China en Noorwegen leggen ruzie bij over Nobelprijs: hebben elkaar nodig in Trump-tijdperk
Noorwegen en China hebben hun zes jaar oude ruzie over het uitreiken van de Nobelprijs voor de Vrede aan de Chinese dissident Liu Xiaobo bijgelegd. De Noren wilden om economische redenen al langer toenadering, maar China hield dat tot dusver af. Dat de Chinese leiders nu toch bereid zijn het conflict uit de wereld te helpen, valt niet los te zien van de verkiezing van Trump, zo stellen Noorse kenners van de bilaterale relatie.
In officiële verklaringen benadrukken beide landen dat er "diverse, diepgaande gesprekken" ertoe hebben geleid dat het wederzijds vertrouwen is hersteld. Zelfinzicht bij de Noren heeft ook een belangrijke rol gespeeld, suggereert de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi. "Noorwegen heeft diep nagedacht over de redenen waarom het wederzijdse vertrouwen was geschaad", zo voert hij als verklaring voor de wending aan.
De Noorse regering zegt onder meer groot belang te hechten aan de "kernbelangen van China" en zal geen acties ondernemen om die te ondermijnen. Tot de kernbelangen horen in Chinese ogen met name Taiwan en de Zuid-Chinese Zee. In die laatste bouwt China omstreden militaire installaties op zelf aangelegde eilanden. De Noorse oud-politcus Sverre Lodgaard, verbonden aan de denktank Nupi, ziet er geen grote concessie van zijn regering in: "Wanneer Noorwegen zegt groot belang aan die kernbelangen te hechten, zegt het niet meer dan wat toch al evident is."
Woest
China reageerde in 2010 woest op de toekenning, omdat Liu de prijs kreeg voor een manifest waarin hij democratie in zijn land had bepleit. Voor het Nobelprijscomité was dat reden voor de toekenning. Daarop bevroor China de diplomatieke betrekkingen. De Noorse regering deed al eens in 2013 een poging het probleem uit de wereld te helpen. Maar die mislukte, omdat China een toezegging wilde dat er nooit meer een Nobelprijs aan een Chinese dissident zou worden toegekend.
Dat de impasse nu wordt doorbroken, is volgens de Noorse expert in het Chinees buitenlands beleid Bjornar Sverdrup-Thygeson te danken aan zowel "langdurig, diplomatiek detailwerk" van Noorse kant als "de veranderde geopolitieke verhoudingen". Met dat laatste doelt hij op de winst van Trump. Diens buitenlands beleid begint zich te vormen met vriendschappelijke betrekkingen met Rusland en een hardere opstelling tegenover China als contouren. Peking ziet aankomen dat Poetin wel eens meer afstand kan gaan nemen, ook al omdat de Chinese 'Nieuwe Zijderoute' door Centraal-Azië niet bepaald in Russisch belang is.
Dat de impasse nu wordt doorbroken, is te danken aan zowel langdurig, diplomatiek detailwerk van Noorse kant als de veranderde geopolitieke verhoudingen
Voor China wordt het dus aantrekkelijk de banden met Europese landen aan te halen. Noorwegen is dan de eerste. "Dit conflict was niet al te gecompliceerd", zegt Sverdrup-Thygeson. "De oplossing ervan verbetert de Europees-Chinese verhoudingen. Maar het is geen doorbraak."
Lang gekoesterde wens
Een lang gekoesterde wens van Peking is een EU die losser van de VS staat. In 2003 leek het daar van te komen, toen Frankrijk en Duitsland de Amerikaanse inval in Irak afkeurden. Maar Europese verdeeldheid verhinderde een echt zelfstandige koers. Nu toont zowel Berlijn als Parijs zich opnieuw kritisch tegenover de VS. Aanleiding is het 'Eén China', waar Trump aan morrelde door een telefoongesprek met de Taiwanese president te voeren. Taiwan wordt door Peking als een provincie gezien.
Een lang gekoesterde wens van Peking is een EU die losser van de VS staat
Diplomatieke bijval kreeg China van de Duitse bondskanselier Merkel ("Wij gaan onze positie niet veranderen") en van de Franse minister van Buitenlandse Zaken Ayrault. Die laatste kapittelde Trump vanwege zijn toon ("Je behoort je niet zo tot een partner te richten") en zijn boodschap: "Wanneer China zich in zijn territoriale eenheid bedreigd voelt dan is dat niet erg slim. We moeten oppassen dat zaken niet uit de hand gaan lopen."
Zit Chinees-Europese toenadering in het vat? China-experts zien wel kansen op klimaatgebied, omdat zowel China als de EU klimaatverandering serieus nemen, maar wijzen ook op grote meningsverschillen. Zo aast China op de status van 'markteconomie', waar het land onder WTO-regels na vijftien jaar lidmaatschap recht op heeft. Maar Brussel houdt dat af, omdat het dan lastiger wordt Chinese dumpingpraktijken aan te pakken. Andere slepende kwestie: opheffing van het wapenembargo, waar de Amerikanen fel tegen zijn. Ook ziet de EU de Chinese Zijderoute vooral als probleem, omdat landen als Servië en Montenegro daardoor onder te grote Chinese invloed zouden komen te staan. Oplossing van die conflicten vergt aanzienlijk meer diplomatiek kunst- en vliegwerk dan voor de Noors-Chinese twist nodig was.
China-experts zien wel kansen op klimaatgebied, omdat zowel China als de EU klimaatverandering serieus nemen, maar wijzen ook op grote meningsverschillen