Maakte Zweden de juiste keuze door geen lockdown op te leggen?

Toen we de beroemde Sontbrug ("The Bridge") overstaken na dagen van picknick, fastfood en afhaalmaaltijden, leken we de vrijheid tegemoet te rijden, want in Zweden leek bijna alles te mogen: cafés en restaurants zijn open, crèches en lagere scholen, kapsalons, winkels en bedrijven, sportclubs... Wat heeft die vers getapte, frisse (en veel te dure) pint gesmaakt, daar op het "Kleine Plein" (Lilla Torg) in Malmö. 

Maar helemaal relax zit je daar ook niet. Er zijn regels en de veiligheids­agenten tikken je snel op de vingers als je ze niet volgt. Niet rechtstaan, ver genoeg uit elkaar zitten, niet aan de bar staan of zitten, niet dansen…

Het is dus niet zo dat er geen maatregelen zijn genomen. Middelbare scholen, hogescholen en universiteiten zijn toe. Het is ook niet toegestaan om feestjes te houden of samen te komen in groepen met meer dan 50 personen.

Voor de rest geeft het Zweedse gezondheidsagentschap (dat het coronabeleid bepaalt) een hoop richtlijnen en adviezen. Hou afstand, blijf thuis, maak enkel essentiële verplaatsingen, vermijd cafébezoek ... Zweden rekent dus op het verantwoordelijkheidsbesef van de bevolking.

De Zweedse overheid legt niet veel op bij wet omdat de grondwet het beperken van vrijheden moeilijk maakt. Het geven van adviezen en richtlijnen maakt deel uit van de Zweedse politieke cultuur. 

Maar die adviezen worden door de Zweedse bevolking massaal opgevolgd. Ze hebben een groot vertrouwen in de overheid en de experts, en dat is de laatste maanden nog gegroeid. 

Toen de Zweden met Pasen werd aangeraden om niet naar de zomer­verblijven en familie te trekken, wat ze normaal massaal doen, bleef 90 procent thuis. Dat bleek uit de telecomgegevens. 

De cafés en restaurants vallen terug op 30 procent van hun normale omzet. De Zweden blijven dus thuis, zonder dat hen dat wordt opgelegd.

Stijn Planckaert en Astrid Kowalczyk, een Vlaams koppel dat al jaren in Zweden woont, beaamt dat. "De sociale controle is trouwens erg groot. En afstand houden, doen de Zweden sowieso al. Vrienden gaan zelden op bezoek in elkaars huizen, maar spreken elders af."

Toch is er een groep mensen die de adviezen naast zich neerlegt. In de studentenstad Lund zagen we dronken jongeren die geen afstand hielden. In Malmö moest de politie even tussenbeide komen en op zaterdagavond in Stockholm zagen we mensen knuffelen en handen schudden.

De vraag is of een bij wet opgelegde lockdown hen wél zou kunnen tegenhouden. Zo bleek dat tien procent van de Zweden hardnekkig bleven weigeren een gordel te dragen in de wagen toen dat verplicht werd.

Net als in veel andere landen is de eerste prioriteit van de experten de overbelasting in de ziekenhuizen vermijden, vooral op de afdeling Intensieve Zorg. 

Intensieve Zorg

Zweden heeft weinig bedden op Intensieve Zorg en verhoogde de capaciteit. In het Danderyd-ziekenhuis in Stockholm (het tweede grootste ziekenhuis van de stad) ging het van 6 naar 40 bedden, zegt dokter Johan Styrud ons.

"Het was spannend op Intensieve Zorg, maar de limiet is net niet bereikt. We kwamen net niet op het punt waarbij we keuzes moesten maken."

Dokter Styrud geeft wel toe dat ze daarbij de oudste mensen moesten weigeren. In België gebeurde dat niet. "We redden hen niet, wie ouder is dan 80 jaar en COVID-19 krijgt, heeft 30 tot 40 procent kans om te overlijden. Voor hen is er geen plaats op Intensieve Zorg, zij blijven beter thuis."

Ouderen

De sterfte bij de ouderen is groot, vooral in de ouderenzorg. Dat heeft volgens staatsepidemioloog Anders Tegnell (de Zweedse Marc Van Ranst) vooral te maken met een gebrek aan bescherming van het personeel in de rusthuizen (handschoenen en mondmaskers, bijvoorbeeld). Hij geeft toe dat de situatie daar is onderschat.

Er zijn in Zweden meer private rusthuizen dan in België en bovendien is er de laatste jaren veel bezuinigd. 

Mentale gezondheid

De expertengroep die het Zweedse beleid uittekent, heeft als taak aan de brede gezondheid te denken. Ze waren niet alleen gefocust op het virus, maar bijvoorbeeld ook op de mentale gezondheid. Een lockdown zal misschien meer zelfmoorden opleveren, bijvoorbeeld.

"Bovendien kunnen we deze ‘soepele’ strategie veel langer volhouden", zegt Anders Tegnell ons. "Dit virus zal wellicht nog 2 jaar of meer ons leven bepalen, en op deze manier kunnen wij dat."

Groepsimmuniteit

Velen stellen zich de vraag of de Zweedse gezondheidsdienst – die zeer onafhankelijk van de regering werkt – groepsimmuniteit voor ogen heeft.

Anders Tegnell wil dat niet met zoveel woorden zeggen. Er wordt wel onderzocht hoeveel mensen al immuun zijn. Eerste onderzoeken doen vermoeden dat dat bij het ziekenhuispersoneel zo’n 20 procent zou zijn. De resultaten van een breder onderzoek bij de bevolking worden binnen twee weken verwacht.

"Maar zelfs als 20 procent van de Zweden immuun zou zijn, zit je nog ver af van groepsimmuniteit (waarvoor ongeveer 70 procent immuun zou moeten zijn)", zegt Anders Jansson, doctor in de Klinische Fysiologie. Hij is een van de 22 Zweedse wetenschappers die de Zweedse aanpak bekritiseren

"We geven vele levens op om dat te bereiken. Met een lockdown hadden we de helft van de levens kunnen redden. Bovendien is geen enkele lockdown voor de lange termijn", aldus Jansson.

Om het Zweedse beleid te beoordelen, is het belangrijk te weten wat de cijfers zijn en hoe ze worden samengesteld. Over de doden bijvoorbeeld. Op zijn dagelijkse persconferentie kreeg Anders Tegnell daarover een vraag van een Italiaanse journalist: tellen jullie ook de vermoedelijke gevallen mee, zoals in België?

"Als je het vergelijkt, tellen wij meer doden mee dan in andere landen", was zijn antwoord. "Iedereen die sterft en positief getest is op COVID-19 in de laatste 30 dagen, wordt meegeteld."

Bovendien kijken ze ook naar de oversterfte (hoeveel mensen er nu meer zijn gestorven dan in de dezelfde periode de afgelopen vijf jaar), en daaruit blijkt dat de cijfers redelijk dicht bij de waarheid zitten. Nog niet zo dicht als België, maar meer dan vele andere landen.

Met 2.854 doden (op ongeveer evenveel inwoners) doet Zweden het globaal gezien dus beter dan België (8.339 doden).

"Je mag België niet vergelijken met Zweden", zegt de kritische wetenschapper Anders Jansson, "je kan Zweden beter vergelijken met zijn buurlanden (Denemarken, Noorwegen, Finland). Onze samenlevingen gelijken veel meer op elkaar, en daar zien we dat Zweden 6 tot 10 keer meer doden telt."

Aan de andere kant telt Zweden wel meer 80-plussers dan zijn buurlanden. "En onze curve daalt", zegt Anders Tegnell, "en dat zonder strenge maatregelen. De strategie is dus geslaagd, al betreur ik het grote aantal doden."

Sinds enkele dagen zijn er inderdaad minder nieuwe besmettingen en doden, en ook de besmettingsgraad is minder dan 1. Dat betekent dat 1 besmet persoon minder dan 1 andere persoon besmet. Om de epidemie onder controle te krijgen, moet die besmettingsgraad een lange periode onder 1 blijven. 

De regio Stockholm telt wel meer doden en besmettingen dan de rest van het land. Dit komt omdat de Zweedse hoofdstad dichter bevolkt is dan de rest van het land. Ook in andere steden, zoals Göteborg, zie je nu hogere getallen. 

Maar de grote meerderheid van de Zweden woont in de steden. Vandaar ook de hoge cijfers in vergelijking met de buurlanden.

Toch bleven de steden in het zuiden en het noorden van het land relatief gespaard. De kans bestaat dat het virus deze zomer verder zal verspreiden als de stadsmensen massaal naar hun familie en zomerhuisjes op het platteland trekken.

Wat ook opvalt is dat binnen Stockholm de wijken waar veel migranten wonen het zwaarst getroffen zijn. Niet omdat ze de adviezen niet opvolgen, maar omdat ze vaak met velen in één klein appartement wonen, met verschillende generaties ook, door een te laag inkomen.

Het zijn net die bewoners die de meest risicovolle jobs uitoefenen: ze werken in ziekenhuizen, winkels en hotels, ze zijn taxi- of buschauffeur. "Het zijn de mensen die het land bij elkaar houden, die nu het zwaarst getroffen worden", zegt integratie-expert Ahmed Abdirahman. 

Hij hoopt dat Zweden hieruit leert en dat de samenleving minder gesegregeerd wordt. 

Heeft het niet invoeren van de lockdown economische schade vermeden?

Niet veel meer dan in andere landen die wel strikte maatregelen namen. Magdalena Andersson, de minister van Financiën, verwacht dat het bruto binnenlands product dit jaar zal zakken met 10 procent en dat de werkloosheid zal stijgen tot 13,5 procent. 

Toch zijn vele bedrijven blij dat Zweden niet helemaal op slot ging. De productiemanager van het bedrijf Brenderup, Mattias Bjurek, zegt zelf dat het de redding was voor het bedrijf. 

De export naar Denemarken en Noorwegen viel stil, maar ze konden wel blijven verkopen in eigen land.

In een eerder verschenen artikel op onze site zei Stijn Baert, arbeids­econoom aan de Universiteit van Gent, al dat de Zweedse aanpak voor de economie toch een risico is. Als het land op termijn toch in lockdown moet, dan kunnen de klappen zwaarder zijn. Als de schade van tijdelijke duur is, dan kunnen de schulden die worden opgelopen, gedragen worden. 

Zweden heeft voorlopig vergelijkbare resultaten als vele andere landen en de curve daalt. En dat lukt voorlopig zonder strikte maatregelen. 

Voor wie gezond blijft, is het leven ontegensprekelijk comfortabeler. Maar hoeveel extra slachtoffers er gevallen zijn door deze aanpak, zal later moeten blijken, na een grondige analyse van alle cijfers.

Herbekijk hieronder de "Terzake"-reportage over Zweden:

Bekijk hier meer uitleg in "Het Journaal" van onze reporter Stijn Vercruysse vanuit Zweden: