Één op de vijf gewestbruggen in Vlaanderen en Brussel in slechte tot zeer slechte staat: renovatie blijft vaak uit
Zeker een op de vijf bruggen in Vlaanderen en Brussel, die in beheer zijn van het gewest, is in slechte tot zeer slechte staat. Dat blijkt uit een grootschalig onderzoek van VRT NWS, aangevuld door een parlementaire bevraging van Björn Rzoska van Groen. Deze bruggen zouden op korte termijn gerenoveerd moeten worden, of extra gecontroleerd moeten worden. Maar dat blijft vaak uit: sommige bruggen staan al meer dan 20 jaar op de lijst van zogenoemde "prioritaire kunstwerken". "Als we nu niets ondernemen wordt de factuur alleen maar hoger", zeggen bouwkundigen. Vlaams minister van Openbare Werken Lydia Peeters (Open VLD) wil deze legislatuur nog de ergste achterstand wegwerken.
Benieuwd hoe VRT NWS dit onderzoek uitvoerde? Lees onderaan dit artikel de verantwoording.
De bruggen, en dan met name het onderhoud ervan, zijn al langer onderwerp van politieke discussie in ons land. Er is eigenlijk niet genoeg geld om alle bruggen te onderhouden of te renoveren, en dat blijft niet zonder gevolgen.
VRT NWS onderzocht hoeveel bruggen in Vlaanderen en Brussel gerenoveerd moeten worden, en bevroeg alle gewestelijke instellingen die bruggen beheren en alle 319 gemeenten. Een parlementaire bevraging van Groen leverde bovendien een uitgebreide lijst op van alle bruggen in beheer van het Vlaams Gewest.
Lees verder onder de foto:
Uit het onderzoek blijkt dat met name het Vlaams Gewest achterblijft in het beheer van de bruggen. De beheerders van gewest, waaronder bijvoorbeeld het Agentschap Wegen en Verkeer en de Vlaamse Waterweg, hebben in totaal 2.649 bruggen in beheer, waarvan 593 in slechte tot zeer slechte staat zijn.
Bruggen in deze toestand vertonen structurele gebreken of hebben ernstige schade. Ze zijn bijvoorbeeld erg verouderd, waardoor delen van de brug afbrokkelen. Ook kan er sprake zijn van betonrot, of andere vormen van schade aan het beton.
In Brussel is dat net iets anders. Daar beheert het gewest in totaal 88 bruggen, waarvan er 11 in slechte tot zeer slechte staat zijn. Waar in Vlaanderen dus één op de vijf bruggen er slecht aan toe is, is dat in Brussel één op de acht.
Lees verder onder de grafiek:
Ook Infrabel en de gemeenten hebben bruggen in beheer. De spoorwegbeheerder geeft aan in Vlaanderen 1 op de 14 bruggen te moeten renoveren, en in Brussel 1 op de 23.
Daarmee lijkt het rapport van Infrabel beter te zijn dan dat van het Vlaams Gewest. De precieze staat van de bruggen is onbekend, maar geen enkele brug bevindt zich in "zeer slechte" staat, waarbij een ingreep binnen zes maanden nodig is. De te renoveren bruggen hebben binnen vier jaar onderhoud nodig.
Infrabel benadrukt ook dat de staat van haar bruggen en andere kunstwerken regelmatig vergeleken wordt met die van andere spoorwegbeheerders in Europa en dat ze volgens die 'internationale benchmark' goed werkt levert.
Het is onbekend hoeveel bruggen de steden en gemeenten gezamenlijk in beheer hebben. Van de 37 gemeentelijke bruggen waarvan bekend is dat ze gerenoveerd moeten worden, zijn er zeker drie in slechte staat.
Oost-Vlaanderen heeft meeste bruggen in slechte staat
Als we alle bruggen samen nemen, valt op dat Oost-Vlaanderen van alle provincies veruit de meeste bruggen in slechte of zeer slechte staat heeft. Bijna de helft van alle bruggen die aan renovatie toe zijn, zijn er slecht aan toe.
Dat is des te opvallender omdat Oost-Vlaanderen niet de provincie is met de meeste te renoveren bruggen. Het Vlaams Gewest heeft bijvoorbeeld ook meer bruggen in beheer in West-Vlaanderen of in Antwerpen.
Lees verder onder de grafiek:
In Oost-Vlaanderen springt vooral de stad Gent eruit als gemeente met de meeste 'probleembruggen'. Gent heeft 118 bruggen die gerenoveerd moeten worden, waarvan minstens 52 in slechte staat verkeren. Dat zijn zowel bruggen van het gewest als van de gemeente zelf. Zeker vier bruggen staan al minstens 20 jaar op de lijst met prioritaire kunstwerken van het gewest.
Als je infrastructuur aanlegt, moet je ook in het onderhoud voorzien
Filip Watteeuw (Groen), schepen van Mobiliteit in Gent, erkent de problemen, maar benadrukt dat die in het hele gewest spelen. "Als je infrastructuur aanlegt, moet je ook in het onderhoud voorzien. En dat vergeten we in Vlaanderen soms." Watteeuw had, toen hij schepen werd, een onderhoudsbudget van 9 à 10 miljoen euro per jaar. Inmiddels is dat al opgetrokken tot 15 à 16 miljoen euro.
De stad heeft ook regelmatig contact met de diensten van het gewest over de gewestbruggen die gerenoveerd moeten worden. "Wij kunnen het werk natuurlijk niet voor hen doen", zegt Watteeuw. "Maar we proberen goed samen te werken en de problemen aan te pakken. En dat is ook nodig."
Lees verder onder de foto:
Meer verkeer is slecht voor bruggen
Hoe komt het dat er nu zo veel bruggen met problemen zijn? Meer dan de helft van de bruggen zijn gebouwd in de jaren 70. Als we ervan uitgaan dat de levensduur van een betonconstructies gemiddeld zo'n vijftig jaar is, dan kan dat al deels de actuele problemen die we zien bij de betonnen bruggen verklaren, aldus Bart Craeye, professor Betontechnologie en Betonstructuren aan de Universiteit Antwerpen en Odisee Hogeschool.
Het gebruik van strooizouten, om onze wegen sneeuw- en ijsvrij te houden, leidt bij bruggen tot ernstige problemen en schade ter hoogte van voegen, steunpunten en waterdoorvoeren. Het tast de stalen wapening in het beton aan: er ontstaat roestvorming.
Daarnaast is de toenemende verkeersbelasting, waar de brug oorspronkelijk niet was voor ontworpen, een mogelijke bezwarende factor. Dit alles kan leiden tot onveilige situaties, bijvoorbeeld vallende stukken beton, of in extreme gevallen zelfs voor instortingsgevaar zorgen.
Lees verder onder de foto:
Onderhoud van bruggen blijft vaak achter
Maar het grootste probleem is het gebrek aan onderhoud, zeggen zowel Professor Craeye als dr. ir. Johan Blom, ook verbonden aan de Universiteit Antwerpen. Het Vlaams Gewest houdt een lijst bij met zogenoemde 'prioritaire kunstwerken': de bruggen die aan dringend onderhoud toe zijn.
Op dit moment staan er 42 bruggen op die lijst. Elf van die bruggen staan al meer dan 15 jaar op de lijst, vijf daarvan zelfs al meer dan 20 jaar. "Dat zijn verhalen die ik liever niet hoor", reageert Craeye. "Als een brug al zo lang op de lijst staat, dan voldeed die toen al niet aan de criteria. De conditie van de brug zal er in ieder geval niet op vooruit gegaan zijn indien er in de tussentijd geen maatregelen werden genomen. Een duurzaam herstel is dus essentieel, maar een preventieve aanpak verdient nog meer de voorkeur."
Een brug structureel en duurzaam herstellen, kost tijd. Tijd die er vaak niet is: een complete brug voor langere tijd afsluiten kan leiden tot verkeersellende. "Dus de scheur wordt toegesmeerd, en een voeg wordt bijgewerkt. Maar het systeem eronder blijft aftakelen. Dat voorkom je niet door de oppervlakte te herstellen", zegt Blom.
Als een brug al zo lang op de lijst van prioriteiten staat, heeft die al die jaren verder kunnen aftakelen
Hij noemt het een 'kluwen van doorschuifpolitiek'. Soms ligt het aan het budget, dan speelt weer de vraag wie eigenlijk verantwoordelijk is voor de brug. En ondertussen verergeren de problemen. Het viaduct van Gentbrugge, waar de renovatiewerken net begonnen zijn, is zo'n brug. Blom: "Men wist al lang dat er een probleem was, maar pas toen bewoners klaagden dat er brokstukken naar beneden vielen, is er iets gebeurd."
Slechte inspectie is niet gelijk aan voorrang bij infrastructuur
Het kabinet van minister Lydia Peeters (Open VLD) heeft een investeringsprogramma, bedoeld om bruggen die niet meer te herstellen zijn, te vervangen. Het Agentschap Wegen en Verkeer heeft voor 2020 een budget van 50,5 miljoen euro voor onderhoud en investeringen van bruggen. Een brug herstellen loopt al gauw in de miljoenen: zo kost het renoveren van het viaduct in Gentbrugge zo'n 20 miljoen euro.
Als een brug een negatief inspectierapport krijgt, leidt dat nog niet meteen tot voorrang op de renovatielijst. Dat is allemaal afhankelijk van het budget en de jaarplanning. Soms gebeurt er niets, soms wordt alleen voorlopig onderhoud ingepland, en in sommige gevallen wordt een brug bij een investeringsdossier geschoven dat al op de planning stond. Maar, zo bewijst ook Gentbrugge, zo'n dossier kan nog jaren voortslepen voor er daadwerkelijk iets gebeurt.
Gemeenten hebben meestal wel al renovatiewerken gepland door de bruggen waar zij verantwoordelijk voor zijn, al is niet altijd al bekend wanneer die gaan beginnen. Zij trekken tussen de tien- en honderdduizenden euro's uit voor renovaties.
Lees verder onder de foto:
Gemeenten meestal niet verantwoordelijk voor 'probleembruggen'
Een brug die in slechte staat is, moet onder handen genomen worden. De beheerder van de brug is daar verantwoordelijk voor. Maar uit ons onderzoek blijkt dat veel gemeenten waar bruggen staan die er slecht aan toe zijn, zelf geen beheerder zijn van de brug: die is in handen van het gewest.
Combineer dat met het feit dat juist het gewest het onderhoud van bruggen vaak te lang uitstelt, en er kunnen gevaarlijke situaties ontstaan. Zoals in de gemeente Waasmunster. Daar staat de Durmebrug, nog van vóór de Tweede Wereldoorlog. De brug is al jaren in zeer slechte staat, en de gemeente roept al die tijd om hem te laten vervangen.
Er zou een nieuwe brug komen, maar de vraag is waar. En ondertussen blijft het levensgevaarlijk
"Je riskeert echt je leven daar", aldus burgemeester Jurgen Bauwens (CD&V). De brug is onderdeel van een gewestelijke weg, waardoor er zwaar vervoer overheen rijdt. Tegelijkertijd is het er smal, wat vooral voor fietsers gevaarlijk is. De toestand zou zo ernstig zijn, dat de brug het verwijderen van de verf van de fietsstroken misschien niet aan zou kunnen.
Volgens Bauwens is het Vlaamse systeem de grootste boosdoener in de situatie. Het bovenste deel van de brug is in beheer van het Agentschap Wegen en Verkeer, maar de onderkant is van de Vlaamse Waterweg. "Er zou een nieuwe brug komen, maar nu is weer de vraag waar die moet komen. Links zit een natuurgebied, rechts een woonwijk. Daar wordt dan weer jaren over gepalaverd. En ondertussen blijft het levensgevaarlijk op die brug."
Niet genoeg controles
Het lijkt misschien voor de hand liggend dat bruggen waarvan bekend is dat ze in slechte staat verkeren, regelmatig gecontroleerd worden. Maar ook dat blijkt niet altijd zo te zijn.
Voor het Vlaams Gewest hebben we informatie wanneer de brug voor de laatste en voorlaatste keer gecontroleerd zijn. Dan blijkt dat, hoewel de meeste bruggen binnen drie jaar opnieuw gecontroleerd worden, sommige bruggen veel langer op controle moeten wachten. Ook als die bruggen al zijn aangemerkt als 'probleembrug'.
Lees verder verder onder de grafiek:
Zo staat er in de gemeente Wetteren een brug die moet worden afgebroken. De brug staat al sinds 2009 op de lijst van het AWV, maar is tussen 2011 en 2019 niet één keer gecontroleerd. Dat is een periode van acht jaar.
Daardoor rijst de vraag of het Vlaams Gewest wel goed zicht heeft op welke bruggen nu eigenlijk in slechte staat zijn. Met name in Vlaams-Brabant duurt het vaak langer dan vier jaar voor bruggen weer eens gecontroleerd worden. Maar een brug in Maasmechelen spant de kroon: deze is na 2002 gedurende 15 jaar niet gecontroleerd. De brug verkeert inmiddels in slechte staat.
Er zijn ook bruggen die tot nu toe slechts één keer gecontroleerd zijn, of zelfs helemaal nooit. Daarvan zijn er 23 langer dan drie jaar geleden gecontroleerd. Een brug in Beveren kreeg voor het laatst een inspectie in 2011, maar is wel in slechte staat.
Lees verder onder de foto:
Onzekere toekomst voor de Vlaamse bruggen
Ondanks de grote problemen met de Vlaamse bruggen, blijft het voor de beheerders vanuit het gewest lastig om er echt iets aan te doen. Het ontbreekt hen aan mensen en aan geld, waardoor zelfs de meest dringende bruggen vaak niet aangepakt kunnen worden.
Volgens ingenieur Blom is een mentaliteitswijziging bij zowel weggebruikers als -beheerders nodig om de problemen de baas te kunnen. "Vroeger dachten we: we bouwen iets met een bepaalde levensduur. Op den duur breken we het af, en bouwen we weer wat nieuws. Zo denken we tegenwoordig niet meer."
Als we nu niets ondernemen wordt de rekening altijd maar hoger
Waar een klassieke brug vaak in z'n geheel vervangen moet worden, zou je in de toekomst beschadigde onderdelen makkelijk moeten kunnen verwijderen en herstellen. Zo gaat de gehele brug langer mee. Daarnaast moet het klaar zijn met uitstelgedrag. "Er zou veel meer tijd gestopt moeten worden in monitoren en opvolgen", zegt Blom. "Als je wacht tot een brug in kritieke toestand is, is het eigenlijk al te laat."
Toestanden zoals in Genua in Italië waar twee jaar geleden een viaduct instortte en zo tientallen levens kostte, zijn voorlopig volgens experts wel nog veraf. "Die brug had een slecht concept", zegt Blom. Bij zijn weten zijn geen dergelijke bruggen gebouwd in ons land. "Ook de probleembruggen gaan niet meteen instorten, vaak is de structuur wel nog goed. Maar we moeten er wel iets aan doen. Als we nu niets ondernemen wordt de rekening altijd maar hoger."
Bekijk hieronder de reportage uit "Het journaal":
Beluister hieronder het gesprek met Hajo Beeckman in "De ochtend":
Hoe veilig is het in Vlaanderen om over een brug rijden?
Verantwoording: hoe voerde VRT NWS dit onderzoek uit?
Het is niet eenvoudig om alle bruggen in Vlaanderen en Brussel in kaart te brengen. Er is geen centrale lijst waar alle bruggen en hun huidige toestand op staan.
Daarom heeft VRT NWS een eigen bevraging gedaan onder alle gewestelijke instellingen, alle gemeenten en spoorwegbeheerder Infrabel. Dit onderzoek is aangevuld met de resultaten van een parlementaire bevraging door Groen. Al deze data zijn gecombineerd in één centraal databestand, wat we vervolgens hebben geanalyseerd.
Hiervoor hebben we een aantal keuzes moeten maken. Zo zijn er in Vlaanderen bruggen waarvan het bovendeel onder het beheer van AWV valt, maar het onderste deel van de Vlaamse Waterweg is. Dit hebben wij als één brug gerekend.
Ook gebruiken niet alle instellingen dezelfde methode om te bepalen of een brug in slechte staat verkeert. Het Vlaams Gewest heeft vier categorieën. Eén is zonder gebreken, vier is ernstige gebreken. Brussel heeft acht categorieën (A-F). Bruggen in de categorie A zijn in gevaarlijke toestand, B heeft ernstige gebreken. Dit samen noemen we in dit verhaal 'slechte en zeer slechte staat'.
Omdat er ook bruggen zijn die wel op den duur aan renovatie toe zijn, maar niet direct in slechte staat zijn, hebben we ook gekeken naar categorie 2 in Vlaanderen en categorie C in Brussel. Deze tellen we mee bij de 'te renoveren bruggen'.
Infrabel heeft ook vier categorieën, maar hanteert een andere methodiek dan het Vlaams Gewest. Hierdoor is de precieze staat van de bruggen die onder het beheer van Infrabel vallen, niet bekend. Voor de gemeenten bestaat geen systeem van categorieën: als de brug werd omschreven als 'bouwvallig', of als de brug was afgesloten voor verkeer, noemden we dit 'in slechte staat'.
Peeters: "Achterstand nog deze legislatuur wegwerken"
Volgens oppositiepartij Groen is het een kwestie van tijd voor er iets foutloopt met een van de bruggen. De partij pleit daarom voor een tienjarenplan dat de achterstand in onderhoud bij de bruggen moet wegwerken.
Bevoegd minister Lydia Peeters (Open VLD) zegt dat ze de bruggen die op de lijst met prioritaire kunstwerken staan deze legislatuur nog zal aanpakken. Van de andere probleembruggen, die van categorie 3, zal ze door haar administratie laten oplijsten welke het meest dringend aandacht nodig hebben.
Bekijk haar reactie en die van Björn Rzoska van Groen in deze video:
