Alcoholisme, gokverslaving, familiale drama’s of stom ongeluk: waarom mensen op straat belanden

“On attaque les plus faibles, begrijpt u wat ik bedoel? Men zegt me weleens dat het moeilijk wordt om een woning te vinden ‘als je zo gekleed bent’. Het is juist dan dat we er een nodig hebben.” Terwijl Mieke (57) geduldig in de wachtkamer zit van een onthaalhuis voor daklozen, vertelt ze over de afgelopen drie jaar zonder thuis. Eerst op de grond in de Brusselse straten en stations, nu (meestal) bij privépersonen die haar een sofa bieden. “Je denkt dat het maar voor eventjes is wanneer je op straat terechtkomt. Hier zit ik nog steeds.”

Cijfers die op maandag werden gepubliceerd in Brussels Studies, een tijdschrift voor onderzoek in het hoofdstedelijk gewest, tonen dat het aantal dak- en thuislozen in Brussel de voorbije tien jaar meer dan verdubbeld is. In de nacht van 5 november 2018 organiseerde het steunpunt thuislozenzorg La Strada (sinds kort omgedoopt tot Bruss’Help) een telling die tweejaarlijks gebeurt door professionals en vrijwilligers uit de sector. Er werden 4.187 dak- en thuislozen geteld, meer dan het dubbele van de 1.729 bij de eerste telling in 2008. Ook ‘ontoereikende huisvestingen’, zoals kraakpanden, worden meegeteld.

Sofaslapers

“Wat we in Brussel zien is natuurlijk een trend in bijna alle grote Europese steden”, zegt onderzoeker Nicolas Horvat van Bruss’Help. De voornaamste structurele oorzaken: “Enerzijds kan je niet omheen het migratieverhaal, anderzijds is er de problematiek van betaalbare woningen. Een vast logement wordt steeds minder toegankelijk voor de meest kwetsbare groepen.” Organisaties die werken rond thuis- en dakloosheid, zoals Samusocial en CAW Brussel, merken dat de situatie nijpt. Ook steeds meer tweeoudergezinnen zouden in een precaire situatie belanden. “De druk op de uitwegen, zeg maar de begeleidingstrajecten, is erg groot”, zegt Tom Van Vlierberghe (CAW Brussel).

In vergelijking met 2016, toen er 3.386 mensen werden geteld, vallen een aantal onderliggende evoluties op. Meer dan de helft van de getelde personen in 2018 is officieel dakloos (51,4 procent) en slaapt dus op straat ofwel in een noodopvang. Twee jaar voordien was dat slechts 35 procent. 

Onder de getelde daklozen sliepen meer dan 750 mensen, onder wie twintig minderjarigen, de nacht van de telling effectief op straat, in een park of in de Brusselse stations. Daarbij ook 84 vrouwen, een sterke stijging ten opzichte van de 50 in 2016.

Ook het aandeel van de getelde personen buiten de Brusselse Vijfhoek, het gebied binnen de kleine ring, lijkt sterk te groeien: 26 procent in 2014, 44 procent in 2016, 54 procent in 2018, en ‘hoofdzakelijk in de eerste gordel’, leest het rapport. “Al kan dat ook wijzen op een betere manier van meten. Na tien jaar weten we beter waar de verborgen thuisloosheid zich afspeelt”, zegt Van Vlierberghe. Al blijven zogenaamde ‘sofaslapers’, een statuut dat ook veel jongeren zich aanmeten, vrij onzichtbaar, en zijn de cijfers sowieso een onderschatting.

Thermometerpolitiek

Wie over de middag even binnenloopt bij Poverello in de Marollenwijk, treft alleszins een erg gemengd publiek aan: man, vrouw, jong, oud, wit, zwart. “En de verhalen zijn al even uiteenlopend. Problemen met mentale gezondheid komen vaak voor en er zijn veel mensen die kampen met alcoholisme of een gokverslaving. Maar soms gaat het om familiale drama’s of stom ongeluk”, zegt vrijwilligster Anna.

Vragen worden hier niet gesteld wanneer iemand om een kom soep vraagt – dat is de huisregel – en dus kijken de meesten een beetje argwanend op naar een journalist. Paulo (70) niet. Hij vindt nu al twaalf jaar onderdak bij Poverello. “Tot 2008 leefde ik op straat, een beetje overal eigenlijk. Dankzij gokproblemen. Ik heb gelukkig intensieve begeleiding gevonden via Diogenes (een Brusselse vzw die focust op straatwerk, MM), anders leefde ik daar misschien nog.”

Winteropvang

Het zijn dergelijke begeleidingstrajecten waar Bruss’Help een lans voor wil breken, met de winteropvang voor de deur. “Wat we nu zien is dat er tijdens de winter veel middelen worden vrijgemaakt door het gewest om mensen een tijdelijk dak te bieden”, zegt Horvat. Maar het verhogen van de opvangcapaciteit van de centra beheerd door Samusocial en de subsidiëring van het centrum La Ported’Ulysse zou ten koste gaan van een meer structurele aanpak. “Want na de winter zijn de middelen op en belanden mensen weer in de kou.” Ook bij Samusocial zelf zijn ze zich bewust van die ‘thermometerpolitiek’ die vooral tot een vicieus cirkeltje lijkt te leiden.

Het traditionele begeleid wonen en de Housing First-programma’s worden daarbij naar voor geschoven als betere focuspunten: dankzij die trajecten hebben zo’n 1.500 mensen al een dakloze situatie achter zich kunnen laten of vermijden.

Al moet gezegd dat de thermometerpolitiek bij de dak- en thuislozen zelf begrip lijkt te vinden. “Wat het ergst is aan dakloos zijn? De wintermaanden”, zegt Paulo meteen. Mieke, ingeduffeld in twee jassen, beaamt. “In het station proberen slapen bij vriestemperaturen is een kwelling. Een paar minuten indommelen, op meer moet je niet hopen.”