Nieuwe uitbraak schimmelziekte bedreigt ook Vlaamse en Brusselse vuursalamanders

Door de zachte temperaturen trekken veel vrouwelijke vuursalamanders nu al naar poelen en plassen om er hun eieren af te zetten. De bedreigingen zijn legio: de dieren kunnen plat eindigen op de rijweg, ten prooi vallen aan predatoren of kunnen, zoals nu in Olne, geveld worden door de levensbedreigende schimmelziekte Bsal.

In 2008 stelden wetenschappers in de vuursalamanderpopulatie in het Nederlandse Bunderbos een enorme sterfte vast. In 2013 werd de verklaring gevonden: een schimmel, die er 99,9 procent van de lokale populatie uitroeide. In datzelfde jaar werd bij Eupen ook een eerste uitbraak in België vastgesteld. Nieuwe haarden volgden in Robertville (2014), Luik (2015) en Dinant (2016). Ook in naburige delen van Duitsland werd Bsal vanaf 2015 op een stijgend aantal locaties aangetroffen. Hoewel onderzoek aantoonde dat deze schimmel potentieel heel wat salamandersoorten dodelijk kan treffen, beperkt grote sterfte zich vooralsnog tot vuursalamanders. In België werden sinds 2016 geen nieuwe uitbraakgevallen gemeld.

"Bsal is wellicht geïmporteerd uit Azië", zegt herpetoloog Jeroen Speybroeck van INBO. "Samen met salamanders die ook bij ons door amateurs worden gekweekt. De aandoening is moeilijk te behandelen. Er bestaat een protocol waarbij nog levende dieren behandeld worden met een ontsmettingsmiddel. Helaas helpt dat maar tijdelijk. In tegenstelling tot vele Aziatische soorten is er bij onze salamanders geen enkele vorm van resistentie tegen de schimmelinfectie. Een behandeld dier, kan als het een volgende keer in aanraking komt met de schimmel, opnieuw ziek worden en sterven."

Hoewel de Vlaamse vuursalamanderpopulaties tot nog toe gespaard bleven van de desastreuze ziekte, is de kans groot dat het noodlot vroeg of laat ook in Vlaanderen of Brussel zal toeslaan. Om gepaste acties te kunnen ondernemen, is het van belang om over voldoende kennis over de vuursalamanderpopulaties te beschikken. In het kader van de Vlaamse soortenmeetnetten monitoren vrijwilligers van Natuurpunt, in opdracht van het ANB en het INBO, sinds 2016 met gestandaardiseerde tellingen jaarlijks alle Vlaamse vuursalamanderpopulaties en deze in het Zoniënwoud in het Brussels Gewest. Dode vuursalamanders die duidelijk geen verkeersslachtoffer zijn of waar geen sporen van predatoren op zitten, moeten onmiddellijk worden gemeld via meldpuntziekeamfibieen@ugent.be en onderzocht door experten van de Universiteit Gent.

Op 21 maart 2017 werd een nationaal actieplan goedgekeurd waarin maatregelen werden opgesteld voor het opvolgen van de aanwezigheid van Bsal in België. Het plan voorzag naast de monitoring van vuur- en kamsalamanderpopulaties, in het beheersen van Bsal in geval van uitbraak en het limiteren van de invoer van Aziatische salamanders.

Het ANB vaardigde bioveiligheidvoorschriften uit voor alle activiteiten in gebieden waar amfibieën voorkomen. Het labo Wildlife Health Ghent (UGent) voerde in opdracht van het ANB van 2015 tot 2018 in Vlaanderen een onderzoeksopdracht uit rond amfibieënziektes. De screening naar aanwezigheid van Bsal was toen op alle onderzochte locaties negatief.

Vanaf september 2020 zal INBO in opdracht van het ANB een onderzoek starten over de populatieopbouw, de genetische diversiteit en de beheersnoden van de Vlaamse en Brusselse vuursalamanderpopulaties. De onderzoeksresultaten moeten alle terreinbeherende instanties in staat stellen om vóór, tijdens en na een eventuele uitbraak van Bsal de gepaste acties te ondernemen om het duurzaam behoud van de vuursalamanderpopulaties te garanderen.