Met een nieuwe donkerblauwe leider bij de liberalen stijgen de kansen op een paars-gele coalitie

In 2012 moest Egbert Lachaert nog de duimen leggen voor Gwendolyn Rutten, maar acht jaar later volgt hij haar op als voorzitter van Open Vld. Lachaert, fractieleider in de Kamer en eerste schepen in Merelbeke, gold al wekenlang als topkandidaat. Na een tumultueuze verkiezingsprocedure – uitstel door de coronacrisis, technische problemen bij het online stemmen – werd hij al in de eerste stemronde verkozen. 

Het verschil met de andere kandidaten was veelzeggend. Lachaert haalde 61 procent van de stemmen, meer dan dubbel zoveel als Oostends burgemeester Bart Tommelein. Els Ampe en Stefaan Nuytten bleven met 7 en 2 procent van de stemmen ver achter de twee favorieten. Zeker voor Ampe, die fel en bits campagne voerde, is het resultaat een roemloze aftocht.

De afgetekende overwinning van Lachaert zet de interne verhoudingen op scherp tussen de twee belangrijkste strekkingen van de partij. Lachaert geldt als een man van de klassiek liberale en socio-economisch donkerblauwe strekking – Tommelein kreeg dan weer de steun van de linksliberale vleugel en de partijtop.

“Ik hoop dat Open Vld nu geen rechtse partij wordt”, reageerde Tommelein op de nederlaag. “Het was duidelijk dat de andere kandidaten de rechtsere toer op wilden. Ik ben daar geen voorstander van. Egbert Lachaert heeft gewonnen, maar ik vertegenwoordig wel een derde van onze leden. Dat is niet weinig.”

Invloed gewonnen

Het is duidelijk dat die rechtervleugel alleszins flink aan invloed heeft gewonnen. Naast een nieuwe voorzitter verkozen de liberalen ook een nieuw partijbestuur. En daar komt één man uit als de onbetwiste baas achter de schermen: vicepremier Alexander De Croo, eveneens van de diepblauwe strekking en een van de grote tenoren achter Lachaerts kandidatuur. Hij werd door 12.000 leden in het partijbestuur gestemd, op een totaal van 16.000 stembiljetten. De Croo wordt nu eerste ondervoorzitter, en zal samen met Lachaert de tandem vormen die de partij leidt.

De invloed van Alexander De Croo binnen de partij kan moeilijk overschat worden. Hij doet wat Maggie De Block vier jaar geleden deed: intern torenhoog boven al de rest uitsteken. Ook Lachaert staat met 9.000 stemmen voor het partijbestuur enigszins in zijn schaduw. “Alexander is eigenlijk de kracht en de achilleshiel van Egbert”, klinkt het bij een partijtopper: Lachaert heeft zijn overwinning mede aan hem te danken, en zal als voorzitter flink rekening moeten houden met hem. “Alexander is de grote stemmenkampioen. Daar kan niemand naast kijken.”

Paars-groen avontuur

De nieuwe pikorde zal ook gevolgen hebben voor de federale formatie. Tot nu toe werden de onderhandelingen geleid door Rutten en De Croo. Het was Rutten die de partij enkele maanden geleden bijna in een paars-groen avontuur stortte; de groep rond Lachaert, De Croo en Vincent Van Quickenborne leidde openlijk het verzet. Nu Lachaert en De Croo het voor het zeggen krijgen, zijn de kansen op een paars-groene regeringsformule flink geslonken. Bovendien zal De Croo nu nog meer dan voordien als federale kopman – en mogelijk kandidaat-premier – van de liberalen naar voren geschoven worden.

Van Lachaert zijn de woorden dat een paars-groene coalitie enkel mogelijk is als Ecolo haar programma “ritueel verbrandt”. Een stelling die hij nu niet meer zo openlijk zal herhalen, maar ook niet zal terugnemen. De nieuwe voorzitter hoedt zich al enige tijd voor uitspraken waarmee hij te veel in zijn kaarten laat kijken met het oog op de formatie. Maar het valt moeilijk te ontkennen dat de plannen van Lachaert mijlenver liggen van die van Groen en Ecolo. Dat gaat verder dan het socio-economische: Lachaert wil bijvoorbeeld de kernuitstap uitstellen en de twee jongste centrales langer openhouden. Die kernuitstap zal centraal op de onderhandelingstafel liggen bij toekomstige coalitiegesprekken.

Hand van N-VA

Ook N-VA weet dat de nieuwe partijleiding van Open Vld veel dichter bij hen aanleunt. Op sociale media buitelden de N-VA-kopstukken over elkaar om de hand uit te steken naar Lachaert. Voorzitter Bart De Wever verwees op Twitter subtiel naar de samenwerking in de Vlaamse regering.

Toch is het niet zo dat de nieuwe voorzitter de handen helemaal vrij heeft voor een rechtsere koers. Lachaert zal voor formatiegesprekken en een regeringsdeelname ook de steun nodig hebben van het partijbestuur. Daarin is de linksere, stedelijk-kosmopolitische vleugel van de partij wel stevig vertegenwoordigd, met onder meer Brussels minister Sven Gatz, Gents burgemeester Mathias De Clercq, Kamervoorzitter Patrick Dewael, en Mechels burgemeester Bart Somers. Ook Gwendolyn Rutten zetelt in het nieuwe partijbestuur.

Vincent Van Quickenborne vindt dan weer dat er aan de samenstelling van dat partijbestuur best niet te veel belang gehecht kan worden. “Bekende namen halen veel stemmen, zo simpel is het. Dat zegt niks over de interne verhoudingen. De leden hebben duidelijk gemaakt dat ze een nieuwe koers willen. De boodschap van Egbert is overgekomen: we moeten focussen op het sociaal-economische. Het zou dom zijn als de partij zich nu niet eensgezind achter hem schaarde.”