Nu belangrijk: zorg voor uw vrienden met mentale problemen

Ik was gestopt met studeren, had mijn thesis niet afgewerkt en was weer thuis gaan wonen. Maar pas toen ik me liet opnemen in de psychiatrie hadden mijn vrienden door dat het écht niet goed met me ging”, zegt Hannah (30). Vier jaar geleden kreeg het beest een naam: klinische depressie.

In de periode die volgde, speelde ze heel wat vrienden kwijt: mensen die het te moeilijk vonden om met haar depressie te dealen, die het te heftig vonden om haar te bezoeken in de psychiatrie. “Dat is ontzettend moeilijk geweest”, zegt ze. “Maar ik voel me soms ook zélf geen goede vriendin. Ik weet op welke manier ik er voor mijn vrienden zou willen zijn, maar door die depressie lukt dat soms niet en duw ik hen net weg.”

Hoewel het de voorbije maanden beter lijkt te gaan, bijt haar zwarte hond nog steeds regelmatig in haar kuiten en gaat ze door periodes waarin ze zich afzondert, soms voor weken aan een stuk. Al lukt het haar ondertussen wél steeds beter om die periodes van isolement aan te kondigen bij haar vrienden. “Ze weten dat ik na enkele dagen of weken wel weer kom bovendrijven, en dat ze zich dus niet te veel zorgen moeten maken.”

Confronterende cijfers

De cijfers liegen er niet om: één Belg op drie krijgt ooit te maken met een psychische stoornis, zo blijkt uit ­cijfers van denktank Itinera (2013), waarop psychologen zich vandaag nog steeds beroepen. Maar liefst 26 percent van de Belgen zit slecht in zijn vel. Als je het zelf niet aan den lijve ondervindt, dan is het haast onmogelijk om nooit geconfronteerd te worden met een vriend of familielid dat psychisch lijdt. Maar in tegenstelling tot fysieke pijn weten we ons, ­geconfronteerd met mentaal leed, veel moeilijker een houding te geven.

Nochtans is sociaal contact van onschatbare waarde voor personen die met hun schaduw aan het schaken zijn. Dat benadrukt ook klinisch psycholoog Filip Raes (KU Leuven). “Ons sociaal vangnet is uitermate belangrijk voor onze fysieke en geestelijke gezondheid”, zegt hij. “Als iemand door een stresserende periode gaat, heeft de mate waarin die persoon sociaal omringd is een grote impact op hoe hij of zij uit die ervaring komt. Daarom is het voor mensen die psychisch lijden net extra belangrijk dat ze er niet alleen voor komen te staan.”

Mensen zonder een sociaal vangnet ervaren immers meer stress, wat dan weer een weerslag heeft op hun fysieke gezondheid. “We hebben zelfs bewijs dat sociale isolatie een invloed heeft op onze bloeddruk, op onze hartslag en zelfs op de snelheid ­waarmee onze cellen verouderen”, liet Julianne Holt-Lunstad, hoogleraar psychologie aan de Brigham Young University, optekenen in The Guardian.

Paradoxaal genoeg zijn het net ­mensen die slecht in hun vel zitten die het extra moeilijk hebben om sociale contacten aan te halen. Soms is gewoon proberen te overleven al een dagtaak. En als je zelf aan het watertrappelen bent, blijft er weinig energie over om aan je vrienden te vragen hoe hún dag is geweest.

“Toen ik het diepst in de put zat, nam ik amper initiatief om mijn vrienden te zien”, vertelt ook Marion (25), die een depressie had maar ondertussen door de ergste periode heen is. “Dus als mijn vrienden me niks lieten weten, sprak ik ook niet met hen.” Koen (52) worstelt al zijn hele leven met depressieve periodes en zegt iets gelijkaardigs. “Om de zoveel tijd ga ik nog eens de dieperik in. Meestal zitten er tussen die dalen een paar jaar, en duren die depressieve episodes enkele maanden. Ik heb de neiging om me dan volledig terug te trekken van iedereen, zodat ik anderen niet ­lastigval. Depressieve mensen zijn nu eenmaal niet aangenaam, hè.”

“Mij helpt het als een vriend me dan een bericht stuurt om te zeggen dat ze weten wat er aan het gebeuren is, maar dat ze er nog steeds voor me zijn”, vertelt Sofie (21), die al ­ongeveer de helft van haar prille leven vecht tegen een depressie en een angststoornis. Weten dat ze nog steeds op haar vrienden kan rekenen, zelfs als ze hen op dat moment wegduwt, is al veel. “Ik ben heel bang om vrienden te verliezen aan deze ziekte. Als ik rationeel denk, weet ik dat dat niet zal gebeuren, maar in zo’n depressieve episode is dat minder duidelijk.”

Flirten met de afgrond

Ook als vriend is het niet gemakkelijk om de persoon met wie je even voordien nog oeverloos over koetjes en kalfjes kon praten, plots met de afgrond te zien flirten, of om hun zware last – zelfs al is het maar voor even – op je eigen schouders te hijsen. “Soms grappen we samen over het aantal plekken waar ze al geweend heeft”, vertelt Bram* (24) over een vriendin die al enkele jaren tegen haar depressie vecht. “Maar de waarheid is dat ik bij momenten heel bang ben geweest dat de telefoon plots zou gaan. Dat er dan, na een stilte, dat ­vreselijke nieuws zou volgen. Dat er iets gebeurd was. Dat ik haar niet had kunnen tegenhouden.

“Als ze over zichzelf spreekt is ze vaak zó negatief”, zegt hij. “Het is heel erg pijnlijk om te zien hoe de mensen die je graag ziet zo weergaloos hard voor zichzelf kunnen worden. Ik probeer haar zo veel mogelijk te laten praten, maar ik merk dat ik soms verval in het geven van praktische tips. Dan zeg ik dat ze een glas water moet drinken of eens een ­wandeling moet maken, en dat al die koffie het ook niet beter maakt. Ik weet dat ze daar niet veel aan heeft, maar als vriend van iemand die ­psychisch lijdt voel je je soms zo machteloos. En dan lijken die tips soms houvast te geven.”

Kenny (25) kan erover meepraten. Sinds twee weken woont hij samen met zijn beste vriend, die een uppercut kreeg door zijn burn-out. “Ik probeer vooral veel te luisteren”, zegt hij. “Maar soms wordt het me als vriend ook gewoon te veel. Al die donkere gesprekken kunnen op je gaan wegen. Soms heb ik het gevoel dat we telkens hetzelfde gesprek aan het voeren zijn, en dat ik steeds weer dezelfde antwoorden geef. Natuurlijk gaan we hier samen ­doorkomen, maar het is toch een test voor onze vriendschap.”

Geen standaardzinnetjes

Wat kan je dan wel doen voor een vriend die mentaal lijdt? Volgens Raes is het heel duidelijk: “Er zijn, luisteren, tijd vrijmaken.”

Volgens hem vervallen we te gemakkelijk in standaardzinnetjes als ‘kop op’ of ‘het komt wel goed’, terwijl dat vaak het laatste is wat die persoon wil horen. “Het is belangrijk om niet meteen een quick fix aan te reiken voor een probleem dat vaak heel complex is. Vaak heeft iemand er meer aan als je toegeeft dat je ook niet meteen een oplossing klaar hebt, maar dat je wel samen naar hulp wil zoeken. Probeer in elk geval kritiek en beschuldigingen te vermijden.”

Ook op de toppen van je tenen lopen rond je vrienden, of ­krampachtig proberen om de ­situatie luchtig te houden, heeft ­weinig zin, weet Raes. “Zo geef je je vrienden misschien de indruk dat ze moeilijke zaken niet kunnen ­bespreken.”

“Depressie is geen keuze”, ­benadrukt Aylin* (21). “Heb je even niets gehoord van je vriend of ­vriendin? Stuur haar dan een berichtje. Krijg je geen antwoord, neem dat dan niet meteen ­persoonlijk op. Stop niet met je vriend uit te nodigen, ook al is hij of zij de afgelopen drie keer niet opgedaagd. Misschien is de ­depressie de vierde keer wel net wat minder erg.”

“Als je een goede, meer heldere periode hebt tijdens je depressie, kijk dan eens terug op de slechtere dagen en bedenk wat voor jou hielp om erdoor te komen”, tipt Marion. “Maak er desnoods een lijstje van, en deel dat met de mensen in je ­omgeving. Zo weten zij ook wat ze moeten doen als het slecht gaat.”

“De laatste keer dat ik door een serieuze dip ging, heb ik mijn nood echt uitgeschreeuwd”, vertelt ook Koen. “Ik heb daar verrassend veel aan gehad. Ik zat heel diep, had ­zelfmoordgedachten en heb zelfs ­huilend naar de Zelfmoordlijn gebeld. Vrienden kunnen je niet helpen om uit dat dal te kruipen, maar ze kunnen wel liefdevol aanwezig zijn. Mijn vrienden hebben daar heel goed op gereageerd: ze stuurden berichtjes, kwamen langs om een kleine ­wandeling te maken als ik al even niet buiten was geweest. Zo word je toch voor even uit die depressiecocon gesleurd. Dat helpt enorm.”

Basisingrediënten

Voor mensen die gebukt gaan onder een psychische stoornis komen de recente quarantainemaatregelen extra hard aan. Wie normaal wat verlichting vond wanneer hij door een vriend of vriendin uit zijn bubbel van ellende werd gesleurd, moet het door dat ­vermaledijde virus alleen zien te ­redden. Ook psychologische ­hulpverlening wordt bemoeilijkt: ­sommige psychologen en psychiaters schorten hun sessies volledig op, anderen kiezen met mondjesmaat voor digitale toepassingen om in ­contact te blijven met hun cliënten.

“We zijn niet gemaakt om binnen te zitten, om stil te zitten, en al zeker niet om alleen te zijn”, zegt Raes. “Actief zijn, daglicht, en samen zijn met anderen zijn drie basisingrediënten om ons mentaal goed te voelen. En net die drie dingen staan met de huidige maatregelen erg onder druk.”

Hij raadt aan om regelmatig te ­controleren hoe onze vrienden met een psychische kwetsbaarheid het stellen. “Het best van al is om hen even te bellen, al zijn FaceTime en Skype nog beter, omdat je elkaar dan ook echt kan zien.”

De gevolgen van dat recente isolement zien ze ook al bij Tele-Onthaal, een hulplijn waar mensen (anoniem) hun kopzorgen kunnen bespreken. Daar krijgen ze 20 procent oproepen binnen sinds de maatregelen rond Covid-19 van kracht zijn. Bij de Zelfmoordlijn wordt er voorlopig nog niet vaker aan de alarmbel getrokken, maar zien ze de inhoud van de gesprekken wel ­veranderen.

“Het gaat de laatste weken veel meer over de eenzaamheid die bij de isolatie komt kijken”, vertelt Kirsten Pauwels van het Centrum ter Preventie van Zelfdoding. “Zeker omdat de hulpverlening bemoeilijkt wordt, is dit een extra uitdagende periode. In de vakanties merken we dat ook, dat het voor mensen die ­psychisch lijden heel erg moeilijk is om die periode te overbruggen.”

Ook Hannah ziet af door dat isolement. Ze vond het voor de quarantaine­maatregelen al moeilijk om het huis te verlaten, en nu is er ook nog eens een legitieme reden bijgekomen waarom het buiten gevaarlijk kan zijn. “Bovendien ben ik mijn psycholoog én mijn psychiater kwijt. We hebben wel nog telefonisch contact, maar aan de telefoon kan ik gemakkelijker de illusie scheppen dat het goed met me gaat.”

“Het suckt”, zucht Aylin. “Ik merk dat ik aan het hervallen ben. Het voelt voor mij als langzaam wegzakken in een put. Ik voel alles donker, koud en leeg worden, maar ik kan niks doen om het te vermijden.”

Facetimen en chatten helpt wel, geeft ze toe, maar het is toch nog iets anders dan je vrienden voor je zien zitten en hen kunnen vastpakken. “Vergeet je vrienden met mentale ­problemen dus niet in deze tijden”, benadrukt ze. “We hebben onze ­vrienden nu meer nodig dan ooit.

“Er is één minuscuul pluspunt”, grinnikt ze. “Ik ben het in elk geval wel al gewend om mijn huis niet uit te komen.”

Zorgen? Bel naar 106 of chat anoniem via tele-onthaal.be. Wie met vragen zit over zelfdoding of ongerust is over een naaste, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 en op zelfmoord1813.be.

* Bram, Sofie en Aylin zijn schuilnamen.