‘Alles dat bespaard kon worden, werd bespaard’: topman Roger Kesteloot over de malaise bij De Lijn

Als hij komt aangewandeld op de zeedijk van Sint-Idesbald, bij Koksijde, heeft Roger Kesteloot (63) al een ochtendwandeling langs de bakker achter de rug. Met zijn stetsonpet en zijn rode rugzak valt de directeur-generaal van De Lijn nauwelijks op tussen de toeristen die op deze koude winterdag komen uitwaaien. “Ik houd van de Westkust”, zegt de Antwerpenaar. 

Pas na lang aandringen is Kesteloot bereid zijn kerstvakantie te onderbreken voor een gesprek over de Vlaamse vervoersmaatschappij. De voorbije maanden hield hij de lippen stijf op elkaar, terwijl reizigers en politici hun gal spuwden over de slabakkende stiptheid en de vele stakingen. De chauffeurs van de socialistische vakbond staken nu al voor de vierde dag op rij. (Vrijdag kregen zij ook het gezelschap van dispatchers, ADB)

“Het is jammer dat één vakbond het nodig vindt om tijdens deze periode te staken”, zegt Kesteloot. “Het tekort aan chauffeurs is opgelost, ze kunnen hun verlofdagen weer normaal opnemen. Daarmee zijn de problemen van de baan. Als dat niet volstaat, dan vraag ik me af wat de socialistische vakbond écht wil. Volhouden dat je staakt in het belang van de reiziger, is larie.”

Wat is volgens u de echte reden?

“De socialistische vakbond maakt er geen geheim van dat deze regering haar niet zint. Is het toeval dat we erin geslaagd zijn om een cao af te sluiten over de loonsopslag op het moment dat sp.a nog in de running was om in de Vlaamse regering te komen? Daarna vielen de onderhandelingen stil.

“Er komen sociale verkiezingen aan in mei, de socialistische vakbond wil zijn toekomst veilig stellen. Een plan om teamcoaches voor chauffeurs aan te duiden, stoot bijvoorbeeld op een ‘njet’ omdat dat de machtsbasis van haar dé­lé­gués zou verzwakken. Bovendien wil hij zes ondernemingsraden aanstellen, hoewel De Lijn nog maar één directie heeft. Dat getuigt van een zeer conservatieve visie. Het ACOD wil terug naar 1991, toen De Lijn nog zes directies had.”

Toen werden er nog geen bussen geschrapt bij gebrek aan chauffeurs.

“Dat tekort is intussen weggewerkt, maar de uitdaging blijft groot. Dit jaar moeten we opnieuw 700 chauffeurs aanwerven om de pensioengolf en het natuurlijke verloop te compenseren. Precies daarom vind ik het zo spijtig dat de socialistische vakbond ons imago iedere keer opnieuw om zeep helpt. Onlangs hadden we een radiocampagne om nieuwe chauffeurs aan te trekken, maar het eerstvolgende nieuwsitem ging over stakende chauffeurs. Dat is weggesmeten geld.”

Zo’n personeelstekort moet u toch lang op voorhand zien aankomen?

“Natuurlijk, maar het duurde een tijdje voordat onze rekruteringscampagne aansloeg. Bovendien konden we niet voorspellen dat we op een aantal plaatsen met bijzonder hoge ziektecijfers zouden geconfronteerd worden. Dat heeft het probleem versterkt.”

Een ziekteverzuim van 11 procent is hoog. Hebben chauffeurs zich onterecht ziek gemeld?

“Dat zeg ik niet. De meesten doen hun job graag, en in die periode hebben ze effectief meer overuren gepresteerd. Ik ga zeker niet ontkennen dat de werkdruk hoog was.”

Onder uw bewind is de reizigerstevredenheid naar een absoluut dieptepunt gezakt. Hoe verklaart u dat?

“Uit alle analyses blijkt dat de stiptheid het zwaarst doorweegt. Ook het feit dat sommige ritten totaal wegvallen, speelt mee. (haalt iPad boven) De meeste niet-gereden ritten zijn trouwens te wijten aan stakingen, niet aan een personeelsgebrek of technische problemen. In november werden 6,27 procent van de geplande ritten niet gereden. 1,75 procent lag aan De Lijn, de rest aan stakingen.

Een bus op tijd laten rijden: het lijkt nochtans simpel.

“Niet als de bus vaststaat in de file. Naarmate de filedruk toeneemt, neemt de klantentevredenheid van De Lijn af. Dat is frustrerend. Een eigen bedding, voorrang aan de verkeerslichten: in het buitenland is dat evident. Al is er nu gelukkig een systeem in de maak waardoor dat straks ook bij ons mogelijk moet zijn. Op de grote corridors van de gewestwegen zal het licht straks op groen springen als de bus of de tram komt aangereden.”

Bestond dat nog niet?

“Het huidige systeem is prehistorisch en werkt met lussen in het wegdek, enkele honderden meters voor een verkeerslicht. Als de tram daarover rijdt, springt het licht op groen. Maar vaak duikt er nog een hindernis op, zoals een fout geparkeerde wagen. Tegen dat de tram daar voorbij is, staat het licht al terug op rood. Auto’s hebben dan voor niks gewacht.”

Volgens Marino Keulen (Open Vld) draagt u een gigantische verantwoordelijkheid voor de problemen bij De Lijn. Bij een privébedrijf zou u wellicht al ontslagen zijn.

“Natuurlijk zijn er problemen, dat valt onmogelijk te ontkennen. Ik draag daar inderdaad de verantwoordelijkheid voor. Maar ik werk in een context die veel strikter is dan die van een privébedrijf. De dotatie, de tarieven, de regels voor overheidsopdrachten: veel flexibiliteit krijgen we niet. Ik heb de indruk dat onze patroonheilige Sint-Sebastiaan is. Die mens is gestorven met zijn handen vastgebonden aan een paal, terwijl iedereen langs alle kanten op hem mocht schieten.

“Het is bijvoorbeeld grappig hoe sommige parlementsleden ervan uitgaan dat ik nu snel even een paar elektrische bussen moet kopen om ervoor te zorgen dat De Lijn geen boetes meer betaalt in de lage-emissiezones. Door de wet op overheidsaanbestedingen duurt het minstens twee jaar voordat zo’n bus wordt opgeleverd.”

Het feit dat u met te vervuilende bussen rondrijdt, getuigt toch van weinig visie? 

“Eerlijk gezegd kan ik daar weinig aan doen. De vorige regering heeft bij het opstellen van het omkaderende decreet geen rekening gehouden met De Lijn. Ze heeft uitzonderingen op de uitstootnormen voorzien voor ambulances, legervoertuigen en gehandicaptenvervoer. Maar niet voor ons.

“Ik heb destijds gewaarschuwd dat dit geld zou kosten. Maar men is er te makkelijk vanuit gegaan dat het wel in orde zou komen. Nu bekijken we samen met het kabinet van mobiliteitsminister Lydia Peeters (Open Vld) hoe we die boetes moeten aanpakken.”

Het werkingsbudget van De Lijn moet van 800 miljoen naar 2 miljard euro per jaar als de Vlaamse regering haar eigen klimaatdoelen wil halen. U kreeg amper 2 miljoen extra.

“Zelfs dat niet, want terwijl de regering met de ene hand 2 miljoen geeft, neemt ze met de andere 2,2 miljoen weg. Onze werkingskosten worden niet geïndexeerd en we krijgen niet langer een compensatie voor onze vergrijzingskosten. De facto wordt er dus, zoals de voorbije tien jaar, bespaard.”

De mate waarin de kosten van De Lijn gedekt worden door haar inkomsten moet omhoog, vindt Jambon I. Hoeveel rek zit daar nog op?

“Langs de kant van de kosten: geen. Alles dat bespaard kon worden, werd bespaard. We zitten echt aan de limiet. Achteraf bekeken hebben we die limiet op sommige vlakken zelfs al overschreden. De slijtage van de sporen is vergevorderd, het toezicht in de tram- en premetrotations is onvoldoende.”

Dus de inkomsten uit tickets en abonnementen moeten omhoog?

“Wel als de regering ervan uitgaat dat de kostendekkingsgraad omhoog moet.”

U moet het aanbod van De Lijn verhogen.

“Met permissie, maar dat gaan we met dit budget niet halen. Het enige wat we kunnen doen, is het bestaande net efficiënter organiseren. Dat geldt ook voor de Vlaamse klimaatdoelen. Minstens 40 procent van de verplaatsingen in Vlaanderen moeten straks duurzaam verlopen, in de steden 50 procent. Met de huidige middelen is dat onrealistisch.

Hoe ver staat u met de minimale dienstverlening die u tegen april moet doorvoeren?

“Ik vraag me af of de mensen die het regeerakkoord hebben geschreven wel goed hebben nagedacht over die timing. Er komen sociale verkiezingen aan in mei, de concurrentie tussen de vakbonden is groot. Ik acht de kans klein dat het zal lukken. We hebben trouwens al een minimale dienstverlening. Op stakingsdagen worden werkwillige personeelsleden ingezet op onze prioritaire lijnen. De vakbonden hebben die regeling nooit officieel goedgekeurd, maar ze wordt gedoogd.”

In 2023 komt er een proefproject waarbij de bus- en tramritten in één vervoersregio op de private markt worden gegooid. Is dat het begin van het einde voor De Lijn?

“Dat was een complete verrassing in het regeerakkoord. Normaal moet De Lijn dit jaar een vergelijkende studie met de privésector doorstaan. Als dat lukt, worden we tot 2030 rechtstreeks aangeduid als interne operator. Tegelijk zegt de regering nu dat we sowieso naar een liberalisering gaan, ongeacht het resultaat van die studie. Dat klopt niet.”

Bestaat De Lijn nog in 2030?

“Wel als we die benchmark overleven en meer bewegingsruimte krijgen om een antwoord te bieden aan de Googles, Ubers en Wazen van deze wereld. Maar je kan er niet naast kijken dat de context nu een pak minder vanzelfsprekend is dan tien jaar geleden. We moeten ons veel meer bewijzen.”

De privatisering hangt als een zwaard van Damocles boven uw hoofd.

“Als men De Lijn wil privatiseren, dat men dat dan meteen zegt, zodat we ons daarop kunnen voorbereiden. Nu creëert men onzekerheid, en dat straalt af op de mensen in ons bedrijf.

“Ik ben zelf geen voorstander van een privatisering. Buitenlandse voorbeelden bewijzen dat de overheid dan elke voeling met het terrein verliest. Alleen consultants worden daar rijker van. Ook de huidige privé-exploitanten van De Lijn zijn trouwens geen voorstander. Velen onder hen zijn kleine kmo’s die bij een liberalisering volledig van de kaart zullen worden geveegd door de grote spelers.”

Doet u uw job nog graag?

“Ik heb al leukere jaren meegemaakt. (lacht) Vooral het laatste half jaar was heavy. De beeldvorming van De Lijn is zeer negatief. Bovendien vonden een aantal leden van mijn eigen raad van bestuur het nodig om in de media allerlei commentaar te geven in plaats van die commentaar in mijn gezicht te zeggen. Daardoor is mijn verhouding met de raad van bestuur ook serieus afgekoeld.”

Bent u van plan om uw mandaat tot 2022 uit te doen?

“Mijn focus ligt nu enkel op 2020, het jaar waarin De Lijn haar rug zal rechten. Over de rest praat ik niet. We zullen zien.”

Het gerucht circuleert dat u naar het buitenland zou verhuizen.

“Dat is grappig. Mijn mandaat loopt af in april 2022, terwijl ik pas 65 word in september. Ik heb ooit met een knipoog gezegd dat ik die laatste vijf maanden nog wel een projectje in het buitenland zou willen doen. Dat is blijkbaar een eigen leven beginnen te leiden.”

Als u niet oplet, gaat u de geschiedenis in als de man die het licht bij De Lijn uitdoet.

“Je kan ook zodanig veel licht laten branden dat de zekering springt. Met de inspanningen van de voorbije jaren heb ik ervoor gezorgd dat de lamp ook in de toekomst kan blijven branden. Voorts kan het misschien brutaal klinken, maar ik heb me altijd weinig aangetrokken van wat andere mensen over mij denken. Ook nu niet.”