De multiculturele samenleving is geen algeheel verhaal van rozengeur en maneschijn

Beste Zahid,

Ik las je opiniestuk op vrtnws.be en wilde op een mooie zondagochtend de tijd nemen om hierop te reageren en dit om drie redenen. Ten eerste ben ik een generatiegenoot van jou en eveneens sociaal werker in Antwerpen. Ten tweede vind ik dat je open, geïnteresseerde en betrokken houding respect en gehoor verdient. En ten derde is het zo dat soortgelijke vragen me zelf al een tijd lang bezig houden.

Mijn zoektocht naar antwoorden is niet vast te leggen in één ogenblik, maar gebeurde met horten en stoten, gespreid over meerdere jaren en met meerdere sleutelmomenten in mijn eigen leven en in de bredere maatschappij. Hoewel die zoektocht nog steeds verder gaat, denk ik dat ik je vraag toch al voor een stuk kan beantwoorden, zonder ervan uit te gaan dat dit het enige en juiste antwoord zou zijn. Iedereen heeft zijn eigen waarheid en beleeft zijn eigen ervaringen en het loont om deze te delen. Soms veranderen percepties ook doorheen de tijd, en dat is precies wat bij mij gebeurde.

In den beginne, zeg maar tijdens mijn jeugdjaren en eerste jaren als jongvolwassene, kwam ik slechts zeer beperkt in aanraking met de multiculturele samenleving. Ikzelf woonde in die tijd nog op de boerenbuiten waar bij wijze van spreken de krant werd gebeld als je iemand zag van buiten Europa: zo weinig etnisch-culturele diversiteit was er in ons dorp. 

De weinige ervaringen met culturele diversiteit moet via de beeldbuis zijn binnen gekomen, of via de achterdeur, en dan bedoel ik niet ‘In De Gloria’-gewijs, maar in de verpersoonlijking van “vreemdelingen” die mijn vader thuis uitnodigde en die na verloop van tijd vaak vrienden van het huis werden. En daar hielden mijn ervaringen zowat bij op. Ook tijdens mijn opleiding kwam het thema trouwens amper aan bod. Opmerkelijk toch, aangezien ik studeerde voor het sociaal werkveld in een stad met meer dan 160 nationaliteiten en waar zelfs de meerderheid nu een andere etnisch-culturele afkomst heeft.

Ik had een vrij geïdealiseerde opvatting over het thema. Deels uit onwetendheid, deels meegekregen vanuit mijn cultuur. Ik kreeg mee dat ik verdraagzaam en tolerant moest zijn ten opzichte van anderen, om me in de ander in te leven en om met respect verschillen meestal te aanvaarden en ze met mildheid te tolereren. En om zij die hulp nodig hebben, te helpen. Om de ander te behandelen zoals je zelf behandeld wil worden. Een beetje waar christendom voor mij in essentie om draait. Op zich mooie waarden, maar misschien ook een manco, omdat je zo collectief wel heel relativistisch in het leven kan staan met betrekking tot bepaalde culturele waarden en normen. Is dat wenselijk en doen ze het in andere, niet-Westerse landen ook zo, vraag ik me nu af. Ik betwijfel het.

En toen brak een nieuwe periode aan. Vol goesting en met zin voor engagement studeerde ik af, ging in de stad wonen en begon te werken als diversiteitsmanager/-medewerker bij sportclubs. Mijn eerste echte job en geen evidente. Ik merkte in mijn nieuwe omgeving al gauw dat de realiteit toch best wel anders bleek te zijn dan dat ik ze me had voorgesteld. De minder fijne ervaringen kwamen met kleine slokjes binnen, met af en toe een ferme geut tussendoor, waar ik dan al eens een behoorlijke kater aan overhield. Ik wil gerust beknopt enkele persoonlijke voorbeelden toelichten.

Ik herinner me bijvoorbeeld een situatie waarbij een vriendin en ik belaagd werden door een groepje jongeren van Noord-Afrikaanse origine die een blanke jongen geld afhandig maakten en wij hem ter hulp kwamen. Ik heb ook eens meegemaakt dat ik niet meer welkom was in een Afrikaanse organisatie, die ik eerst zelf mee had opgericht, omdat ik niet mee ging in de stelling dat de figuur van Zwarte Piet racisme zou zijn. Wat ook een tijdje bleef hangen, was het feit dat mijn relatie met een Belgisch-Turks meisje op de klippen liep omdat haar vader dit niet accepteerde en met geweld dreigde. Hij kon het niet aanvaarden dat een jongen zonder Turkse origine en niet-moslim iets begon met zijn dochter. 

Dit is een kleine greep uit voorbeelden die ik sinds mijn vertrek uit mijn geboortedorp heb beleefd, met betrekking tot het thema. Tot haat heeft het bij mij nooit geleid en dat zal niet snel gebeuren. Daarvoor ken ik te veel “allochtonen” in mijn persoonlijke kring die het fantastisch doen in België en heb ik veel te veel fijne momenten meegemaakt in het professionele en het vrijwilligersveld die me doen beseffen dat diversiteit ook absoluut zijn charmes heeft. Succesverhalen zijn er genoeg.

Maar aan de andere kant liet het hier en daar sporen na. Een groot deel van de vroegere naïviteit is wel weg nu. Ik heb geleerd dat het multiculturele verhaal geen algeheel verhaal is van rozengeur en maneschijn. Ik heb geleerd dat dit alles een grote druk kan leggen op een samenleving, op wijken en buurten en op het persoonlijk leven van mensen. Ik weet nu hoe het voelt om – naar mijn mening ten onrechte – te worden uitgemaakt voor racist, wat in mijn ogen (semi)crimineel is. Ik weet wat het is om vanuit een religie als niet goed genoeg te worden bevonden en ik weet ook dat homo’s, afvalligen en andere ongelovigen als minderwaardig worden beschouwd. Discriminatie, jazeker. Het is mij geen raadsel meer waarom in bepaalde gemeenschappen gemengde huwelijken (zonder bekering) slechts heel zelden voorvallen. En ik besef dat een heleboel mensen met nog veel meer bezorgdheden zitten met betrekking tot migratie, zoals een toename van de zogenaamde omvolking, armoede, segregatie, economische problemen, culturele-religieuze spanningen, radicalisering, criminaliteit en onveiligheid.

Ik begrijp dat bepaalde ervaringen, kleine en grote, voor negatieve gevoelens kunnen zorgen. Woede, frustratie, angst, gelatenheid, zich miskend voelen, onzekerheid, vervreemding,… Vroeger begreep ik dat veel minder. Ik vond dat rechtse kiezers vaak bekrompen waren, een gebrek aan empathie hadden, racistisch van inborst waren, onwetend, bevooroordeeld, enzovoort. Ook dat is veranderd. Ik vind dat we door bepaald taalgebruik moeten prikken – zonder het goed te praten – en de vraag blijven stellen: “Waarom?”, net zoals jij deed, Zahid. Enkel zo geraken we verder. Enkel zo komen we tot de kern.

Niet enkel de frustratie over de ervaren en gevreesde problemen ten gevolge van migratie zijn een factor om mee te nemen. En dat politici burgers (nog steeds) voor voldongen feiten stellen, zelfs bij lokale kwesties die gevoelig zijn en hen nauw aan het hart liggen. En ook dat ze vinden dat de media geen eerlijk verhaal vertellen en dat bepaalde zaken nog steeds onbesproken en onbenoemd blijven.

Mensen gaan, in een poging om tot houvast en antwoorden te komen, zelf op internet op zoek naar informatie, via alternatieve mediakanalen die wél met de nodige duiding komen, met soms correcte, maar soms ook incorrecte en/of zelfs opruiende informatie. Ze gaan hun erkenning en bevestiging dan halen in de gepolariseerde echokamers van Facebook en Twitter. En als ze voelen dat de politici niet naar hen luisteren of hen niet begrijpen en naar hun gevoel ronduit verkeerde keuzes maken, dan gaan ze stemmen voor zogenaamde sterke leiders die pal voor hen staan of mogelijk gaan ze zelf tot actie over. En dat kan dan misschien een brand als in Bilzen verklaren. Niet meteen een fraaie cocktail.

Of deze theorie volledig klopt, laat ik in het midden. Wat ik wel stellig durf te zeggen, is dat het besluit tot brandstichting en de bezorgdheid omtrent het migratiebeleid er niet van vandaag op morgen zijn gekomen. Dit is een proces dat al meerdere jaren sluimert en woekert omdat… Ja, waarom eigenlijk? Hebben we nog steeds zoveel last van een collectief trauma na de gruwelen van het fascisme, nazisme en het communisme dat we niet geloven in voldoende open dialoog, niet alleen in de media en in de politiek, maar ook mét het volk? Is het niet zo dat onze Verlichte samenleving juist verlicht is geworden door kritisch en openlijk te onderzoeken en te bespreken van wat beter kan in de maatschappij en hoe we dat moeten doen? Als we dat te fel uit de weg gaan, wat is onze Verlichte samenleving dan eigenlijk waard? Een vuurtoren blijft schijnen, niet enkel wanneer golven er zachtjes tegenaan kabbelen, maar vooral ook wanneer de lucht gitzwart is en metershoge golven er stormachtig tegenin beuken. Juist dan bewijst het z’n waarde. Misschien ligt de sleutel tot oplossing wel in het simpele woord “waarom”.