‘Populisten zoals Trump en Johnson tonen dat ze incompetent zijn in deze crisis. Dat is het lichtpunt’

Met een pakket van 540 miljard euro, vooral noodleningen, bereikte de eurogroep donderdagnacht een eerste akkoord over economische steun aan lidstaten die getroffen zijn door de Covid-19-catastrofe. Met een voorspelde economische krimp van minstens 1 biljoen euro volgend jaar zal dat lang niet volstaan om verliezen goed te maken. De hamvraag hoe de nieuwe lasten zullen worden verdeeld is ook op de lange baan geschoven. Het beeld blijft hangen van een EU die in deze crisis nog te traag en verdeeld reageert. 

Wat zal de impact van dit coronavirus zijn op de EU? 

Martin Wolf: “Hoe ouder ik word, hoe meer ik erop let geen schade aan te richten door een ongezouten mening te zeggen. Maar, het ziet ernaar uit dat dit coronavirus een existentiële uitdaging is voor de EU – en zeker voor de eurogroep. Iedereen heeft altijd aandacht voor de culturele en historische verscheidenheid van de Unie maar in de kern is de EU een project dat solidariteit en samenwerking vereist. Dit wordt enkel getest in crisistijd. De financiële crisis van 2008 was al aartsmoeilijk. Zonder Mario Draghi aan het hoofd van de Europese Centrale Bank was de eurozone toen al in elkaar geklapt.

“Dit is een grotere crisis omdat het een gezondheidskwestie is over leven en dood – veel existentiëler dan dat wordt het niet. En ze mondt uit in een nog grotere economische crisis. De EU heeft als entiteit weinig andere keuzes dan solidariteit en samenwerking tonen, wat risico’s zal inhouden door grotere uitgaven die we later moeten beheersen. De beste uitkomst voor mij lijkt nog altijd dat de Europese Centrale Bank – via het zogeheten OMT-programma – staatsobligaties zal opkopen om eurolanden in crisis te redden.

“Als de ECB niet rechtstreeks ingrijpt, dreigt later alsnog een schuldencrisis in de zuiderse landen, vooral in Italië. Daar zou de regering dan vallen en zo goed als zeker vervangen worden door een anti-EU-regering die eruit dreigt te stappen. Het gevaar voor de EU als samenwerkingsproject is dus enorm. Ik hoop dat ik mij vergis, want ik geloof gepassioneerd in de EU. Wel dacht ik altijd dat de euro een gevaarlijk project was – precies om de reden die we nu zien. Deze crisis toont – opnieuw – dat het een enorme fout was om een muntunie te beginnen zonder een politieke unie.”

Gewezen Brits premier Gordon Brown bepleitte in een van uw artikels dat we na deze crisis ook de globale internationale samenwerking moet hervormen. Hoe?

“Het is duidelijk dat we ook niet beschikken over de globale capaciteit om landen in crisis te steunen. We moeten daarom de middelen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) substantieel vermeerderen. Deze fondsen moeten snel verspreid kunnen worden. In een crisis als deze zullen dat schenkingen moeten zijn of zeer toegeeflijke leningen, want getroffen landen zullen niet in staat zijn om deze leningen snel terug te betalen. Ook de ondergefinancierde Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) moet veel meer middelen krijgen om haar taak naar behoren uit te voeren. Er moet ook veel harder worden aangedrongen op transparantie in elk land. Hoe de Chinezen in dit geval faalden om de rest van de wereld tijdig te verwittigen over de omvang van de verspreiding was een kolossale fout.

“Zowel in financiën, handel als gezondheid moeten we dus robuustere orde scheppen om crisissen als deze het hoofd te bieden. Als we dat niet doen, kunnen samenwerkingsorganisaties – ook de EU – opbreken. Dan zullen we bekrompen en armer leven. Maar ook dan zullen we geconfronteerd worden met ziektes en andere uitdagingen.”

‘De supermachten VS en China moeten nu samen functioneren’, schreef u. Het tegengestelde gebeurt. Waar eindigen we in het ergste scenario?

“Als we hieruit komen met immense schade aan economie en internationale samenwerking zou de globale handel tussen China, de VS en de rest van de wereld betekenisvol kunnen afnemen, mogelijk permanent. We zouden worstelen met een zeer zwak economisch herstel, want het zou boven op de laatste financiële crisis komen. In dat soort vreselijke wereld – en dat weten we uit het verleden – loop je groot risico op nog slechtere leiders dan er nu al zijn. Er is geen limiet hoe fout het kan lopen als dit verder ontspoort. Dit is een scharniermoment in de geschiedenis. Kijk naar het falen om de krankzinnige WO I, de Grote Depressie, Adolf Hitler en WO II te voorkomen... We wéten dat grote momenten de toekomst van de wereld kunnen veranderen. Dit is er een van.”

‘Voor diegenen onder ons die geloven in liberale democratie doet het falen van de VS in deze crisis pijn. Zo verspreidt zich het idee dat autocratie beter werkt’, stelde u ook. Hoe voorkomen we dat het ‘Chinees model’ de norm wordt?

“Wat er ook gebeurt, China is geen optie voor ons. Hun systeem is volstrekt buitenaards, diep ingebed in hun cultuur. Als wij de autocratische toer op gaan, zullen we eindigen met mensen érger dan Trump, zoals Matteo Salvini, of erger dan hem, zoals Marine Le Pen of de Duitse AfD. Maar, de populistische politici die in het verleden zijn verkozen – zoals Trump en wat mij betreft ook Boris Johnson – toonden alvast dat ze incompetent zijn in deze crisis. Dat is het lichtpunt. De incompetentie van het populisme in een crisis als deze kan ook haar neergang worden. Misschien leidt deze crisis ertoe dat kiezers weer competente politici willen. Dat kan een opportuniteit zijn voor democratie.

“Er is nu nood aan competente leiders van het kaliber Winston Churchill en Franklin Delano Roosevelt in WO II. Zij zorgden er toen voor dat hun bevolking in ze geloofde. Trump is niet zo’n leider, en in de EU zijn er nauwelijks – behalve misschien de Franse president Emmanuel Macron. We moeten nu duidelijker maken aan onze bevolking dat wij democratieën zijn, die hun leiders nog kunnen vervangen en zaken kunnen vermijden die de Chinese overheid toepaste, zoals de mediacensuur. Ik ben niet pessimistisch dat democraten deze uitdaging aankunnen maar ze moeten het nu wel bewijzen want anders dreigen would-be-autocraten te argumenteren dat het hun beurt is.”

Premier Johnson ligt intussen zelf in het ziekenhuis. Is de crisisaanpak van uw regering nog duidelijk?

“Het is nogal obscuur wat er zich nu dagelijks afspeelt binnen de Britse regering. Ik vind alvast dat men geen blijk gaf van een duidelijke strategie toen premier Johnson ziek werd. Het is onwaarschijnlijk dat het nu veel beter zal zijn, eerder slechter. Zo is er nog geen plan voor wat er na de lockdown moet gebeuren.”

Leidt deze crisis ook tot brexituitstel?

“Als onze regering enige redelijkheid zou hebben, erkent ze dat onze economie in deze crisis geen bijkomende schok kan doorstaan, dat hetzelfde geldt voor de EU, en we bijgevolg de huidige transitieperiode verlengen. Al die tijd blijven we een economisch lid van de EU. Aan het einde van die rit – drie, misschien zelfs vier jaar van nu – herdenken we wat we moeten doen. Dat lijkt me het zinvolst. Of dat zal gebeuren? Geen flauw idee. We zijn plots in een nieuwe wereld gekatapulteerd. Dit coronavirus is de grootste uitdaging voor de wereld sinds WO II. Niets anders verdient nu onze aandacht.”