EU-onderhandelaar Michel Barnier: ‘Het VK heeft moeite om alle consequenties van de brexit te begrijpen’

De dag dat het Britse Lagerhuis over nieuwe verkiezingen – en daardoor nieuw uitstel van de brexitdatum – spreekt, ontvangt Barnier de EU-correspondenten van acht Europese kranten in zijn Brusselse kantoor. Het was duidelijk dat de brexit niet snel geregeld zou zijn. Maar zo lang, met zo veel praatrondes, crisissessies, EU-toppen, climaxen en onnavolgbare debatten in het Lagerhuis, had hij dat verwacht? Barnier (68) kijkt over zijn werktafel naar buiten. “Als je een doel voor ogen hebt, zijn de problemen op weg erheen oplosbaar. Maar je moet wel die stip aan de horizon hebben.”

Het derde uitstel: waarom zou het dit keer wel ergens toe leiden?

Michel Barnier: “Ik heb er meer vertrouwen in omdat het Lagerhuis vorige week het brexitakkoord in principe goedkeurde. Dat was de eerste positieve stemming over de brexit. Tot nog toe was alles negatief, steeds wat het parlement niet wilde. Nu ligt er voor het eerst iets wat het Lagerhuis wel wil. Dat is een stap vooruit. Maar zoals ik al zei: we wachten met ingehouden ongeduld. Hoe eerder het akkoord getekend wordt, hoe beter.”

U hebt ruim twee jaar met Theresa May onderhandeld, sinds kort zit u tegenover Boris Johnson. Wat is het verschil?

“Er is een groot verschil in het werk dat de twee moesten verzetten. Met May heb ik twee jaar lang onderhandeld over een scheidingsakkoord van bijna 600 pagina’s. Alles zat daarin: de rechten van de burgers, de eindafrekening, de overgangsperiode, de consequenties voor alle sectoren. Daarbovenop kwam er een politieke verklaring over de toekomstige handelsrelatie. 

“De gesprekken met Johnson waren zwaar, maar inhoudelijk veel beperkter: alleen het Ierse protocol uit de scheidingsakte en een paar paragrafen in de politieke verklaring. De rest heeft Johnson gewoon van May overgenomen. 

“Het is beslist niet zo dat May geen plan had en Johnson wel. May heeft heel scherpe grenzen getrokken: uit de EU, uit de interne markt, uit de douane-unie.”

Zijn de twee dan volledig inwisselbaar?

“Er zijn persoonlijke verschillen. Ik vond May heel moedig en vasthoudend. Johnson is meer een ‘karakter’ en eveneens vasthoudend. Hij wilde af van de befaamde backstop, het tijdelijke vangnet om de Iers/Noord-Ierse grens open te houden. Als de EU daar nee op had geantwoord, was de harde brexit een feit geweest. Dan was er een breuk gekomen, een echec. 

“We moesten de kwadratuur van de cirkel vinden, en dat hebben we gedaan: een oplossing die de vrede in Noord-Ierland handhaaft, geen grens over het Ierse eiland trekt, de interne markt beschermt én de territoriale integriteit van het Verenigd Koninkrijk. Operationeel complex, maar het werkt. Nu is het wachten op ratificatie door het Lagerhuis.”

Enthousiast wil Barnier graag even kwijt dat de dag waarop het nieuwe brexitakkoord met Johnson werd gesloten – 17 oktober – voor hem een speciale dag is. Hij wijst naar een foto in zijn werkkamer met vlaggen en dolgelukkige mensen. “Het was ook de dag, maar dan in 1986, waarop het Olympisch Comité besloot dat de Winterspelen in 1992 naar Albertville zouden gaan. Mijn streek, ik had me er enorm voor ingespannen. Een prachtige datum dus, al heeft het even niets met de brexit te maken.”

Straks zit er misschien een andere regering in Londen die weer een ander akkoord wil.

“De vragen die de brexit oproept, veranderen niet, de antwoorden evenmin. Na drie jaar onderhandelen zijn die bij iedereen bekend. Er zijn geen andere oplossingen meer voor een ordelijk vertrek uit de EU.”

Niet alle regeringsleiders zijn even bedrukt door de brexit. Bemoeilijkt dat de onderhandelingen?

“Er zit niet één brexiteer onder de leiders. Allen, met EU-president Tusk voorop, betreuren het dat de Britten liever solitair dan solidair zijn. De brexit is een lose-lose-situatie. Wel heeft de ernst ervan de EU verenigd: de brexit was een elektroshock voor de EU.”

Is de conclusie na drie jaar onderhandelen niet dat de brexit te groot is om succesvol te zijn voor het Verenigd Koninkrijk?

“(lachend) Too big to fail is een term die ik voor banken heb gebruikt toen ik als commissaris verantwoordelijk was voor de financiële dienstverlening in Europa. Het Verenigd Koninkrijk heeft moeite om alle consequenties te begrijpen die het gevolg zijn van de brexit. Ze hebben die onderschat. En nu is het moment daar dat het de gevolgen wel moet accepteren.”

Straks is het Verenigd Koninkrijk een concurrent. Vreest u voor een Singapore aan de Theems?

“De politieke verklaring hierover met Johnson gaat uit van nultarief, nulquota, nuldumping: geen invoertarieven, geen exportquota, geen gemorrel aan de standaarden. Duidelijk, niet? Als het Verenigd Koninkrijk daar in de toekomst van wil afwijken, schuiven wij ook op. Minder afstemming betekent minder toegang tot de Europese markt. 

“Het Verenigd Koninkrijk is anders dan alle andere landen waarmee de EU handelsverdragen heeft. Ten eerste ligt het naast ons en dat zal wel zo blijven, lijkt me. Ten tweede heeft Londen ruim 45 jaar als EU-lid meegewerkt aan het uitbouwen van de interne markt, er is een grote verwevenheid van onze economieën. 

“De grote vraag is of het Verenigd Koninkrijk zich van de EU gaat vervreemden. Dat lijkt me niet in het Britse belang.”

Als de brexit op 31 januari plaatsvindt, hebt u elf maanden om dat handelsakkoord te sluiten, eind 2020 loopt de overgangstermijn af. Is dat haalbaar?

“In elf maanden kunnen we een basaal handelsverdrag opstellen om een financieel-economische cliff-edge te voorkomen. Maar andere zaken, zoals samenwerking voor defensie en cybersecurity, zullen later aan bod komen. 

“De overgangstermijn is met twee jaar te verlengen. De EU is klaar voor een ambitieus akkoord. We hebben zelfs een speciale eenheid opgericht voor de contacten met alle nationale en regionale parlementen. Die moeten het handelsakkoord ratificeren. Het is onverstandig de problemen daarmee te onderschatten.”

Scheidend voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker noemt de brexit een totale verspilling van tijd en energie. Voelt u dat ook zo?

“De brexit heeft heel veel tijd en energie gekost. Juncker heeft gelijk.”