Waarom je van stress ook echt grijs haar krijgt
De Engelse romantische dichter Lord Byron (1788-1824) schreef het toe aan plotse angsten die in een nacht tijd hun tol eisten. Voor William Wordsworth (1770-1850) - eveneens een Engelse romantische schrijver - waren het "uitbarstingen van passie" waardoor je haar prompt wit werd. Haar kan niet van het ene op het andere moment van kleur oplichten - toch niet zonder bleekmiddel -, maar wetenschappers hebben nu wél kunnen aantonen hoe stress op langere termijn ervoor zorgt dat je haar sneller grijs kleurt.
Mannen en vrouwen kunnen vanaf halverwege hun 30e op eender welk moment grijs haar krijgen, waarbij het tijdstip waarop hun ouders grijs begonnen te worden, de belangrijkste indicatie is. Grijs haar krijgen is naast genetisch bepaald ook een zaak van natuurlijke veroudering. Maar stress kan dus ook een rol spelen. Wetenschappers wisten alleen niet goed op welke manier dan.
Braziliaanse en Amerikaanse onderzoekers hebben nu ontdekt dat het te maken heeft met de invloed van stresshormonen op melanocyten, stamcellen in onze haarwortels die melanine produceren, zogenoemde kleurpigmenten die bepalen wat onze haarkleur precies is. Kortweg: stress leidt ertoe dat ons lichaam bepaalde hormonen vrijgeeft die tot in onze haarwortels doordringen en die melanocyten vernietigen. Er kan dus geen kleurpigment meer aangemaakt worden.
Vechten of vluchten
Eerst een woordje uitleg over onze haren. Die bestaan uit een wortel en een schacht. De haarschacht is het buitenste deel, wat we zien. De haarwortel zit vast in een onderhuids haarzakje. Haar vernieuwt zich voortdurend: in de haarwortel worden nieuwe cellen gevormd die letterlijk en figuurlijk uitgroeien tot de schacht. Het is dus in die wortel dat onze haarkleur "gemaakt" wordt.
Wetenschappers aan Harvard University (VS) en de universiteit van São Paulo (Brazilië) wilden weten op welke manier stress een invloed heeft op de kleur van de vacht van muizen. Daarvoor voerden ze meerdere experimenten uit waarbij ze muizen onderwierpen aan langdurige stress. De diertjes werden vier uur per dag fysiek vastgezet, meerdere dagen na elkaar, van maandag tot vrijdag. Of ze werden blootgesteld aan een combinatie van een vochtige bodembedekking in hun kooi, lichtflitsen en het optillen van hun kooi.
In eerste instantie probeerden de onderzoekers te peilen of stress een aanval van het afweersysteem in gang zette op de melanocyten, de cellen die het kleurpigment aanmaken. Maar dat werd uitgesloten toen bleek dat muizen zonder een werkend afweersysteem ook nog grijs werden na blootstelling aan stress. Vervolgens dachten ze aan cortisol, een hormoon dat ons lichaam aanmaakt in een reactie op stress. Maar ook dat was niet het antwoord: muizen zonder cortisol kregen nog altijd grijs haar.
Uiteindelijk vonden de wetenschappers de schuldige: het zogenoemde sympathetic nervous system, het sympathische zenuwstelsel. Dat is een netwerk van zenuwen dat verbinding maakt tussen de hersenen en het lichaam en actief wordt wanneer we in actie moeten komen bij gevaarlijke (lees: stresserende) situaties. Het bereidt ons voor om ofwel te vechten of te vluchten, het beroemde fight-or-flight-principe.
Boven: de muis voor de langdurige blootstelling aan stress.
Onder: de muis enkele dagen later
Noradrenaline
Bij stress-situaties pompt het sympathische zenuwstelsel de stresshormonen adrenaline en noradrenaline (ook wel norepinefrine genoemd) in ons lichaam. In dit verhaal is vooral noradrenaline belangrijk. Het laat onder meer je bloeddruk stijgen en zet je spijsvertering even stop, maar heeft ook grote emotionele effecten, veel meer dan adrenaline. Langdurige verhoogde blootstelling aan noradrenaline kan leiden tot bijvoorbeeld angst- en paniekaanvallen en een permanent gespannen gevoel.
Die noradrenaline dringt ook door tot in de haarwortels, zagen de wetenschappers. De plaats dus waar de stamcellen zitten die kunnen uitgroeien tot melanocyten, die het kleurpigment van ons haar aanmaken. Onder invloed van noradrenaline worden heel wat stamcellen omgevormd tot melanocyten, maar meteen ook weer afgebroken. Als de haarwortel in de toekomst nog een nieuwe haar aanmaakt, zijn er minder of zelfs geen stamcellen meer aanwezig om nieuwe melanocyten te maken.
"Permanente schade"
"Stress activeert het sympathisch zenuwstelsel en leidt zo tot het verlies van kleurpigmentvormende stamcellen in onze haren", zegt hoofdonderzoeker Ya-Chieh Hsu. "De impact van stress was veel groter dan ik had verwacht. Al na enkele dagen waren alle stamcellen bij die muizen verloren. En als ze eenmaal weg zijn, kan je geen kleurpigment meer aanmaken. De schade is permanent."
Hsu denkt dat een gelijkaardig mechanisme verantwoordelijk is voor grijs haar krijgen onder invloed van je leeftijd. "Er zijn overeenkomsten in de manier waarop melanocyten reageren op stress en hoe ze reageren op veroudering", zegt ze. "Als je ouder wordt, verlies je in essentie ook de voorraad aan kleurpigmentvormende cellen."
"Ik denk dat we nog maar aan het topje van de ijsberg zitten wat betreft de vraag of en hoe stress en fight-or-flight-mechanismen stamcellen aantasten.
Omdat stress gezien wordt als een versnelde vorm van veroudering, hopen de onderzoekers dat hun ontdekking kan leiden naar nieuwe methodes om het "normale" grijs worden te vertragen of zelfs stop te zetten. Belangrijker nog, het zou ook nieuw licht kunnen werpen op de manier waarop veroudering stamcellen in het hele lichaam vernietigt, en misschien wel de weg tonen naar algemene anti-verouderingsbehandelingen.
"Ik denk dat we nog maar aan het topje van de ijsberg zitten wat betreft de vraag of en hoe stress en fight-or-flight-mechanismen andere stamcellen aantasten", zegt Hu. "Of dit nu wel of niet de oorzaak is van vroegtijdige veroudering moet nog worden onderzocht, maar ik wil het niet uitsluiten."