Donald Trump heeft soms ook gelijk: Baltimore en Detroit hebben wel meer moorden per inwoner dan El Salvador 

De "murder rate" in Baltimore en Detroit is hoger dan in El Salvador, riep Donald Trump. "Onwaar", zei een rode bol op het journaalscherm en de commentaarstem las: "Nee, het (moordcijfer) in El Salvador is hoger". Maar meer uitleg was er niet. Een aantal kijkers vroeg me om dat eens te bekijken.

Bekijk hieronder de Journaalreportage en lees verder:

Een "rate" is een verhouding, geen cijfer. Als je het aantal moorden per inwoner bekijkt, is wat de Amerikaanse president zegt, eigenlijk best te verdedigen.

Het aantal moorden per inwoner bedroeg in 2019 in Baltimore 58,64 per honderdduizend inwoners en in Detroit 40,74 per honderdduizend.  Dat is eenvoudig terug te vinden op Wikipedia maar een paar eigen berekeningen uit andere bronnen geven me een zeer vergelijkbaar resultaat. Baltimore en Detroit zijn steden in de greep van een economische malaise die al generaties inwoners verliezen. Pas heel recent hervinden ze moeizaam een tweede adem.

El Salvador wordt geteisterd door bendegeweld, maar is er de laatste jaren in geslaagd het aantal moorden per inwoner fors te doen dalen. Dat gebeurt overigens met een zeer repressief en controversieel beleid. 

Volgens een publiek rapport van het Amerikaanse  ministerie van Buitenlandse zaken waren er in 2019 nog 36 moorden per honderdduizend inwoners, volgens de website Statista waren het er nog 39. Op basis van die twee bronnen ligt het aantal moorden per inwoner in El Salvador in 2019 dus wel degelijk lager dan in Detroit en Baltimore.

De maker had zich gebaseerd op een aantal Amerikaanse bronnen. Voor de cijfers uit Baltimore, Detroit en El Salvador was de bron The New York Times. Die krant wou alleen rekening houden met cijfers die voor de drie plekken uit één zelfde bron komen. Daar valt iets voor te zeggen want dat biedt meer garantie dat de cijfers vergelijkbaar zijn. Maar je komt dan wel uit bij relatief oude cijfers van de Wereldbank uit 2017.

The New York Times negeert daarmee dat net de laatste twee jaar El Salvador zijn cijfers fors naar beneden heeft gekregen. Bovendien moet ook The New York Times toegeven dat de cijfers van Baltimore en Detroit wel degelijk ook hoger liggen dan die van Afghanistan en Guatemala. Als het punt is dat sommige Amerikaanse steden veel misdaad hebben, wel dat is gewoon waar.

Wat "Het Journaal" eventueel wel had kunnen opmerken, is dat het aantal moorden uit een stad vergelijken met een heel land eigenlijk weinig zin heeft. Een land bestaat uit steden én uit platteland en op dat platteland zijn er meestal minder moorden. Je kan zulke cijfers niet zomaar naast elkaar leggen. Maar daarvoor was dan weer geen tijd in een kort journaalstukje. 

Ook de tijd voor research is op zo'n zondagmiddag beperkt. Alle begrip voor de journalist die veel ballen in de lucht moet houden. Maar vraag is of de redactie dan echt met zoveel stelligheid "waar" of "onwaar" moet zeggen over vier onderwerpen in kort tijdsbestek. En vooral: is het voor het publiek duidelijk waarom dit belangrijk is? 

Niemand betwist dat Baltimore en Detroit een criminaliteitsprobleem hebben - zoals zoveel andere Amerikaanse steden - en dat je allicht ook politie nodig hebt om dat aan te pakken. Wat nu precies het belang is van die claim over El Salvador ontgaat me nog altijd een beetje.

Ik had dat gevoel bij wel meer onderwerpen uit de factcheck van zondag. Dat Donald Trump verkeerdelijk zegt dat zijn opponent Joe Biden gratis gezondheidszorg belooft aan illegale migranten lijkt me wel degelijk relevant voor het debat. (Biden wil ze gezondheidszorg bieden, maar kennelijk niet gratis.)

Maar of het Amerikaanse leger nu al of niet compleet heropgebouwd moet worden? Is dat een kwestie die je kan afdoen met "waar"of "onwaar"? Of is dat gewoon een kwestie van politieke retoriek? Wie er de grootste belastingverlaging had, hangt vaak af van hoe je telt. President Obama heeft een aantal belastingverlagingen van zijn Republikeinse voorganger George Bush jr. verlengd. Is dat dan een Democratische of een Republikeinse verlaging? Er is gewoon wat meer uitleg aan dan "waar" of "onwaar".

Niemand zal betwisten dat de Amerikaanse president graag grote woorden bovenhaalt en daarin vaak ook overdrijft. Journalisten mogen en moeten daarop wijzen. Dat gebeurt het best met nuance en een degelijke uitleg over het belang ervan.

Zo lijkt het me zeker belangrijk dat de Amerikaanse president zonder verpinken voorstelt om het aantal coronatests te verminderen. Anders dan in België daalt het aantal vastgestelde besmettingen maar moeizaam in de VS. Het lijkt me fair om te zeggen dat minder testen daar een vreemde oplossing voor is. Daar had wat mij betreft gerust wat meer uitleg, en ja, kritiek bij gemogen.

Sommige mensen die mij mailen, lijken te verwachten dat een openbare omroep van een kritiekloze kleurloosheid is. Dat kan, maar dan doe je niet meer aan journalistiek. Journalistiek is niet neutraal, maar altijd op een faire manier kritisch. En het redactiestatuut zegt uitdrukkelijk dat er plaats moét zijn voor kritische evaluatie. Waar het om gaat, is dat je die evaluatie goed beargumenteert en dat je aannemelijk maakt dat je hetzelfde zou zeggen als een belangrijk lid van de Democratische partij vreemde dingen zou zeggen over corona.

Belangrijk is ook - u leest het vaker in mijn columns - dat goeie journalistiek altijd aan de kant staat van de nuance. Of dat kan door aan een hoog tempo drie of vier onderwerpen te labelen met "waar" of "onwaar", blijft toch een vraag waar ik wat mee blijf zitten.

Dat Donald Trump misschien toch gelijk heeft over Baltimore en El Salvador, is op zichzelf een detail. Journalistiek werk blijft mensenwerk. Maar het is misschien beter om wat minder onderwerpen te kiezen en dan met wat meer nuance uit te leggen wat er scheelt aan uitspraken van de Amerikaanse president en waarom dat van belang is.