Nog niet veel slachtoffers, maar de angst groeit snel in Afrika
Het coronavirus heeft nu ook het Afrikaanse continent bereikt. Een uitbarsting daar kan vele malen erger zijn dan in andere delen van de wereld. Slechte gezondheidszorg, volle slums en mensen die zich geen thuiswerk kunnen veroorloven dreigen het virus vrij baan te gaan geven.
Afrika bleef geruime tijd gespaard van de corona-storm maar inmiddels steekt ook hier de wind op. Het virus is opgedoken in meer dan de helft van de 54 landen van het continent. Het totaal van zo’n 400 besmettingen is nog steeds relatief laag, maar áls er een storm uitbreekt, dan is de angst dat het er eentje wordt met de kracht van een orkaan.
Dan trekt er een nieuwe besmettelijke ziekte door landen met zwakke gezondheidszorg, dichtbevolkte sloppenwijken, poreuze landsgrenzen en openbaar vervoer dat bestaat uit minibusjes die totaal volgepropt zitten – een soort sardienenblikjes op wielen. ‘Het grote onbekende’, noemt de Zuid-Afrikaanse krant Business Day de situatie schetst waarin het virus zich gaat verspreiden over ‘armere gebieden’, waar ‘communicatie en medische infrastructuur’ grote gaten vertonen.
Miljoenen mensen doen informeel werk op markten en straten, en kunnen dus niet van huis uit gaan werken. Een dag zonder werk komt voor hen neer op een dag minder eten. ‘Deze mensen zullen waarschijnlijk minder snel in zelf-quarantaine gaan’, schrijft Business Day met gevoel voor understatement. ‘Social distancing’ is ook lastig in Afrika: het sociale leven speelt zich hier altijd af in groepen.
Lokale besmetting
Zuid-Afrika heeft de meeste besmettingen met coronavirus in Sub-Sahara Afrika en sinds zondag geldt er de noodtoestand. 35 van de 53 grensovergangen zijn dicht, scholen gaan dicht, bijeenkomsten met meer dan 100 mensen zijn verboden en mensen uit landen zoals de Verenigde Staten, China en Groot-Brittannië zijn niet meer welkom. Gezien het aantal bevestigde gevallen van corona lijkt de situatie daar nog te overzien, het waren er maandag ruim 60, maar wat zorgen baart is dat zeker twee van de besmettingen hebben plaatsgevonden in Zuid-Afrika zelf. De allereerste gevallen waren nog reizigers uit met name Europa, zoals in de meeste Afrikaanse landen, waar de eerste besmettingen allemaal herleidbaar zijn tot Europa. De eerste lokale besmetting in Zuid-Afrika roept nu de vraag op: hoeveel meer van zulke gevallen lopen er rond?
Dataonderzoeker Bruce Bassett spreekt van een ‘tikkende tijdbom’. De onderzoeker van de universiteit van Kaapstad, die sinds januari het coronavirus volgt, sprak zijn vrees een paar dagen geleden uit tegenover het Amerikaanse Science Magazine. Als je kijkt naar gevallen van coronavirus in andere Afrikaanse landen begrijp je zijn bezorgdheid.
Soedan
Ook in Rwanda (maandag 7 patiënten) is het virus al binnen het land doorgegeven. Een andere patiënt in Rwanda werd ziek na terugkeer uit Zuid-Soedan, waar het virus officieel nog niet eens is vastgesteld. Hoe kun je aan surveillance doen in Zuid-Soedan, een compleet ingestort land met milities en miljoenen ontheemden? De situatie in Ethiopië (5 patiënten) roept eveneens vragen op over detectie van het virus: dat land ontfermt zich over een besmette Japanner die vanuit Burkina Faso was gekomen.
Als het coronavirus uit de hand loopt kan het pijnlijk duidelijk worden hoe diep de kloof is tussen arm en rijk in Afrika; de kloof tussen de stedelijke middenklasse met toegang tot particuliere zorg, en de grote massa’s die zijn aangewezen op zwakke publieke voorzieningen. Kenia heeft voor de opvang van coronapatiënten een isolatiecentrum met 120 bedden geopend in de hoofdstad Nairobi, maar de verpleegsters daar gingen maandag al in staking omdat ze vonden dat ze niet op hun taak waren voorbereid. Kenia had maandag pas 3 bevestigde gevallen van coronavirus.
Tekortkomingen
‘De bedreigingen door COVID-19 [coronavirus] hebben de schijnwerper gezet op de tekortkomingen in gezondheidssystemen in de Afrikaanse regio’, zo verklaarde de baas van de Wereldgezondheidsorganisatie in Afrika, Matshidiso Moeti, eind vorige maand al, nog voordat de allereerste besmetting was vastgesteld in Nigeria.
Medici spreken ook zorg uit over het effect van het coronavirus op mensen met hiv, malaria of tuberculose, ziektes die in Afrika veel voorkomen. Zij zijn bang dat er straks minder aandacht is voor deze ‘bekende’ infectieziekten, en het nieuwe coronavirus alle aandacht opslokt.
Wat ook niet helpt is misleidende informatie. Zimbabwe’s minister van Defensie noemt corona in het Westen een straf van God voor de landen die sancties hanteren tegen het Zimbabwaanse bewind. Oeganda’s parlementsvoorzitter belooft een spuitmiddel dat het virus doodt – ze gaat zo in tegen de minister van Gezondheidszorg, die wel aan correcte voorlichting probeert te doen.
In andere landen wordt wel opgetreden tegen mensen die misbruik maken van de situatie. In Kenia is een 23-jarige man gearresteerd voor het twitteren van nepnieuws over het virus. Rwanda dreigt met acties tegen levensmiddelenverkopers die inspelen op de onzekerheid door hun prijzen te verhogen. En in Zuid-Afrika waarschuwt de regering voor oplichters die mensen geld afhandig maken door te beweren dat bankbiljetten ‘besmet’ zijn.