Wat als de nieuwe rechtse messias Tom Van Grieken heet?

Opmerkelijk toch. Toen Kamerfractieleider Egbert Lachaert zijn niet geheel verrassende kandidatuur bekendmaakte voor het deze week vacant verklaarde voorzitterschap van Open Vld, ontving hij veel enthousiaste reacties… van N-VA. Lachaert, zo luidt de redenering, is de man die de Vlaamse liberalen uit de progressieve muil van paars-groen heeft gered om de partij weer op het ‘ware’ spoor te leiden: het rechterspoor.

Je zou verwachten dat een kandidaat-partijleider die zo toegejuicht wordt door een concurrent enig wantrouwen zou oproepen. Nu heeft het over de kritiek van Lachaert & co. al aardig gekletterd bij Open Vld, maar dat verhindert niet dat de Oost-Vlaming stilaan is uitgegroeid tot de favoriet voor het voorzitterschap. Zijn belangrijkste rivaal, Bart Tommelein, is te veel kandidaat van het establishment, en dat is nogal een handicap dezer dagen. Fractieleider Lachaert en zijn maître à penser vicepremier Alexander De Croo behoren evenzeer tot het establishment, maar zij weten dat wat beter te verbergen.

Egbert Lachaert is een verstandig politicus die zijn liberale klassiekers kent. Hij begrijpt de roots waarnaar hij wil terugkeren. Zijn oproep is verleidelijk in zijn eenvoud. Het enige wat Open Vld moet doen om weer aan te knopen met de successen van weleer is terugkeren naar de ‘consequent liberale’ wortels: economisch rechts en Vlaams zelfbewust. Die positionering is ook strategisch begrijpelijk. Nu een ruime meerderheid van de Vlamingen rechts tot zeer rechts stemt, klinkt zo’n boodschap aanlokkelijk.

Alleen: er is al een partij met exact dat profiel: de N-VA. Hoe wil Egbert Lachaert de twijfelende kiezer overtuigen om de kleine Open Vld te verkiezen boven de grotere en machtigere N-VA? Met een progressief standpunt over euthanasie? Natuurlijk kan N-VA goed leven met Lachaert als toekomstig Open Vld-voorzitter. Hij is een gedroomde en daarom ongevaarlijke bondgenoot.

Een gelijkaardige situatie doet zich voor bij CD&V. Ook die partij meent dat de beste plek om de vele wonden te likken zich in de schaduw van de N-VA bevindt. Voor Bart De Wever is het zo wel lekker makkelijk onderhandelen: de vele zetels van het Vlaams Belang had hij zich sowieso al mentaal toegeëigend, nu bieden Open Vld en CD&V die van hen gratis aan.

De hernieuwde band tussen N-VA en CD&V is zo innig dat alvast Jean-Marie Dedecker een nieuw kartel ziet ontstaan. Het is niet de eerste keer dat Dedecker toogpraat voor waarheid houdt, dus mogen we de ferme ontkenning van CD&V-voorzitter Joachim Coens over kartelplannen geloofwaardig achten. Er is niks aan de hand.

Dansen met Gerolf

Nu toch nog niet. De situatie op rechts ligt namelijk gecompliceerder dan een paar jaar geleden. Was de N-VA tot voor kort veruit de grootste, dan is er nu met het radicaal-rechtse VB een uitdager herrezen. Die kan op korte termijn N-VA nog meer pijn doen dan nu al het geval is. Misschien moeten we ons ooit de dag waarop Bart De Wever zijn jonge VB-evenknie Tom Van Grieken, live op VTM vanaf de Antwerpse Grote Markt, ‘paljas’ noemde wel herinneren als het moment waarop de N-VA-voorzitter zijn grip op de situatie begon te verliezen.

Voor Bart De Wever zou dat een dramatisch moment zijn. In Vlaanderen komt de politieke messias traditioneel van rechts, maar die messias zinkt ook telkens weer weg te midden van onrealiseerbare verwachtingen. Is dat lot nu ook de man beschoren die zo vaak precies die kritische analyse over anderen maakte?

In de begindagen van de VLD poogde Guy Verhofstadt een heuse Forza Flandria op te tuigen, inclusief paringsdans met VB’er Gerolf Annemans. Verhofstadt haalde zich vervolgens de eeuwige woede van het conservatief-Vlaamse establishment op de hals door enkele jaren later paarse regeringen te vormen. Dan poogde Yves Leterme rechts Vlaanderen te verenigen in een kartel met N-VA. Ook dat liep niet goed af.

De toppositie van Bart De Wever leek duurzamer te zijn, tot zijn partij de radicaal-rechtse concurrentie weer wakker kuste. Wordt Tom Van Grieken nu de nieuwe messias? De gedachte is angstaanjagend genoeg, maar de tendenzen zijn wat ze zijn.

Wat te doen? Om radicaal-rechts het hoofd te bieden, zou een hergroepering op rechts een optie kunnen worden. Een verband van N-VA, CD&V en een conservatieve homp Open Vld? Ideologisch zijn er alvast weinig hinderpalen.

Het gaat nu niet gebeuren. Maar ooit, als de stembusresultaten nog wat slechter zijn, komt de hergroeperingskwestie op tafel. Vooralsnog is het de kiezer zelf die herverkavelt. Almaar meer radicale stemmen schuiven naar VB, wat N-VA nog deels compenseert door mee het centrum leeg te zuigen. Zonder wonderbaarlijke heropstanding komen CD&V en Open Vld zo eerder vroeg dan laat voor een existentiële vraag te staan: nog kleiner en onmachtiger worden, of zoeken naar een groter geheel.

Op links heeft het geaborteerde Antwerpse avontuur de partijen sp.a en Groen genezen van karteldromen. In Antwerpen bleek opnieuw dat de genetische verschillen tussen de twee partijkaders te groot zijn om harmonieus samenleven mogelijk te maken.

Bert Anciaux stofte onlangs de oude droom van een progressieve ‘Sienjaal’-alliantie nog eens af, maar dat gaat er niet gauw van komen. Conner Rousseau lijkt de sp.a juist weg te sturen van de groen-linkse stroom. Een interessant manoeuvre, dat goed aansluit bij de back-to-basics-reddingsplannen bij Open Vld en CD&V.

Uniek model

Maar ook hier komt veeleer vroeg dan laat de vraag of een zelfstandige koers levensvatbaar blijft. Sp.a en Groen haalden op 26 mei 2019 samen zo’n 20 procent. Dat is evenveel als de oude SP alleen in 1995, toch geen eeuwigheid geleden.

Bij de regionale verkiezingen in de Italiaanse provincie Emilia-Romagna wist de sociaaldemocratische PD de al te zegezekere kandidaat van de radicaal-rechtse Matteo Salvini af te stoppen. Dat succes is in ruime mate de verdienste van de mobilisatie van alle progressieve krachten, ook de groene, door de linkse Sardientjes-burgerbeweging, die met vreedzaam massaprotest de straat heroverden op uiterst rechts.

Het is een uniek Italiaans model dat niet zomaar te kopiëren valt. Toch verdient het nadere beschouwing in progressief Vlaanderen.

Want misschien komt ooit de dag dat de nood ook hier aan de man is.