Björn Soenens in de VS: ‘Door de coronacrisis beginnen veel mensen naar links op te schuiven’

“Het enige geluid dat ik nog hoor, zijn sirenes van ambulances”, zegt Björn Soenens. “Op vier straten van mijn deur is er een ziekenhuis, het Brooklyn Hospital Center. Dat wordt volledig overstelpt met patiënten.” De laatste cijfers in de VS zijn ontluisterend. Van de meer dan 9.000 doden door het coronavirus vielen er 4.159 in de staat New York. De laatste twee dagen alleen al kwamen er meer dan 1.100 doden bij. Terwijl de zwaarste weken nog moeten komen, waarschuwt president Trump. 

Soenens heeft de wereld en dan vooral New York onherkenbaar zien veranderen. De anders bruisende stad ligt volledig stil. Alle typisch New Yorkse taferelen zijn uit het straatbeeld verdwenen. “Anders kon je de auto’s in de straat horen en de muziek van de gettoblasters”, zegt hij. “Of mensen die ruziemaken of luid staan te bellen. Dat is allemaal weg. Winkels zijn dicht en bij veel restaurants hangt een bordje aan de deur: ‘Please help us’. Een dikke week geleden maakte ik nog een verslag over mijn buurtrestaurant, waar de baas dertig mensen moest ontslaan.”

“Bijna net zoals tijdens de Grote Depressie in de jaren 30 zie je nu al overal soepkeukens opduiken. Er zijn toprestaurants zoals Madison Eleven die als soepkeuken dienen, zodat hongerigen of mensen die net hun werk zijn kwijtgeraakt toch kunnen eten.”

Dit haalt alles naar boven wat er in de VS al structureel misliep.

“Dat zie je aan veel zaken, maar vooral aan de ziekenzorg. Er is de afgelopen decennia veel bespaard op ziekenhuisbedden, waardoor er nu een nijpend tekort is. Maar veel mensen zijn ook doodsbang om ziek te worden omdat ze niet verzekerd zijn. Of omdat ze een slechte verzekering hebben en bij een opname nog steeds de eerste 5.000 tot 10.000 dollar zelf moeten ophoesten.”

In de ziekenhuizen is er een gebrek aan alles: van medisch personeel tot beademingstoestellen en beschermkledij. Lukt het u met zorgverleners te spreken?

“Nee, de dokters willen praten maar mogen niet. Telkens we hen voor de camera proberen te halen, krijg je een njet van de pr-afdeling. In de VS zijn zelfs al veel dokters ontslagen omdat ze met de pers hadden gepraat.

“Je hoort ook schrijnende verhalen van medisch personeel dat zijn eigen mondmaskers moet naaien of vuilniszakken moet aantrekken als beschermkledij. Bij hen, net als bij de politie, zijn er heel veel besmettingen. En dat uitgerekend China nu 1.000 beademingstoestellen geschonken heeft aan de staat New York, is natuurlijk een vernedering. Amerika staat met de billen bloot.

“New York is nu het epicentrum van de epidemie, maar het virus duikt ook op in de rest van de VS. In zuidelijke staten is de ziekteverzekering nog lamentabeler, er is meer armoede en minder capaciteit in de ziekenhuizen. De echte ramp voltrekt zich nu op het platteland. Alleen heeft men dat nog niet door.”

Had u dit dan verwacht?

“Wel, ik moet eerlijk zeggen: toen ik over de eerste besmettingen in de VS hoorde, vroeg ik me ook af of de wereld niet begon te overdrijven. Nadien is dat wel gekeerd. In elk geval heeft president Trump een zeer kwalijke rol gespeeld door het virus voortdurend te bagatelliseren. Zijn medische adviseurs raden de Amerikanen nu ook aan mondmaskers te dragen in het openbaar, maar Trump wil het zelf niet doen.

“‘Zie je mij al een mondmasker dragen als ik koningen, presidenten en dictators moet begroeten?’, zegt hij. Dat is dus echt slecht leiderschap. Die wereldleiders komen toch niet meer, want er zijn geen staatsbezoeken op dit moment.”

“Veel mensen denken dat de crisis kan werken als de bananenschil waarop Trump zwaar kan uitschuiven. Als het virus een hoog aantal doden zou maken in de arme streken in de Midwest en het zuiden, waar Trump sterk staat, dan kunnen zijn kiezers wel het gevoel krijgen dat ze door hun president zijn belazerd.”

De gouverneur van New York, Andrew Cuomo, is nu heel populair door zijn kalme, beredeneerde uitleg op persconferenties. Zou hij in de verkiezingsrace naar het presidentschap kunnen stappen?

“Daar wordt wel over gesproken, omdat het publiek in de VS altijd op zoek naar een figuur om het land te leiden. Maar Cuomo heeft zelf gezegd dat hij geen interesse heeft. Het is natuurlijk wel zo dat hij de Democratische favoriet Joe Biden nu in de schaduw zet. Maar de race naar de verkiezingen in november ligt op dit moment volledig stil. Niemand is daar nog mee bezig.”

Wat gaan de Amerikanen van deze crisis onthouden als de race terug van start gaat?

“Alles hangt eigenlijk af van hoe snel de economie nadien opnieuw kan starten. Die heeft nu een grote mokerslag gekregen. Als na de crisis blijkt dat veel mensen werkloos blijven omdat fabrieken niet meteen weer opengaan, dan heeft Trump problemen. Hij is daar doodsbang van.

“De komende drie maanden gaat de federale overheid nu ook 600 dollar per week toevoegen aan de lokale werkloosheidsuitkeringen, om te voorkomen dat de Amerikanen massaal in armoede terechtkomen. En er is een stimulus check van 1.200 dollar die de meeste belastingbetalers zullen krijgen. Maar omdat de belastingadministratie die dat moet regelen overbelast is, kan het nog maanden duren voordat veel Amerikanen dat geld zien.

“Ondertussen beginnen veel mensen naar links op te schuiven en na te denken of dit systeem wel zo gezond is. Daarom is Bernie Sanders nog niet uit de race is gestapt, ook al kan hij eigenlijk niet meer winnen. Sanders hoopt dat Amerikanen nu inzien dat hij gelijk heeft als hij zegt dat de ziekteverzekering niet toegankelijk is voor iedereen en dat het hele gezondheidssysteem anders moet.

“Dat kan ook een grote invloed hebben op Biden, die veel programmapunten van Sanders zal overnemen. Maar de vraag is of Biden wel fysiek sterk genoeg is om die race vol te houden. Wat ik hier geleerd heb, is dat je altijd het onverwachte moet verwachten.”

U was bezig aan een boek met reportages uit de VS. Dat moet u nu helemaal herschrijven?

“Inderdaad, de drukproeven waren zelfs al klaar. Maar ik ga er nu uiteraard nog een of meerdere hoofdstukken moeten aan toevoegen. Het boek, De lengte van een oceaan, gaat over de strijd van de little guy in de Verenigde Staten en hoe hij constant in de luren wordt gelegd. Het gaat over de stad Flint in Michigan, waar het kraantjeswater al jaren giftig is en over hoe je in het ene ziekenhuis 1.000 dollar betaalt voor een bevalling en het andere 50.000 dollar.

“Het is frustrerend dat ik nu niet naar buiten kan om voor de camera met zorgverleners te praten. Maar ik maak me sterk dat er na de crisis nog zoveel verhalen zullen opduiken die zo veelzeggend zijn over de Amerikaanse samenleving dat ik ook dan nog zeker mijn handen vol zal hebben. Het komt dan waarschijnlijk allemaal nog veel scherper naar boven.”