Europees akkoord na marathonoverleg: 1.800 miljard voor meerjarenbegroting en relancefonds

“Deal”, tweette Europees Raadsvoorzitter Charles Michel dinsdagochtend rond halfzes. Daarmee kwam een einde aan vier dagen en vier nachten onderhandelen, waarmee de leiders het duurrecord van de Europese top van Nice in 2000 op een haar na misten.

Op tafel lag enerzijds de Europese meerjarenbegroting voor de periode 2021-2027, goed voor een bedrag van 1.074 miljard euro. Dat was sowieso al een harde dobber, zeker gezien het vertrek van nettobetaler Groot-Brittannië, maar daar kwam de afgelopen maanden nog de coronacrisis bij. Om die het hoofd te bieden, stelde de Europese Commissie een relancefonds van 750 miljard euro voor om de zwaar getroffen Europese economieën over de crisis heen te helpen. De Europese Commissie zou daarbij voor het eerst in de geschiedenis op grote schaal geld lenen op de kapitaalmarkten, gedekt door garanties van de lidstaten.

Dat de top zo lang aansleepte, had veel met dat herstelfonds te maken. De ‘zuinige landen’ Nederland, Zweden, Denemarken en Oostenrijk, aangevoerd door de Nederlandse premier Mark Rutte en in grote mate gesteund door Finland, stonden op de rem. Voor hen moest het fonds kleiner, en moest ook de verdeling tussen subsidies en leningen - die dus terugbetaald moeten worden - anders. De Europese Commissie en later ook Charles Michel hernamen het Frans-Duitse voorstel van 500 miljard euro aan subsidies en 250 miljard euro aan leningen, maar dat kon voor de ‘frugals’ dus niet door de beugel. Zuidelijke lidstaten als Spanje, Italië en Griekenland huiverden dan weer bij het idee dat de Europese Raad een veto zou krijgen in hun hervormingsplannen, ook een eis van de zuinigen.

De Europese leiders klopten uiteindelijk af op een evenwicht van 390 miljard euro aan subsidies, tegenover 360 miljard euro aan leningen. Aan het totaalbedrag van 750 miljard euro raakte de Raadsvoorzitter niet. De Raad krijgt ook niet de absolute controle over de hervormingsplannen van de lidstaten, al is er wel een soort noodprocedure voorzien: de lidstaten zullen hun relanceplannen moeten voorleggen aan de Europese Commissie, waarna die beslist of de plannen wel voldoen aan de Europese doelstellingen, zoals de klimaatneutraliteit tegen 2050. Maar als een of meerdere andere EU-landen het niet eens zijn met een positieve evaluatie van de Commissie, dan kunnen ze de voorzitter van de Europese Raad vragen om het item op de agenda van de volgende Europese Raad te zetten, waarna die de beslissing naar zich toetrekt. Dat proces moet binnen de drie maanden zijn afgerond.

Respect voor rechtstaat

De link met het geld uit het relancefonds en het respect voor de rechtstaat was een andere grote twistappel. Vooral Polen en Hongarije lagen daar dwars: tegen Warschau en Boedapest loopt al even een artikel 7-procedure vanwege het niet respecteren van de rechtstaat, die hen in extremis hun stemrecht in de Europese ministerraden kan kosten. De link met de rechtstaat staat effectief in de finale tekst, al lijkt die wel wat afgezwakt in vergelijking met Michels eerste voorstellen. In het akkoord staat dat de Europese Raad “het belang van en het respect voor de rechtstaat onderlijnt”, en dat er tegen die achtergrond een “regime van conditionaliteit” wordt uitgewerkt. Bij inbreuken zal de Commissie “maatregelen voorstellen”, die de Raad dan moet goedkeuren met een gekwalificeerde meerderheid.

Om Nederland en de andere nettobetalers over de brug te krijgen, moest Michel hier en daar diep in de buidel tasten. Zo krijgen Denemarken, Oostenrijk, Zweden en vooral Nederland een grotere korting op hun jaarlijkse bijdrage aan het Europese budget. Daarnaast mogen de lidstaten vanaf 2021 25 procent van de geïnde douanerechten houden, terwijl de Commissie in 2018 nog had voorgesteld dat percentage terug te brengen tot 10 procent. Dat is niet alleen voor Nederland belangrijk, met de haven van Rotterdam, maar ook voor de Antwerpse haven en ons land.

Om alles betaalbaar te houden moest hier en daar wel geknipt worden in een aantal programma’s in de meerjarenbegroting. Zo gaat het budget voor gezondheid en innovatie iets naar beneden in vergelijking met het initiële voorstel van Michel, en wordt ook geknipt in landbouwfondsen en cohesiebeleid, al krijgen veel lidstaten wel compensaties in de een of andere vorm. Bovendien gaat de Europese Unie eigen middelen innen in de vorm van een taks op niet-recycleerbaar plastic vanaf 2021 en een digitaks, die twee jaar later moet ingaan. De EU werkt ook verder aan een financiële transactietaks, zo is afgesproken.

‘Een sterke deal’

“Het waren moeilijke onderhandelingen, maar de marathon is in een succes geëindigd voor alle 27 lidstaten en vooral voor de inwoners van de Europese Unie”, zei een tevreden Raadsvoorzitter dinsdagochtend vroeg tijdens een persconferentie. “Dit is een sterke deal en vooral de juiste deal voor Europa op dit moment. We hebben getoond dat we geloven in onze gezamenlijke toekomst, dat Europa actie onderneemt. Ik geloof dat dit akkoord gezien zal worden als een cruciaal moment in de Europese geschiedenis.”

Ursula von der leyen, de voorzitster van de Europese Commissie, feliciteerde Michel voor het harde werk van de afgelopen dagen. “Het succes van de Europese Raad is ook zijn succes”, zei ze. Ook de Duitse bondskanselier Angela Merkel kreeg een speciale vermelding: Merkel trad de afgelopen dagen meermaals op als bruggenbouwer. “Dit akkoord loont absoluut de moeite. Twee maanden nadat het voorstel van een herstelfonds is gedaan, staat het er nu. Dat is een absoluut record in de Europese geschiedenis voor de creatie van een nieuw begrotingsinstrument”, zei ze. “Europa heeft de moed en de fantasie getoond om groot te denken. Dit is een historisch moment voor Europa.”

De Duitse betreurde wel het feit dat hier en daar geknipt moest worden in een aantal programma’s uit de meerjarenbegroting. “Dat is betreurenswaardig, want het vermindert het innoverende karakter van het budget, ookal zal nog altijd meer dan de helft ervan modern beleid ondersteunen.”

Von der leyen benadrukte ook dat er de komende weken nog veel werk op tafel ligt. Het Europees parlement moet de meerjarenbegroting nog goedkeuren en de beslissing om eigen middelen te gaan innen, moet nog door de nationale parlementen worden geratificeerd, zei ze. “Vanaf morgen zetten we het werk verder. Maar we hebben een belangrijke stap gezet in de richting van herstel.”