Hongerige hommels vervroegen bloei door plant te bijten
Hongerige hommels zetten hun kaken in planten die nog niet bloeien. Door gaatjes te maken in de bladeren, stimuleren ze die planten om eerder tot bloei te komen. Wetenschappers hebben ontdekt dat ze zo de bloei weken vervroegen. De vraag is waarom precies.
Veel planten zijn voor hun bestuiving afhankelijk van bijen en hommels. Bloeiende planten leveren voedsel (nectar en stuifmeel) aan deze insecten, die op hun beurt tijdens het zoeken van voedsel helpen stuifmeel te verspreiden. Daarbij is de timing cruciaal: als hommels in de lente tevoorschijn komen, hebben ze voedsel nodig. Zonder voedsel gaan de hommels dood, zonder hommels missen planten hun bestuiving.
Onder invloed van klimaatverandering kunnen de ‘klokken’ van planten en hun bestuivers uit elkaar gaan lopen. Met name de temperatuur bepaalt wanneer de koninginnen na de winterslaap actief worden en een volk gaan vormen. De bloei van planten hangt vooral af van de hoeveelheid daglicht – daar heeft klimaatverandering geen invloed op.
Onderzoekers van universiteiten in Frankrijk en Zwitserland schrijven in wetenschappelijk tijdschrift Science dat hommels bij een verkeerde timing de bloei van een aantal plantensoorten bijtend kunnen vervroegen. Dat gedrag brengen ze in verband met een tekort aan stuifmeel, voor hommels de enige bron van eiwitten.
Fanatiek gaatjes maken
Uit waarnemingen in de natuur en experimenten in het lab bleek dat hommels die weinig of geen stuifmeel konden vinden, fanatiek gaatjes maakten in bladeren van niet-bloeiende planten. Weldoorvoede soortgenoten deden dit vrijwel niet. Bij tomatenplanten en zwarte mosterd, een kruidachtige plant, kwam de bloei na de beschadigingen respectievelijk twee en vier weken vroeger dan normaal.
De vraag is waarom hommels dit doen. Het is onwaarschijnlijk dat ze er zelf veel voordeel van hebben, zegt bijenexpert Koos Biesmeijer, hoogleraar natuurlijk kapitaal aan de Universiteit Leiden en wetenschappelijk directeur van Naturalis.
“Neem de tomatenplant. Die bloeit gemiddeld 35, 40 dagen nadat de schade is aangebracht. In die periode is een hommelvolk alweer leeg en zijn de nieuwe koninginnen en mannetjes uitgevlogen. Hommels leven kort – als ze eenmaal vliegen vaak hooguit nog een week.”
De auteurs van het artikel in Science vroegen zich af of de insecten in de bladeren bijten om er sap uit te halen, maar deze mogelijkheid verwerpen ze. De hommels zijn te kort bezig met het maken van een gaatje om voldoende sappen uit de plant op te kunnen nemen. Of bijten ze in het wilde weg in de hoop toch stuifmeel tegen te komen? Ook dat is niet waarschijnlijk. Hommels zijn zeer goed in staat om het verschil te zien tussen een bloem en een groen blad.
Markeren
Misschien markeren ze de plant om te laten zien dat soortgenoten daar niet hoeven te zijn, suggereert Biesmeijer, die niet betrokken is bij het onderzoek. Misschien zijn ze gewoon gefrustreerd. Hij waagt zich niet aan stellige uitspraken. “Ik zou hier geen evolutionair mechanische achter zoeken. De tijd tussen de beschadiging en de bloei blijft best lang, ook al is de bloei vervroegd. Dit gedrag van de hommel roept vooral veel vragen op.”
En hoe komt de reactie bij de beschadigde planten tot stand? Het is bekend dat planten kunnen reageren op schade. Vervroegde bloei, die de kans op overleven vergroot, zou het gevolg kunnen zijn van een stressreactie, in gang gezet door de beschadiging.
Opmerkelijk is dat schade die de onderzoekers aanbrachten met een pincet of scheermes veel minder effect heeft dan het bijten van de hommels. Dat zou erop kunnen duiden dat hommels een chemische stof inbrengen in de plant. Hommels hebben klieren met diverse stoffen in hun kaken, zegt Biesmeijer. “Maar of die invloed kunnen hebben op de bloei van planten is niet bekend.”