Op bezoek bij de Kerstman

“Ja, loop maar door, de Kerstman verwacht je”, zegt een blozende elf met een puntmuts op. Ze wijst naar een donkere gang in de hoek. We schuifelen wat onzeker door een lange tunnel – lopen we in een cirkel? – onder een enorm rad door waarmee de Kerstman, zoals bekend, de draaiing van de aarde kan vertragen, en gaan een brede trap op richting een soort troonzaal waar bezoekers apart binnen worden gelaten. “Geen reden om opgewonden of nerveus te raken”, waarschuwt een bordje aan de muur. “De Kerstman is aardig tegen bezoekers die jong van hart zijn.” Dan vraag je je toch af: ben ik dat wel?

Het Finse plaatsje Rovaniemi heeft met succes de Kerstman geclaimd. Stuur een brief naar Santa, North Pole – postzegel niet nodig – en een elf leest je wens en stuurt een antwoord terug. Moeilijke gevallen gaan door naar de Kerstman. Dat is de keerzijde van het übercommerciële Santa Claus Village, waar een half miljoen bezoekers per jaar een ritje met de hondenslee maken en een rendierburger bestellen. Voor de één is de Kerstman een vrolijke Coca-Cola-poster, voor de ander een luisterend oor in een pijnlijk bestaan.

“Ik wilde graag weten of de Kerstman bestaat”, zegt de 11-jarige Yeo Ka Ing uit Singapore. Ze stapt net met haar ouders in een hondenslee. “Ik denk het wel!” Twee kleumende twintigers uit Hongkong: “We wilden sneeuw ervaren. En het noorderlicht zien, dat staat hoog op onze bucketlist.” Een Engels gezin in rendiertruien: ‘We zijn hier voor de kinderen.” Een Poolse vader: ‘Het is wel duur, maar ze maken het sprookje waar.” Een Chinese student: “Echte kerstbomen en een kampvuur in de sneeuw! Bij ons is alles nep.”

‘Een romantisch sprookje’

Een knap staaltje marketing, hoe Rovaniemi (62.000 inwoners) het voor elkaar kreeg de Kerstman wereldwijd te claimen. Inclusief copyright The Official Hometown of Santa Claus. De Kerstman houdt kantoor op een bescheiden terrein langs de A74, even buiten de provinciestad. Veertig jaar geleden slechts een parkeerplaats bij het bordje Artic Circle en een blokhut die ooit haastig was neergezet om Eleanor Roosevelt welkom te heten. Inmiddels geeft de Official Airline of Santa Claus (Finnair) bezoekers uit de hele wereld door aan de Santa-Express (de gemeentebus) voor een bezoek aan Santa Claus Village.

“Het resultaat van heel hard werken en een goede samenwerking met de overheid”, zegt directeur Inga Pokka-Jääskö in een vrolijke bedrijfsjurk van de Finse ontwerper Marimekko. Haar vader begon 42 jaar geleden met een souvenirshop en inmiddels bezit de familie twee bungalowparken, drie restaurants, diverse souvenirshops en veel land rond de werkplaats van Santa. éOnze gasten komen voor een romantisch sprookje – Kerstman, sneeuw, rendieren – en dat bieden wij.” Meer dan dertig bedrijven werken volgens haar eendrachtig samen.

Terwijl iedere Fin weet: de Kerstman woont helemaal niet in Rovaniemi. De werkplaats van de Joulupukki (kerstgeit), zoals de man in het Fins heet, staat op de Korvatunturi. Deze Finse berg op de Russische grens heeft een beetje de vorm van een oor, zodat de kerstman en zijn elven horen wat kinderen uitspoken. Dat beweerde althans operazanger en radiomaker Oom Marcus, die in 1927 een populair kinderprogramma presenteerde.

Santa Claus Village

Vraag het voor de lol aan voorbijgangers in de besneeuwde winkelstraten van Rovaniemi: niemand is ooit op de Oor-Berg geweest. Te ver, te onbereikbaar, te gevaarlijk. Dat vond ook het Fins Verkeersbureau, dat begin jaren tachtig op zoek was naar een toeristentrekker, natuur alleen bleek niet genoeg, en de gouverneur bestempelde zijn provincie zomaar tot Santa Claus Land. Een consortium van bedrijven stelde een ‘tijdelijke werkplaats’ van de Kerstman voor, vlak bij de luchthaven van Rovaniemi, dat was wel zo handig.

Verwacht geen pretpark, Santa Claus Village lijkt meer op een outletdorp met een goede decoratieafdeling. De sneeuw en de naaldbomen zijn echt, de gebouwen zijn van hout, de Kerstman is alle dagen van het jaar te bezoeken (de foto kost 32 euro, de video 45 euro). Verder kun je er Moomin-mokken kopen, een ritje maken in een rendierslee, warm bessensap drinken en je kind op een minisneeuwscooter zetten. In de bossen eromheen verrijzen bungalows met glazen daken om het noorderlicht vanuit je bed te zien.

Behalve de immer aanwezige Kerstman is het postkantoor essentieel voor het succes van Santa Claus Village. Tevens het enige postkantoor van Fins Lapland (de rest is wegbezuinigd). Aan houten tafels schrijven bezoekers uit de hele wereld postkaarten. Een Australisch meisje met eenhoornmuts wenst haar nanny een zalige Kerst, een Taiwanees verrast zijn vrienden, een Poolse vader schrijft zijn grootouders. Medewerkers van de Finse Post, gestoken in zelfgemaakt elvenkostuum, zetten een gewilde poststempel op een speciale postzegel. Daarna gaan de kaarten in een bus voor december volgend jaar.

Hoofdelf Katja trekt een brievenopener uit haar schort en begint de binnenkomende post te openen, een plukje van de half miljoen brieven per jaar. Zojuist zijn weer drie rolcontainers afgeleverd door een postbode met sneeuw op zijn muts. In een brede schommelstoel leest Katja een brief uit China voor:

Beste Kerstman,

Gelukkig kerstfeest! [hartje]

(..) Ik ben net klaar met een examen (archeologie). Dit is een trieste Kerst voor mij. Geen appels, geen feestjes, zelfs geen kaartjes. Ik ben moe, moe, moe.

Ik raakte deze zomer verliefd op een jongen, maar hij merkte dat niet op. Hij behandelt mij als zijn beste vriend. Onlangs vond hij een leuke vriendin. Ik voelde me verdrietig, maar ik heb net gedaan alsof ik blij voor hem was. Ik wens ze het beste en hoop dat ze gelukkig worden. [gebroken hartje]

Sommige mensen denken bij liefde aan seks, trouwen, zes-uur-zoentjes en kinderen. En misschien klopt dat ook. Maar weet u wat ik denk? Ik denk dat liefde een aanraking is en ook weer niet.

Nu wil ik alleen maar terug naar huis en heel diep slapen in de armen van mijn moeder.

Post-elven

Dat soort brieven leest Katja graag. “We krijgen niet alleen maar wenslijstjes, sommige mensen gebruiken ons postadres als een soort dagboek. Zij associëren de Kerstman met zachtmoedigheid, warmte en begrip.” De postelf hoopt dat het brievenschrijvers helpt na te denken. “Hopelijk durft deze student de volgende keer gewoon te zeggen dat ze een jongen leuk vindt.” Een van de postelven schreef haar thesis over de brieven aan de Kerstman.

Het aanbod varieert van uitgescheurde pagina’s uit de catalogus van een speelgoedketen tot bezorgde vragen over opwarming van de aarde. Katja trekt wat enveloppen uit een kist. “Father Christmas, North Pole; Santa Claus, Arctic Circle, die komen allemaal aan, met dank aan postbedrijven over de hele wereld. Het record staat op een tekening van een rendier met rode neus, zonder postzegel. Dat was genoeg.” Identieke enveloppen wijzen erop dat ergens ter wereld een schooljuf weer aan de gang is geweest. In sommige brieven zit een speen van een peuter die zich heeft laten overtuigen dat de babyrendieren dat ding harder nodig hebben. In de kast staat een kom vol sabbelaars.

Tien postelven openen alle post, soms met hulp van studenten van de toeristenopleiding. Tienduizend brievenschrijvers per jaar krijgen antwoord; een geïllustreerde standaardbrief waarin het Verkeersbureau de zomer in Lapland aanprijst. Katja: “We geven voorrang aan scholen, weeshuizen en ziekenhuizen.” Veel brievenschrijvers vermelden geen retouradres. “Ze gaan ervan uit dat de Kerstman wel weet waar ze wonen.”

‘Niet te druk’

In Rovaniemi balen sommigen wel van de drukte in de winter. “Take back the summer is ons nieuwe motto”, zegt directeur Sanna Kärkkäinen van het Verkeersbureau. Lapland was volgens haar een zomerbestemming, ook voor de Kerstman, totdat rond 2000 het noorderlicht een dingetje werd op sociale media. “Maar daarvoor hoef je niet in de winter te komen.” Het Verkeersbureau richt zijn pijlen op liefhebbers van de ongerepte arctische natuur, die langer blijven hangen.

Op straat vind je geen mopperaars in de hoofdstad van Fins Lapland, mooi gelegen aan twee enorme bevroren rivieren. “Nee hoor, niet te druk”, zegt een oudere heer met zwarte vilthoed. “Ik was dit jaar op vakantie in Vietnam, dáár is pas overtoerisme.” Zonder Santa Claus Village zou het stadje volgens hem veel minder winkels en exotische restaurants bieden. Ook andere voorbijgangers zijn blij met de Kerstman. “We gaan er één keer per jaar naartoe om in de kerststemming te komen”, zeggen twee dames. Sinds kort werken stad en lokale bedrijven innig samen voor een nog grotere ambitie: Rovaniemi moet uitgroeien tot hoofdstad van het hele Arctische gebied.

“De Kerstman kan u nu ontvangen”, fluistert een elf voor de brede deur. Ik loop een intiem verlichte studio in, waar Santa Claus al naar me zwaait vanaf een grote troon. “Hallo, hallo, welkom!” Een berg rode wol en zilver haar, met glinsterende ogen achter een leesbrilletje. “De meeste kinderen en sommige vaders zijn nerveus als ze hier binnenkomen. Ik zeg altijd: ga eerst zitten en haal even adem.”

Goeroe of schuddebuikende opa?

De belangrijkste taak van de Kerstman, naar eigen zeggen, is luisteren. “Empathie tonen.” Natuurlijk, sommige kinderen beginnen over Lego of het gesprek gaat over sneeuw. Maar sommige bezoekers komen al huilend binnen. “Uit blijdschap of uit verdriet, dat moet ik dan uitzoeken.” Het ene kind vraagt beleefd om meer tijd met zijn ouders, de ander maakt zich zorgen om de natuur. “En terecht, wist je dat er niet genoeg bijen meer zijn? Dat is een groot probleem.”

De Finnen, sowieso een serieus volk, bedachten een Kerstman die meer goeroe is dan schuddebuikende opa. “Er gebeurt zo veel in een mensenleven... Eenzaamheid, sterfgevallen, radicale veranderingen.” Als voorbeeld noemt hij een ongeneeslijk ziek meisje van 8 jaar oud. “Haar laatste wens was mij ontmoeten, maar ze stierf enkele dagen voor vertrek.” Haar ouders kwamen toch en lazen een brief van haar voor. De Kerstman wordt er weer emotioneel van.

“Die brief was vol sprankelend leven en wijze adviezen aan haar ouders. Zo adviseerde ze haar vader een tatoeage te nemen van Minnie Mouse, haar koosnaam.” Zulke ontmoetingen heeft de Kerstman vaker. “Het is de immateriële dimensie van mijn werk. Ik bied een luisterend oor, aan iedereen die daar behoefte aan heeft. Dat kost niks, je hoeft hier niks te kopen.”

Veel gasten vragen de Kerstman om wereldvrede. Die vindt dat best, maar zijn antwoord is vaak: begin daar zelf mee. “Mag ik jou bij dezen benoemen tot ere-elf? Dan wil ik dat je de lezers van jouw krant de volgende opdracht meegeeft: zeg iets aardigs tegen de eerstvolgende persoon die je tegenkomt. Ga eens eten bij die eenzame buurman, maak tijd om een vriend te helpen.” Dat is volgens Joulupukki de ware geest van Kerstmis; en die werkt het hele jaar door.

Na een half uur sta ik weer buiten tussen blije bezoekers in de sneeuw. Jammer dat deze ere-elf maar drie talen spreekt.