Sesamstraat wordt 50: hoe het kinderprogramma een revolutie in tv-land op gang bracht

Het was de Amerikaanse psycholoog Lloyd Morrissett die eind jaren 60 het idee kreeg voor "iets anders" op tv voor kinderen, toen hij z’n eigen dochtertje naar ... het testbeeld zag staren. Dat doet denken aan Mil Lenssens die "Tik Tak" bedacht toen hij kinderen gebiologeerd naar de balletjes van de loterij zag kijken. "Tik Tak" kwam wel veel later, in 1981. In de Verenigde Staten ging psycholoog Morrissett aan de slag met tv-producer Goan Ganz Cooney .

"Sesame Street" was het eerste tv-programma dat wetenschappelijk werd aangepakt, zelfs met becijferde doelstellingen. De organisatie van Morrisett en Ganz Cooney, Childrens Television Workshop, later omgedoopt tot Sesame Workshop, kreeg daar een smak geld voor van de  Amerikaanse overheid en van privéstichtingen als Carnegie of Ford. 

De bedenkers gingen in zee met Jim Henson en zijn Muppets: karaktervolle poppen als Bert en Ernie, Koekiemonster, Big Bird of Elmo. Kermit de Kikker was er één seizoen bij en verdween daarna, om zeven jaar later weer op te duiken als de legendarische gastheer van "The Muppet Show", bedoeld voor een ouder publiek.

"Sesame street" richtte zich eerst op kleuters uit armere buurten in Amerikaanse steden; er was zelfs een campagne om het programma met een bus aan te prijzen in achterstandswijken.

De reacties waren positief; er keken meteen heel veel kinderen en de rest is geschiedenis: Sesamstraat werd een wereldwijd succes. Er zijn 4.500 afleveringen gemaakt, uitgezonden in 120 landen. Er bestaan 20 verschillende versies van Sesamstraat; de reeks kreeg tientallen Emmy’s en Grammy’s en andere mediaprijzen.

Bekijk hier een fragment uit de Vlaams-Nederlandse versie met hond/beer Tommie en Sien Diels:

In 1976 kwam Sesamstraat voor het eerst bij ons op televisie, dankzij een samenwerking tussen de BRT en de Nederlandse openbare omroep. Zoals in andere landen werd zowat de helft van de Amerikaanse inhoud overgenomen en de andere helft zelf gemaakt.

Speciaal voor onze contreien werden Ieniemienie de muis, Tommie de hond/beer of  Pino bedacht. Pino, een blauw familielid van de grote gele vogel Big Bird in de Verenigde Staten. 

Bij ons raakten vooral Aart Staartjes en Sien Diels bekend als acteurs naast de poppen. Meneer Aart als de mopperkont, Sien als de winkelierster die in de eerste seizoenen overalls droeg en met gereedschap zwaaide: een geëmancipeerde vrouw. Paula Sleyp speelde oma Paula; zij overleed net nu "Sesamstraat" zijn 50e verjaardag viert.

Paul Haenen leent zijn stem aan Bert en Wim T. Schippers aan Ernie. Bert en Ernie: geen homokoppel, stippen de makers aan, wel samenwonende goede vrienden. Altijd goed voor absurde humor, dat tweetal, van de "banaan in je oor" tot de "denkbeeldige ping pong":

Paul Haenen wilde zo graag meewerken aan "Sesamstraat" omdat het volgens hem de eerste keer was dat je poppen zag die "heel geestig" waren.

Beluister hieronder het gesprek met Paul Haenen in "De ochtend" op Radio 1:

Een echte oorwurm is het liedje van "Sesamstraat" met Toots Thielemans op mondharmonica. De melodie kwam van een Portugese componist. Thielemans werd enkel betaald om die in te spelen: 37 dollar voor een uurtje werk, een schamel bedrag voor een liedje dat van 1969 tot 1992 werd gebruikt als tune van een van de bekendste kinderprogramma's ter wereld. Thielemans heeft het liedje ook nooit op plaat opgenomen of live gespeeld.

In 1969 was "Sesame Street" zonder meer revolutionair. Dit soort kindertelevisie bestond gewoon niet. Schooltelevisie was onnoemelijk saai en aan de andere kant van het spectrum was er enkel zeer commerciële tv in de Verenigde Staten. 

"Sesame Street" maakte een patchwork van verschillende elementen, zoals liedjes of sketches. Met veel herhaling en humor én in een hippe beeldtaal, snel gemonteerd, kleurrijk. 

Ook de omgeving was nieuw: geen sprookjeslandschap maar een gewone straat in een grote stad, waar de vuilnisbakken op de stoep staan. 

In "Sesamstraat" doen volwassenen niet neerbuigend tegen kinderen en mogen alle onderwerpen aan bod komen, ook nare thema's als ziekte, dood, verdriet. Er hangt een positieve sfeer van empathie en samenwerking.

Onlangs is Julia er opgedoken, een pop met autisme. In Afghanistan is er een meisjespop Zari; in Zuid-Afrika Kami, eentje met hiv. Herkenbaarheid is belangrijk, net als verscheidenheid. Al in de eerste aflevering waren spelende kinderen van alle kleuren te zien. Revolutionair in 1969, nauwelijks enkele jaren na de burgerrechtenmars van Selma naar Montgomery.

Wetenschappers bestuderen al jaren het effect van "Sesamstraat". Kleuters die naar het programma kijken zijn meer "klaar" voor school, zo blijkt.

Is er ook kritiek? Sommigen vinden "Sesamstraat" te politiek correct; zo moest Koekiemonster de puntjes op de i zetten: ja, hij zou gezonder eten, maar neen, hij wordt geen Groentemonster. Voor anderen zit de reeks nog te verankerd in de showbizz, met al die bekende mensen die langskomen om een liedje te zingen of in een sketch te spelen.

Anno 2019 is "Sesamstraat" mee met zijn tijd op YouTube en sociale media. Maar ook nog altijd op televisie, ook in Nederland. De vraag is hoe lang nog? Er is al jaren discussie over de zender, het tijdstip, de lengte en onlangs is beslist om de komende twee jaar geen nieuwe afleveringen meer te maken. Tot verdriet van acteurs en poppenspelers.

Op de VRT is "Sesamstraat" al lang verleden tijd. De toenmalige BRT deed mee van 1976 tot 1983; de laatste jaren werden de afleveringen gewoon aangekocht en ten slotte werd de productie te duur bevonden. In de plaats kwam het eigen programma "Liegebeest".

In de Verenigde Staten heeft de Sesame Workshop een akkoord gesloten met privébedrijf HBO, waardoor nieuwe afleveringen pas negen maanden later op de openbare tv komen. De samenwerking met HBO leverde wel een leuke parodie van "Games of thrones" op:

Een paar opmerkelijke momenten in de 50-jarige geschiedenis van "Sesamstraat":

"Iftah Ya Simsim", de Arabische versie, liep van 1979 tot 1990, toen de studio in Koeweit vernield werd in de Golfoorlog. Sinds 2015 is het programma weer op de buis. In 1997 werd een versie gemaakt met Israëlische en Palestijnse poppen, die weliswaar apart woonden maar toch bij elkaar op bezoek gingen. Die versie was geen lang leven beschoren. De aparte Palestijnse "Sesamstraat" raakte in 2012 in moeilijkheden, toen de Amerikaanse financiering opdroogde.

Bekijk hier een interculturele sketch over falafel en hummus:

In 1977 legt de Canadees-Amerikaanse folkzangeres en indiaanse activiste Buffy Sainte-Marie aan Big Bird uit wat borstvoeding is; dit zou de allereerste keer zijn geweest dat een vrouw die haar baby de borst geeft op tv te zien was:

Voor de 50ste verjaardag komt een aantal beroemdheden nog een keer op bezoek. De lijst van de afgelopen halve eeuw is lang: acteurs als Ian McKellen, Patrick Stewart, Robin Williams, Nicole Kidman; zangers als Paul Simon, Johnny Cash, Norah Jones (met "Don't know Y", een versie van "Don't know why" over de letter Y) of Feist met het nummer "1-2-3-4", ideaal om te leren tellen. James Blunt verandert in 2007 de woorden van zijn wereldhit "You’re beautiful" in een lesje over de driehoek:

Ook klassieke muzikanten kwamen soms langs, bijvoorbeeld tenor Placido Domingo of violist Itzhak Perlman. In 1979 werd een reeks over cirkels uitgezonden in "Sesamstraat", met muziek van de Amerikaanse componist Philip Glass, bekend van zijn herhalende muzikale motieven:

En voor de Nederlandse versie van "Sesamstraat" zijn de liedjes al tientallen jaren lang van de hand van Henny Vrienten, bekend van "Doe Maar". Bijvoorbeeld "Vieze woorden", vertolkt door Pino:

Ook ene oranjeharige "Donald Grump" dook op in de Amerikaanse versie van "Sesame Street", als zakenman in vuilnis, lang voor hij in het Witte Huis raakte.

Bekijk hier nog een overzicht van 50 jaar Sesamstraatgeschiedenis:

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier: