Waarom de Republikeinen zich achter Trump blijven scharen
Zelfs Republikeinen die zich onafhankelijk van Donald Trump opstelden, scharen zich achter hem nu de presidentsverkiezingen naderen. En toch zijn er eenlingen die het tegen hem durven op te nemen.
De man die de volgende president van de Verenigde Staten kan worden, staat als laatste op de agenda – de plaatselijke afdeling van de Republikeinse partij in Strafford County, New Hampshire, heeft belangrijker dingen te doen. Na het gebed en de eed aan het vaderland bespreekt het bestuur eerst de financiën, nieuwe leden, enkele commissiemutaties en het stemmenwerven voor de verkiezingen.
Er zitten op deze zaterdag begin november zo'n vijftig mensen in de zaal in het gemeenschapshuis van het stadje Rochester. Een jonge man met een Trump-petje laat een presentielijst rondgaan. “De mensen van New Hampshire verwerpen de socialistische agenda!”, staat erop, het blijkt een mailinglist voor de Trump-campagne. Iedereen zet zijn naam erop.
Dan geeft voorzitter Phyllis Woods, een gepensioneerde volksvertegenwoordiger die op andere dagen abortus bestrijdt, alsnog het woord aan Mark Sanford. Hij was gouverneur van South Carolina en lid van het Huis van Afgevaardigden en is nu een van de drie dissidente Republikeinen die het in hun hoofd hebben gehaald om bij de komende presidentsverkiezingen de strijd aan te gaan met de president.
“We openen onze deuren voor álle kandidaten”, kondigt Woods hem aan, met een lichte verontschuldiging in haar stem. “We richten ons op niemand in het bijzonder.”
Er klinkt een mat applaus. De mannen met de Make America Great Again-petjes blijven stuurs voor zich uitkijken, naar een kruis en vier Amerikaanse vlaggen aan de muur.
Sanford staat op, hij is een slanke man met zo'n gezicht dat conservatieve politici vroeger vaak hadden: langwerpig, rechte neus, scheiding, golfje in het haar. “Waarom ik hier vandaag ben? Ik ben bezorgd”, zegt hij. “Over de groeiende staatsschuld, daar praten we nooit meer over. Een sluitende begroting was een van de fundamenten van de Republikeinse partij en kijk wat er nu gebeurt. Ben ik blij met de conservatieve rechters? Zeker. Ben ik blij met de deregulering? Absoluut. Maar qua uitgaven heeft Trump echt de boot gemist.”
Hij gaat nog even door over de economische afgrond waarop het land afkoerst en hoe dat hen, vrijheidslievende burgers, zal ketenen. Maar zijn andere, duidelijk tegen Trump gerichte programmapunten – de “confronterende stijl van de president” en de “aanval op de instituties en politieke normen” in Washington – laat hij maar even voor wat ze zijn. “Daar zitten deze mensen helemaal niet op te wachten”, zal hij na afloop zeggen.
Ze zitten eigenlijk ook niet te wachten op wat Sanford wél zegt. “Hij zou dit helemaal niet moeten doen”, fluistert Joe Spreeman, een gepensioneerde handelaar uit Rochester. “We zijn één partij met één kandidaat. Daar luisteren we naar.”
Existentiële keuze
Een van de grote mysteries is wat er met de Republikeinse partij is gebeurd, nadat Donald Trump in 2015 van zijn gouden roltrap afdaalde.
De Grand Old Party is sinds de Reagan-revolutie van de jaren 80 gestoeld op een ideologische mix van een kleine overheid, lage belastingen, deregulering, vrijhandel, een oorlog hier en daar, respect voor de wet en christelijke waarden. Door de normloze Trump raakte de partij in een identiteitscrisis die de volksvertegenwoordigers en het partijkader voor een existentiële politieke keuze heeft geplaatst. Die komt neer op de simpele vraag: volgen we Trump of volgen we hem niet?
Voor zover ze die keuze nog konden ontlopen, is die door de mogelijkheid van een afzettingsprocedure naar aanleiding van Trumps manoeuvres in Oekraïne zo goed als onvermijdelijk geworden. De Congresleden zullen waarschijnlijk over de president moeten stemmen: niet over een wetsvoorstel of rechterlijke benoeming, maar over het gedrag van de president zélf. Zijn lot ligt in hun handen.
Volgens Trump was zijn gedrag perfect. Anderen verschillen daarover van mening.
“Dit soort gedrag – het gebruik van je enorme uitvoerende macht om een buitenlandse regering te intimideren zodat die disinformatie verspreidt over je politieke rivaal – is iets dat we zien bij autoritaire regimes”, zegt Harvard-hoogleraar Steven Levitsky, auteur van How Democracies Die (2018). “Trump maakt duidelijk hoezeer de presidentiële macht normaliter door ongeschreven normen wordt beperkt. Als de president die normen negeert, kan dat het systeem ondermijnen.”
De Republikeinen zelf zagen het minder dramatisch, zo bleek de afgelopen weken. Ze gebruikten de hoorzittingen van de inlichtingencommissie niet zozeer om de feiten te achterhalen, maar vooral om achterhaalde feiten in twijfel te trekken. Dat lukte redelijk, onder meer omdat de belangrijkste getuigen Trump uit de wind hielden door niet op te dagen. Door de stukjes van de Oekraïense puzzel afzonderlijk tegen het licht te houden (“Dit past nooit!”) konden ze de geloofwaardigheid van de gehele puzzel in twijfel trekken.
Uiteindelijk zeiden ze: Trump heeft niets gedaan, want hij heeft niet gezegd wat hij wilde dat er werd gedaan. Maar hoe dan ook, hij is de president dus hij mag doen wat hij wil en als dat niet zo is heeft Rudy Giuliani het gedaan, maar uiteindelijk heeft niemand iets gedaan. Dus waar hebben we het over? En in dat proces klonterden de Republikeinen verder samen rond hun president.
Jachthond
Typerend was de werdegang van Elise Stefanik, een jonge volksvertegenwoordiger uit de staat New York die te boek stond als een van de gematigdste en onafhankelijkste Republikeinen en zeker geen slaafse volger van Trump. Tijdens de hoorzittingen ontpopte Stefanik zich als een van de felste jachthonden van de Republikeinen, blaffend én bijtend. Ze maakte zich onsterfelijk met een goed voorbereide aanval op commissievoorzitter Adam Schiff, door te spreken toen ze niet aan de beurt was. “Ons wordt de mond gesnoerd!”, riep ze toen Schiff haar probeerde stil te hameren. Ze bleef hoofdschuddend doorprotesteren, in een slim een-tweetje met haar voorman Devun Nunes.
Schiff had gelijk – dat wisten de Republikeinen ook – maar het ging om het effect. Binnen een paar minuten twitterde Stefanik: “Opnieuw weigert Adam Schiff ons vragen te laten stellen, simpelweg omdat we Republikeinen zijn. Dit gedrag is onacceptabel.” De tweet ging viraal, werd groot nieuws op Fox News en Trump beklaagde zich op een persconferentie dat de hoorzittingen oneerlijk waren. Over Stefanik zei Trump: “Er is een nieuwe ster geboren!”
Een andere gematigde Republikein in de inlichtingencommissie, Will Hurd, schaarde zich donderdag ook achter de president. Hij zei dat Trumps Oekraïense manoeuvres weliswaar “ongepast en misplaatst” waren geweest en de nationale veiligheid hebben ondermijnd, maar dat hij geen bewijs voor omkoping of afpersing had gehoord.
Als slagroom op de taart kondigde senator Lindsey Graham, die Trump in 2016 een gek noemde, donderdag een Senaatsonderzoek naar Joe Biden aan (vorige maand zei hij nog dat hij geen zin had in dat “circus”). Zo krijgt Trump alsnog wat hij van Oekraïne verlangde.
Ook andere, voorheen onafhankelijke stemmen in de Republikeinse partij hebben zich de afgelopen weken achter Trump geschaard. Opvallend: Nikki Haley, voormalig VN-ambassadeur en vaak genoemd als toekomstig presidentskandidaat, die zich van een afstandje met gedoseerde kritiek leek op te maken voor een doorstart in de Republikeinse partij, sloeg in het pr-rondje voor haar nieuwe boek een opvallend zoetsappige toon aan.
“Elk moment dat ik met hem te maken had, was hij eerlijk, luisterde hij goed en was hij geweldig om mee samen te werken”, zei Haley vorige week over Trump. Er wordt gezegd dat ze vicepresident wil worden.
Herverkozen worden
Haar omslag heeft Mark Sanford enigszins verbaasd, zegt hij na zijn toespraak in een keukentje in New Hampshire. Haley was zijn opvolger als gouverneur van South Carolina, die op de golven van de Tea Party naar het strand van het establishment surfte. “In moeilijke tijden kan het verleidelijk zijn de lokroep van de meest boze sirenen te volgen”, waarschuwde ze in januari 2016 nog. Nu is ze er zelf ook naartoe gelokt.
“Ik denk dat Haley naar de peilingen heeft gekeken”, zegt Sanford. “De mogelijke afzettingsprocedure heeft niet veel aan de electorale kansen van Trump veranderd. Wie op korte termijn een toekomst wil hebben bij de Republikeinen heeft geen keus dan trouw te zweren aan de leider.”
Ook Levitsky, de hoogleraar, ziet dat als belangrijkste drijfveer voor de terugtrekking van de Republikeinen achter Trump. “Congresleden die zich verzetten tegen Trump lopen het risico dat ze bij de volgende verkiezingen een Trump-achtige tegenkandidaat krijgen. Dan is het simpel: het voornaamste doel van onze gekozen vertegenwoordigers is vaak hun herverkiezing.”
De meeste politicologen, zegt Levitsky, denken dat ook principes op een gegeven moment een rol spelen. “Er moet een punt zijn dat politici zich zorgen gaan maken over de instituties, de rechtsstaat, het land als geheel. Dat ze een risico willen nemen en bereid zijn de democratie te verdedigen. Maar tot dusver weegt ambitie voor de meeste Republikeinen zwaarder en ik weet eerlijk gezegd niet of er een punt komt dat de principes het zullen overnemen.”
Dat het Trumps partij zou worden, had Levitsky wel verwacht, maar hoe snel dat is gebeurd, heeft hem verbaasd. “Ik had gedacht dat het vijf, zes jaar zou duren, tot na zijn herverkiezing. Maar bijna alle niet-Trump-aanhangers zijn verdwenen of onder de tafel gekropen. Privé zeggen Republikeinen nog wel dat ze hem niet mogen, stom vinden, een gevaar zelfs, maar voor de buitenwereld staan ze allemaal achter hem. Angst speelt daarbij een grote rol. Trump heeft zijn twitteraccount en machtige vrienden bij radioshows en Fox News. Als je niet gehoorzaamt, kun je kapot worden gemaakt.”
Minnares in Argentinië
Er zijn wel degelijk conservatieven die zich verzetten tegen Trumps overname van hun partij, maar de meesten houden kantoor buiten het Capitool. Er zijn nog steeds conservatieve opiniemakers van wie sommigen de partij hebben verlaten, die steeds ongeloviger hun boodschap de wereld in sturen. Er is de beweging Republicans for the Rule of Law die met tv-spotjes de publieke opinie probeert te beïnvloeden. En er zijn drie Republikeinse presidentskandidaten.
Waarom durven zij wel? “Ik was altijd al een dwarsligger”, zegt Sanford. “Ik weet ook dat ik niets te verliezen heb, zelfs niet mijn reputatie. Dat helpt ook.”
Sanford werd in 2009, toen hij nog gouverneur was, groot nieuws omdat hij zes dagen dagen zoek was. Zijn gezin noch zijn beveiligers wisten waar hij was. Hij had alleen tegen een paar medewerkers gezegd dat hij ging wandelen in het oosten van het land. Uiteindelijk trof een journalist zijn auto aan op de parkeerplaats van een vliegveld. Uit vluchtgegevens bleek dat hij bij een minnares in Argentinië verbleef. Hij werd met draaiende camera's opgewacht.
Sanford gaf meteen een persconferentie, erkende alles en betuigde spijt. Zijn vrouw vroeg een echtscheiding aan, Sanford bleef bij zijn minnares en bleef nog anderhalf jaar aan als gouverneur zonder vrienden. Daarna ging hij bij zichzelf te rade en probeerde met zijn zoons in het reine te komen. “Ik zal het niemand aanraden, maar mijn perspectief is volkomen veranderd. Ik was nogal carrièregericht, keek alleen maar vooruit. Sindsdien waardeer ik elke dag.”
Sanford werd ondanks het schandaal herkozen in het Huis van Afgevaardigden, waar hij zich ontpopte als criticus van Trump. Hij was een van de eerste Republikeinen die vorig jaar niet werd herkozen in het Huis van Afgevaardigden nadat Trump een uitdager had gesteund. En nu wilde hij dus een presidentscampagne tegen Trump starten “om het gesprek op gang te brengen over wat het betekent Republikein te zijn”.
Het is een debat gebleken dat de partij niet wil voeren. In verschillende staten heeft het partijbestuur de voorverkiezingen geschrapt, waaronder in zijn thuisstaat South Carolina. “Een verkiezing is een strijd, een strijd van ideeën, daarmee is Amerika groot geworden”, zegt Sanford. “Het afschaffen van verkiezingen, dat is meer iets voor Noord-Korea; het is een teken van zwakte. Dit is niet goed voor de partij en niet goed voor Amerika.”
Bij Levitsky werkt het op de lachspieren dat de partij de voorverkiezingen niet aandurft. “Die tegenkandidaten maken geen schijn van kans. Waarom zou de Republikeinse partij het proces dan saboteren? Het is puur omdat Trump niet tegen kritiek kan. Dit zijn de trekjes van een autocraat en de partij gaat erin mee.”
Een paar dagen na de campagneochtend in Rochester laat Sanford weten dat hij er de brui aan geeft. “Het was al zwemmen tegen de stroom in. Toen kwamen die afgelaste voorverkiezingen en kwam er nog de mogelijke afzettingsprocedure bij. Dat had ik niet zien aankomen. De huifkarren worden in cirkels opgesteld, iedereen sluit zich aan bij zijn stam, we schreeuwen en er is geen normaal debat meer mogelijk. Hier valt niets meer te winnen.”