Duizenden Huawei-camera’s bespieden Oegandezen: ‘Dit dient niet om de misdaad tegen te gaan’

Ashraf (25) runt een echt Oegandees winkeltje: zijn potten, pannen, theezeefjes, wc-rollen en synthetische haarvlechten komen uit China. Bij zijn drukke marktplaats in Kampala, de hoofdstad van Oeganda, staat een metershoge witte paal met een zwarte bol. Ook die is Chinees. ‘Huawei’, staat er in kleine letters op. “Dat ding moet helpen tegen misdaad, hoor ik”, zegt Ashraf over het alziend oog.

Vermoedelijk hangen er nergens in Afrika méér Huawei-bewakingscamera’s dan in Kampala. De autoriteiten installeerden er ruim 3.200. Je ontkomt er niet aan, bij hotels en ambassades, op campussen, in dure buurten en in sloppenwijken, of langs hobbelige uitvalswegen richting platteland. Een onbekend aantal werkt met gezichtsherkenning.

Vijf andere landen bezuiden de Sahara gebruiken eveneens gezichtsherkenningscamera’s voor surveillance, aldus de Amerikaanse denktank Carnegie Endowment for International Peace. Zelfs tussen de bananenbomen bij het Victoriameer kijkt tegenwoordig de Chinese high-tech op je neer.

De president van Oeganda, Yoweri Museveni, spiedt hoogst peroonlijk mee. Tenminste, die indruk wekt de 75-jarige ex-guerrillero, al 34 jaar president, graag. Ter gelegenheid van de ingebruikname van een controlekamer van Kampala’s cctv-systeem werden foto’s verspreid van Museveni zittend voor een wand van tientallen videoschermen, schakelend tussen de surveillancecamera’s in de stad. De boodschap: ik, de almachtige, zie alles. “Criminelen zijn uitgespeeld”, zei Museveni. Hij suggereerde dat hij Kampala’s surveillancesysteem zelfs kan hanteren vanuit zijn privéverblijf.

Corruptie

De bewakingscamera’s maken Dorothy Mukasa benauwd. Mukasa (34) ijvert voor privacybescherming in Oeganda. Haar kleine organisatie heet Unwanted Witness, een toepasselijke naam: vlakbij haar beige kantoorbungalow hangt ook een ‘ongewenste getuige’, zoals zij de Huawei-camera’s noemt. Mukasa: “De camera’s in Kampala zijn er helemaal niet tegen criminaliteit, zoals president Museveni beweert, maar om de bevolking in bedwang te houden.”

Museveni beëindigde na zijn machtsovername in 1986 Oeganda’s ergste conflicten, maar in Kampala is men klaar met zijn corrupte bewind. Vooral jongeren lopen achter de oppositie aan, vaak letterlijk, in protesten die eindigen met traangas, rubber kogels of zelfs met scherp. De politie is door Museveni gemilitariseerd, ze is er niet om inbraken op te lossen maar om betogingen neer te slaan. “Museveni is bang, de jeugd is een tijdbom”, zegt Mukasa. Van de circa 45 miljoen Oegandezen is naar schatting tweederde jonger dan 25.

Volgens Mukasa is Huawei’s cctv-systeem er dus om te zien wie er waar de straat op gaat voor demonstraties. Museveni’s grootste politieke tegenstanders zijn oppositieveteraan Kizza Besigye en ‘ghetto-zanger’ Bobi Wine. Zij brengen met gemak de stadsbewoners op de been. Ze wonen toevallig in dezelfde omgeving net buiten Kampala. Van hun buurt naar de ringweg rond de hoofdstad ligt een weg van 10 kilometer. Langs deze route hangen meer dan 20 camera’s.

De bredere boodschap, zegt Mukasa, is dat Oeganda laat zien hoe een Afrikaans regime zijn greep kan bestendigen met behulp van het totalitaire China. Is er in Europa ten minste nog discussie over gezichtsherkenning of de rol van Huawei in 5G-netwerken, in Oeganda heerst ‘onwetendheid’ over privacy en kan de staat gewoon meer dan 120 miljoen euro uitgeven aan een geavanceerd camerasysteem terwijl de wegen waar die camera’s hangen nog niet eens goed zijn geasfalteerd. Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch waarschuwt ook voor Chinese ‘export’ van surveillancetechnieken en voor China’s ‘wereldwijde bedreiging van mensenrechten’. Mukasa: “Je kunt niet met China praten over mensenrechten, dat is een taal die ze niet spreken.”

Huawei opereert naar eigen zeggen onafhankelijk van politiek Peking. Mukasa gelooft dat niet. Ze wijst op de onthulling vorig jaar door The Wall Street Journal, dat medewerkers van Huawei op verzoek van Oeganda hadden ingebroken in de WhatsApp van Bobi Wine, de populaire zanger en oppositie-politicus. Huawei ontkende dat het aan hacking doet.

Voor de duidelijkheid: Oeganda heeft ook gewinkeld bij westerse firma’s, voor spionagesoftware voor op laptops en telefoons. Maar met Huawei haal je volgens Mukasa ook de Chinese staat in huis, en Afrika ís al zo afhankelijk van China, voor geld en infrastructuur. “Door hun technologie over te nemen groeit de machtsverhouding nog schever.” Het in huis halen van de Chinese staat moet je misschien ook letterlijk nemen: in 2018 bleek dat computers in het door China neergezette hoofdkantoor van de Afrikaanse Unie, in Ethiopië, gegevens doorstuurden naar China.

Een vraag is verder of Huawei’s camera’s in Kampala een laboratorium zijn voor gezichtsherkenningstechniek. Artificiële intelligentie herkent lichtgetinte mensen beter dan donkergetinte. Verbetert China zijn algoritmes, dan kan het in potentie nog veel meer surveillancesystemen verkopen in Afrika. Zimbabwe’s bewind toonde zich in 2018 bereid om in ruil voor camera’s een database met gezichten van Zimbabwanen aan het Chinese bedrijf Cloudwalk Technology te geven, om er mee te oefenen. Onduidelijk is of deze deal echt is uitgevoerd, maar de intentie was er. Mukasa: “Ik ben bezorgd dat zoiets ook in Oeganda kan.”

Oeganda krijgt steeds meer beschikking over persoonsgegevens om aan Huawei’s gezichtsherkenningsysteem te koppelen, zodat dit systeem ook werkelijk effectief wordt. Oegandezen worden geacht identiteitskaarten te nemen; houders moeten vingerafdrukken afgeven en foto’s laten maken. Hetzelfde geldt voor wie een simkaart wil. Met de biometrische registratie voor een simkaart behoort Oeganda volgens de Britse consumentenwebsite Comparitech tot 17 landen wereldwijd die deze eis stellen, samen met bijvoorbeeld China en Saudi-Arabië.

Goed, surveillance op een schaal zoals in China ziet Mukasa uiteindelijk niet gebeuren in Oeganda. De staat is hier minder efficiënt. Oeganda heeft minder middelen, en minder kennis. In het veiligheidsapparaat bestaan corruptie en rivaliteit. Mukasa: “Dat is ons ‘geluk.’ Lag het alleen aan de president, dan zouden we wel de kant opgaan van China.”