, ondertussen plakt ze daar geen getal meer op. “Zolang ze genoeg bewegen, mogen ze met hun tablet spelen”, zegt de mama van Seppe (7) en Sander (4). De oudste heeft een eigen stappenteller. Haalt Seppe meer dan 10.000 stappen per dag, dan heeft hij recht op iets meer tijd met zijn tablet.

Het gezin hanteert een aantal regels waar niet over gediscussieerd wordt. “Geen scherm voor negen uur ’s ochtends, nooit aan tafel, en als ik roep om aan tafel te komen moeten ze hun spelletje afronden.” Dat klinkt streng, maar veel gebeurt in samenspraak. “Stel dat we op restaurant gaan, dan moeten ze daar rustig zijn. Dan vraag ik hun wat ze er zelf van denken: liever nu thuis wat gamen of straks op restaurant?”

Wyns vindt het vooral belangrijk dat haar kroost goed en veilig leert omgaan met nieuwe media. Dat betekent ook naar de inhoud kijken. “Speelgoedgeweren komen er hier niet in, dus te gewelddadige spelletjes of films ook niet.” Al is die regel niet heilig: sinds kort mogen ze samen met hun papa weleens Fortnite spelen, maar zelf kiezen ze vaker voor ludieke spelletjes zoals Overcooked.

De grenzen bewaken is voor Wyns vooral een kwestie van volgen wat er gebeurt en aan de kinderen uitleggen waarom iets wel of niet mag. Als moeder ziet ze veel voordelen van die nieuwe media. “Het scherm werkt goed om hen even te kalmeren. Na wild ravotten is het goed dat ze met een filmpje weer even rustig worden.” 

Bovendien is ze regelmatig onder de indruk van wat hun zonen allemaal leren. “Soms spelen ze met vriendjes samen, elk op zijn tablet, en hoor je hen echt afspreken en samenwerken om te winnen. Ik vind het indrukwekkend hoe de kleinste van 4 zich een weg baant in zo’n 3D-wereld als Minecraft. Hij kan ook moeiteloos een video van zijn tablet afspelen op de tv. Dat kunnen veel volwassenen zelfs niet.”