Werelddag voor de Persvrijheid: ook de journalistiek zit in quarantaine

Begin maart verscheen de politie ’s nachts aan het appartement van Ismet Cigit in Kocaeli in Turkije. De 65-jarige journalist had op de website van zijn krant Sez Kocaeli geschreven dat in het ziekenhuis van Izmit 2 mensen waren overleden aan de gevolgen van een coronabesmetting. Dat bericht was hem bevestigd door het ziekenhuis. De overheid zelf gaf immers nauwelijks cijfers van besmettingen of overlijdens. En de cijfers die er zijn, geloven de journalisten meestal niet. 

Cigit werd door de politie geboeid meegenomen, urenlang werd hij in de cel gezet. Telkens opnieuw werd hem gevraagd waarom hij dat bericht gepubliceerd had. Probeerde hij misschien de bevolking bang te maken, of op te hitsen zelfs? Feiten zomaar neerschrijven is niet vanzelfsprekend in Turkije. De coronacrisis maakt het er niet beter op. 

Ook in Hongarije staat de persvrijheid stevig onder druk. De Hongaarse premier Viktor Orban regeert sinds begin april voor onbepaalde tijd per decreet, zonder tussenkomst van het parlement dus. Het is nu verboden om "onjuiste feiten of een verkeerde voorstelling van de feiten te verspreiden, die paniek zaaien of de bestrijding van het coronavirus verhinderen".

Wie zich daar niet aan houdt, riskeert 5 jaar gevangenisstraf. Of iemand effectief de cel zou invliegen, is nu nog niet duidelijk. Maar het beoogde afschrikeffect werkt. Journalisten, artsen, virologen, iedereen houdt zich gedeisd en wijkt liever niet af van de officiële overheidscommunicatie. Of die nu klopt of niet. 

Onderzoeksjournalist Tamas Bodoky heeft er constant mee te maken. Zijn website Atlatszo publiceerde een bericht over een bedrijf dat 100 mensen heeft ontslagen. De bedrijfsleider was daar niet blij mee en klaagde Atlatszo aan onder het nieuwe decreet. Bodoky gaf ook aan Deutsche Welle een interview waarin hij kritisch was over de Hongaarse regering. Sindsdien wordt hij in de nationale Hongaarse pers afgeschilderd als leugenaar en als een man die meewerkt aan een internationale samenzwering tegen Hongarije. De geloofwaardigheid van zijn journalistieke platform wordt constant ondermijnd. 

Bekijk hieronder de getuigenissen van journalisten en lees verder onder de video:

"We zien heel duidelijk de impact van de coronacrisis op de persvrijheid", zegt Courtney Radsch van het Comité voor de Bescherming van Journalisten (CPJ) vanuit Washington DC, de hoofdstad van de VS. “Journalisten worden opgepakt of gestraft wanneer ze informatie publiceren die niet overeenstemt met de officiële communicatie van de overheid.”

Eén van de moeilijkste plekken om een journalist te zijn is China, zegt Courtney Radsch. De censuur en bewaking maken journalistiek werk erg moeilijk. De CPJ maakt zich bijzonder ongerust over journalist Chen Qiushi die begin februari verdween, nadat hij over de uitbraak van het coronavirus had bericht vanuit Wuhan, de stad die als eerste zwaar getroffen werd.

In januari trok hij naar Wuhan. “Ik zal mijn camera gebruiken om te documenteren wat er echt gebeurt. Ik beloof dat ik de waarheid niet zal achterhouden”, zei hij in een video op social media. Bang was hij wel, hij wist heel goed wat hij riskeerde. Hij bezocht verschillende ziekenhuizen in Wuhan, sprak er met patiënten en schreef over de omstandigheden. Tot het plots stil werd en niemand nog contact had met hem. Na een video van zijn moeder, op 7 februari, met de vraag of iémand Quishi gezien had, kregen zijn ouders bezoek van veiligheidsagenten met de boodschap dat hun zoon in quarantaine geplaatst is. Er is sindsdien niets meer over hem vernomen. 

Bekijk hieronder de laatste video van Chen Qiushi en de oproep van zijn moeder en lees verder onder de video:

Journalisten uit veel landen, op alle continenten, merken hoe hun werkingsvrijheid ingeperkt wordt. Ook wordt het vertrouwen vaak ondermijnd in journalisten of media die zelf op onderzoek uitgaan. Soms gebeurt dat rechtstreeks door overheden of organisaties, veel vaker via internettrollen.

Lina Attalah merkt het als hoofdredacteur van Mada Masr in Egypte, de Iraakse journaliste Suadad (geen familienaam om veiligheidsredenen) merkt het in Irak ook. Daar werd ook de licentie van het Britse en wereldvermaarde persagentschap Reuters voor 3 maanden geschorst nadat Reuters een artikel had gepubliceerd waarin het aantal bevestigde Covid-19-gevallen in het land in vraag gesteld werd. Ook in Iran riskeren journalisten bestraffing, intimidatie en opsluiting als ze afwijken van de officiële overheidscommunicatie. 

Grote vraag is of die beknotting van de journalistiek zal verdwijnen met de quarantaine. Het gevaar voor misbruik is duidelijk, zegt Courtney Radsch. “Overal in de wereld zien we regeringen die de coronacrisis misbruiken om zichzelf meer macht te geven en noodwetten uit te vaardigen.”

De CPJ maakt zich zorgen om de langetermijngevolgen. "Toepassingen, wetten en afspraken om de verspreiding van het virus tegen te gaan, hebben vaak geen beperkingen in tijd en in gebruik. Op termijn kunnen die een negatieve impact hebben op de persvrijheid. We zagen het ook toen opsporingstechnieken ingevoerd en uitgebreid werden na de terroristische aanslagen van 11 september 2001. Ook die hebben een negatieve invloed gehad op de persvrijheid.”

Bekijk hieronder de getuigenissen van journalisten en lees verder onder de video:

Ook is er de enorme economische ravage die de coronacrisis aanricht. Er zijn de verminderde reclame-inkomsten die uiteindelijk zullen resulteren in nog meer besparingen, ook in de journalistiek. Maar zeker ook freelancers worden getroffen. Ze mogen (ook) niet buiten, hebben niet altijd een vaste klant die een doorgangsbewijs kan leveren en dus kan er nauwelijks gewerkt worden en komen de centen niet binnen.

Ook een Braziliaanse krantenjournalist – die liever anoniem blijft – merkt de financiële impact. “President Bolsonaro vaardigde een decreet uit dat toelaat het loon drie maanden uit te stellen, of te verminderen met 25, 50 of 70 procent. De meeste mediabedrijven hebben het loon met 25 procent verminderd. Er zijn ook ondernemingen die meer inhouden, die contracten hebben opgezegd.”

Daarnaast hebben de Braziliaanse journalisten vooral last van wat ze de digitale militie noemen. Het zijn mensen die de oorlog verklaren aan elkeen die kritisch is voor de regering. Ze bedreigen die mensen, vooral via het internet. En zo is de cirkel rond. 

Naar aanleiding van deze internationale Dag voor de Persvrijheid vraagt de CPJ dat alle journalisten die vanwege hun journalistiek werk in de gevangenis zitten, vrijgelaten worden. “Er zitten vandaag zowat 250 journalisten achter de tralies, in meer dan 20 landen”, zegt Courtney Radsch van de CPJ. “We roepen de regeringen overal ter wereld op om journalisten vrij te laten. In deze tijden van de coronacrisis, kan opsluiting een doodstraf betekenen.”