Een banaan van 120.000 dollar: kunst of commercie? "Betekenis en waarde van kunst, dat zijn twee verschillende dingen"
De banaan die met plakband aan de muur hing op een kunstbeurs in de Verenigde Staten, en die vervolgens doodleuk opgegeten werd door een andere kunstenaar als vorm van kunst, het doet veel stof opwaaien. Vooral omdat een koper 120.000 dollar (108.000 euro) over had voor de banaan in kwestie. Hoe kan je zoiets begrijpen als kunst, en vooral, waarom betaalt iemand daar zoveel geld voor? "Dit is een spel waar de kunstenaar aan deelneemt, en wat hij zelf als een nar doorprikt", zegt Philippe Van Cauteren, directeur van het S.M.A.K. in Gent.
Een banaan, met ducttape tegen de muur gekleefd. Het is een kunstwerk van de Italiaanse kunstenaar Maurizio Cattelan op de Art Basel beurs in Miami Beach in Florida, in de Verenigde Staten, waarover de laatste dagen heel veel te doen is. In eerste instantie alleen al door het feit dat een banaan tegen de muur een kunstwerk genoemd wordt én dat iemand er 120.000 dollar voor veil had.
Afgelopen weekend kwam de banaan dan wereldwijd onder de aandacht van het grote publiek toen een bezoeker van de kunstbeurs de banaan van de muur nam, ze pelde en ze opat. De man in kwestie, de Georgisch-Amerikaanse David Datuna, is zelf een kunstenaar en noemde dat wat hij deed, "een artistieke performance".
Het deed bij veel mensen op zijn zachtst gezegd de wenkbrauwen fronsen. Een banaan met ducttape tegen de muur geplakt, is dat ook al kunst? En waarom betaalt iemand daar dan ook nog eens 120.000 dollar (omgerekend ruim 108.000 euro, red) voor?
"Ik begrijp dat dit voor 80 procent van de mensen een brug te ver is, en ik heb daar alle respect voor", zegt Philippe Van Cauteren, directeur van het S.M.A.K. in Gent, in "De afspraak" op Canvas. "Tegelijk is het zeer makkelijk om dit weg te zetten als geen kunst, als gelijk wie kan dit maken. Alle aandacht die hier nu voor is, is schadelijk voor de kunst als dat niets bijdraagt aan de manier waarop over kunst gesproken zou kunnen worden."
Bekijk hier het kunstwerk van Maurizio Cattelan en de performance art van David Detuna:
Wie is de kunstenaar, waar presenteert hij zijn werk?
Hoe kunnen of moeten we dit kunstwerk dan wel begrijpen? Volgens Van Cauteren kan je het niet los zien van wie de kunstenaar is, waaruit zijn oeuvre bestaat, de context, de letterlijke en fysieke omgeving dus waarin hij het voorstelt, en wat hij er eigenlijk wil mee zeggen.
Een banaan van de befaamde Cattelan tegen de muur, dat krijgt veel aandacht. Aandacht die pakweg een 24-jarige kunstenaar uit San Salvador met datzelfde werk niet zou krijgen.
"Je hebt alleen al de figuur van Maurizo Cattelan", zegt Van Cauteren. "Hij is niet de eerste de beste. Een Italiaanse kunstenaar met een lange staat van dienst, een enfant terrible, die de keurig afgelijnde, traditionele regels van de kunst overhoop haalt. En ook daarbuiten schopt hij tegen heilige huisjes." Cattelan maakte onder meer een gouden toiletpot voor het Guggenheim-museum, een beeld van een knielende en biddende Hitler in het getto van Warschau, en een beeld van paus Johannes-Paulus II die getroffen is door een komeet.
"En dan heb je ook nog de context. Dit was geen galerij, dit was een kunstbeurs, waar kunst verhandeld wordt. In Miami, of all places. Tropisch, prettig, koket. Waar alles met geld en naam en faam naartoe gaat. En waar veel geld in rondgaat. Een banaan van de befaamde Cattelan tegen de muur, dat krijgt veel aandacht. Aandacht die pakweg een 24-jarige kunstenaar uit San Salvador met datzelfde werk niet zou krijgen", aldus Van Cauteren.
Waarde versus betekenis van een kunstwerk
Wat leidt tot de vraag: waarom krijgt Cattelan hier dan wél zoveel aandacht voor, en wáárom ook betaalt iemand 120.000 euro voor een banaan aan de muur? "Het is makkelijk om dit te trivialiseren tot enkel een banaan aan de muur. Je kan het niet los zien van het oeuvre van de kunstenaar in kwestie, van de plaats waar hij het toont, van wat hij ermee wil zeggen", herhaalt Van Cauteren.
"Is die 120.000 euro een provocatie? Neen, dat is de prijs die iemand er blijkbaar voor wil betalen. De koper heeft niet die banaan gekocht, maar wel de náám van Maurizio Cattelan, een kunstenaar met jaren ervaring, die niet van de minste is. Het is een spel waar Cattelan aan deelneemt en wat hij tegelijk doorprikt."
Het is een spel waar Cattelan aan deelneemt en wat hij tegelijk doorprikt. Hij ontleedt op een spottende manier de kunstwereld waar hij zelf deel van uitmaakt.
En net dat is het debat dat dit kunstwerk op gang kan brengen, zegt Van Cauteren: het verschil tussen de waarde en de betekenis van kunst. "Wat is waarde, wat is betekenis? Dat wordt makkelijk door elkaar gehaald, maar dat is niet hetzelfde. Waarde is geld, is speculatie, is wat mensen bereid zijn om te betalen voor een kunstwerk. Betekenis, dat is wat kunstenaars proberen te creëren met de materialen die ze vinden en nemen."
"Cattelan ontleedt op een spottende manier de kunstwereld waar hij zelf deel van uitmaakt. Hij lacht met mensen die naar zijn kunstwerk komen kijken. Vergelijk het met de nar uit de middeleeuwen, die aan het hof leefde en vanuit die positie de ballon van zijn omgeving doorprikt."
Schoonheid in de kunst
Van Cauteren kwam ook nog terug op de uitspraken van Peter De Roover, N-VA-fractieleider in de Kamer, in "De afspraak op vrijdag" enkele weken geleden. In het debat over de besparingen in de cultuursector had De Roover het toen over schoonheid. "We zijn de voorbije jaren te veel vergeten dat kunst schoonheid is. We hadden vroeger kunstenaars die een beter oog voor schoonheid hadden", zei hij toen.
"Kunst heeft anno 2019 niet alleen meer met schoonheid te maken", zegt Van Cauteren. "Schoonheid is maar een van de mogelijkheden waaraan kunst kan beantwoorden. Kunst mogen we ook niet verwarren met smaak. Er zijn bepaalde dingen die ik mooi vind, maar die ik daarom niet in mijn museum hang."
Kunst heeft anno 2019 niet alleen meer met schoonheid te maken. Schoonheid is maar een van de mogelijkheden waaraan kunst kan beantwoorden.
"Een kunstenaar kan schoonheid op verschillende manieren presenteren. Mooi, dat betekent niet enkel mooi geschilderde, goed gemaakte, herkenbare werken. De schoonheid van De Roover, dat is een nostalgische definitie van schoonheid, de kunst als achtergrond, een soort decor."
Het is een opdracht van de overheid en van musea om mensen een beter begrip bij te brengen van wat kunst zou kunnen zijn, zegt Van Cauteren. "Een museum is een plek van de twijfel, waar je kunst kan waarnemen. We kunnen mensen uitrusten met instrumenten om die kunst waar te nemen. Het is dan aan mensen zelf om te beslissen of dat beantwoordt aan hun verwachtingen van schoonheid en smaak."
Bekijk hier het volledige gesprek met Philippe Van Cauteren in "De afspraak":
